Κάπου στο 2.500 π.Χ. τοποθετείται η εγκατάσταση των Χαναναίων στη σημερινή ευρύτερη περιοχή, την γύρω από τον Ιορδάνη και οι Φιλισταίοι θεωρούνται πρόγονοι των σημερινών Παλαιστινίων, ονοματοδοσία που αποδίδεται στην αρχαία εβραϊκή λέξη «πελεστίμ», κάτι που θα σήμαινε «γη των Φιλισταίων». 

Με την εγκατάσταση των Εβραίων στα εδάφη αυτά και την ίδρυση του βασιλείου του Ισραήλ, αποτελούμενο από δώδεκα φυλές, περίπου στα 1.200 π.Χ. ξεκινάει και η εμπόλεμη σχέση των δύο λαών. Αρκεί να ανατρέξει κάποιος στη γνωστή σύγκρουση του Δαυίδ με τον Γολιάθ, για να αντιληφθεί το χρονικό βάθος της έχθρας.

Στον προηγούμενο αιώνα το εν υπνώσει ζήτημα άρχισε σταδιακά να λαμβάνει ξανά τη διάσταση της ένοπλης σύγκρουσης. Με αφετηρία το «σχέδιο Μπαλφούρ», του υπουργού Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, είχε αρχίσει να προοικονομείται η επανεγκατάσταση των Εβραίων στην περιοχή. 

Ήταν το 1917, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος όδευε προς το τέλος του και η πρόταση του Μπαλφούρ έκλεινε το μάτι προς την πλευρά των «σιωνιστών», δηλαδή των Εβραίων, οι οποίοι πρέσβευαν τη σύνδεση των ανά τον κόσμο Εβραίων με μία σταθερή, γεωγραφική βάση αναφοράς. Το συγκεκριμένο κίνημα -ενάντια στη λογική της «διασποράς», βασική αντίληψη του ως τότε εβραϊσμού- είχε κάνει έντονη την εμφάνισή του μετά το 1880, με ηγετική φυσιογνωμία τον Θεόδωρο Χετζλ.

Με το τέλος του Μεγάλου πολέμου, η περιοχή πέρασε από τους Οθωμανούς στα χέρια των Άγγλων, αλλά από το 1928 άρχισαν να μεταφέρονται οι πρώτοι Εβραίοι προς εγκατάσταση και οι πρώτες συγκρούσεις με τα βρετανικά στρατεύματα. Στην πραγματικότητα ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αποτελέσει την ταφόπλακα των αυτοκρατοριών, μεταξύ των οποίων και της Οθωμανικής. 

Τα γεγονότα της περιόδου εκείνης μπορεί κάποιος να τα αφουγκραστεί, παρακολουθώντας απλώς τον αριστουργηματικό «Λόρενς της Αραβίας», όταν οι Βρετανοί συνέλαβαν την ιδέα της αποκοπής των Οθωμανών (και των τότε εκπροσώπων τους, των Νεότουρκων) από τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο. 

Είχαν ήδη υποστεί ταπεινωτική ήττα στην Καλλίπολη, με ευθύνη του τότε υπουργού Ουίνστον Τσόρτσιλ, κάτι που κουβαλούσε νερό στο μύλο των Γερμανών, εκπονώντας στη συνέχεια ένα χτύπημα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, το οποίο απέδωσε. 

Η ενθάρρυνση της ένωσης των Αράβων κόντρα στους Οθωμανούς ήταν ένα μεγαλοφυές σχέδιο, συνοδευόμενο από την εγγύηση προς τον διοικητή της Μέκκας Χουσεΐν ότι θα αποδοθούν στους Άραβες τα εδάφη τους, απελευθερωμένα από τους Οθωμανούς. Ανάμεσά τους τα εδάφη της Παλαιστίνης, στα οποία είχαν αρχίσει να ποντάρουν οι σιωνιστές, προσδοκώντας ότι η οικονομική βοήθεια προς τους υπερχρεωμένους Οθωμανούς θα τους υποχρέωνε να ενδώσουν. Το σχέδιο συνάντησε εμπόδια, αλλά οι Εβραίοι πληροφορήθηκαν από τους Οθωμανούς τα ονόματα πολλών ιδιοκτητών γης στην κοιλάδα Μαρτζ Μπεν Αμάρ, όπου και άρχισαν να αγοράζουν χιλιάδες στρέμματα εδαφών.

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

Δίπλα σε όλα τα προηγούμενα, ωστόσο, έτρεχε η συμφωνία Σάικς-Πικό, η οποία παραχωρούσε τα εδάφη της Γαλιλαίας στη Γαλλία. Η συγκεκριμένη συμφωνία απέκοπτε, σε μεγάλο βαθμό, την Αγγλία από τα πετρέλαια της Μοσούλης (κύρια αιτία του ολόκληρου, του πλέον αιματηρού, πολέμου), μια που η περιοχή είχε αποδοθεί στη Γαλλία. Έτσι, ανταλλάσσοντας το 23,75% των μετοχών της, που κατείχε από τουρκική εταιρεία πετρελαίου, με τα εδάφη της Παλαιστίνης, έθεσε τους Γάλλους στο περιθώριο, ευνόησε τις κινήσεις των Εβραίων στη συγκεκριμένη περιοχή και συγχρόνως διατήρησε -κατά βάση- τον πετρελαϊκό έλεγχο.

Μέσω της πίεσης στους Βρετανούς, οι σιωνιστές κατάφεραν να εξασφαλίσουν σε μέλλοντα χρόνο την πρόσβαση σε ποτάμια, μια που το 40% της έκτασης είναι άγονη έρημος. Ένα άλλο πρόβλημα ήταν η υπέρβαση των αραβικών αντιδράσεων του Φεϊζάλ, ο οποίος το 1919 δέχτηκε την εγκατάσταση των Εβραίων στην Παλαιστίνη, μετά από σκληρά παζάρια, εδραιώνοντας, ταυτοχρόνως, τη θέση του στο θρόνο ενός νέου και ισχυρού, κατά τα φαινόμενα, κράτους.

Ουσιαστικά, οι πρώτες εγκαταστάσεις Εβραίων στην περιοχή ξεκίνησε κάπου στα 1928 και εντάθηκαν όταν η εξάπλωση του ναζισμού στην Ευρώπη, με τις γνωστές αντισημιτικές του επιθέσεις, δημιουργούσε αφόρητη πίεση στον πληθυσμό τους. Στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, οι ΗΠΑ είχαν κλείσει τα σύνορά τους στους μετανάστες, κάτι που διευκόλυνε τις σιωνιστικές οργανώσεις να ωθούν τον κόσμο σε εγκατάσταση στη συγκεκριμένη περιοχή. 

Έτσι, οι 80.000 Εβραίοι του 1922 έγιναν 350.000 το 1935 και 450.000 τη στιγμή της έκρηξης του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Στο διάστημα τούτο οι Άγγλοι έπαιζαν έναν ερμαφρόδιτο λόγο, επιτιθέμενοι με το στρατό τους από τη μία στους επήλυδες, ως καταληψίες της έκτασης. Την ίδια στιγμή κατέλυαν με τη βία τους παλαιστινιακού ξεσηκωμούς, όταν αυτοί αντιδρούσαν στην εγκατάσταση των ανεπιθύμητων «επισκεπτών».

Λίγο μετά το τέλος της παγκόσμιας στήριξης, τα Ηνωμένα Έθνη αντιλήφθηκαν ότι όφειλαν να βρουν λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα, καθώς οι ταλαιπωρημένοι Εβραίοι της Ευρώπης μετανάστευαν μαζικά προς την Παλαιστίνη, κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί εναρκτήρια ημερομηνία του επονομαζόμενου παλαιστινιακού ζητήματος. 

Το 1947 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στις 29 Νοεμβρίου του 1947, γνωμοδότησε για το διαμελισμό της Παλαιστίνης σε δύο κράτη: ένα εβραϊκό και ένα παλαιστινιακό. Το πρώτο ιδρύθηκε στις 15 Μαΐου 1948, με την οριστική αποχώρηση των Άγγλων και την κατοχή των τριών τετάρτων των εδαφών. 

Η ίδρυση του αντίστοιχου παλαιστινιακού κράτους δεν ήλθε ποτέ και η συγκεκριμένη ημερομηνία για τον παλαιστινιακό λαό κηρύχθηκε ως «νάκμπα», δηλαδή κάτι ανάλογο της Μικρασιατικής καταστροφής για τους Έλληνες.

Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΣ

Είναι γεγονός ότι ο ασκός του Αιόλου άνοιξε με τη λεγόμενη «Υπόσχεση» του Βρετανού υπουργού Εξωτερικών Άρθουρ Τζέιμς Μπάλφουρ για την εγκατάσταση των Εβραίων στην έκταση της Παλαιστίνης. 

Η συγκεκριμένη ονομασία υιοθετήθηκε μέσα από επιστολή του πολιτικού προς τον μεγαλοτραπεζίτη και τροφοδότη του εβραϊκού εποικισμού, τον λόρδο Ρότσιλντ: «Αγαπητέ λόρδε Ρότσιλντ, με μεγάλη χαρά σας μεταβιβάζω εκ μέρους της κυβέρνησης της Αυτού Μεγαλειότητος την ακόλουθη διακήρυξη συμπαθείας προς τους σιωνιστικούς σκοπούς, η οποία υποβλήθηκε και εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο.

«Η Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητος βλέπει θετικά την εγκαθίδρυση στην Παλαιστίνη μιας εθνικής πατρίδας για τους Εβραίους και θα κάνουμε ο,τιδήποτε είναι δυνατόν για να υλοποιήσουμε αυτόν τον σκοπό. Πρέπει, ωστόσο, να γίνει απολύτως κατανοητό ότι δεν πρέπει να συμβεί τίποτα που να βλάψει τα πολιτικά και θρησκευτικά δικαιώματα των μη εβραϊκών κοινοτήτων που υπάρχουν στην Παλαιστίνη ή τα δικαιώματα του πολιτικού στάτους που απολαμβάνουν οι Εβραίοι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα».

Θα σας ήμουν ευγνώμων εάν κοινοποιούσατε αυτήν τη διακήρυξη στη Σιωνιστική Οργάνωση, ειλικρινά δικός σας, Άρθουρ Τζέιμς Μπαλφούρ».

Αναλόγως σημαντική -και σχεδόν προφητική- υπήρξε η επιστολή που έστειλε η αρχαιολόγος και πράκτορας των Άγγλων στην περιοχή, η Γκέρτρουντ Μπελ. Αποδέκτης της ο Εβραίος Έντγουϊν Μοντάγκιου, μέλος του βρετανικού υπουργικού Συμβουλίου, προς τον οποίον έγραφε:

«Απεχθάνομαι τη σιωνιστική διακήρυξη Μπαλφούρ σχετικά με τη Συρία και τα εδάφη δυτικά της Δαμασκού. Είμαι πεπεισμένη ότι δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Η χώρα είναι ολότελα ακατάλληλη για τις βλέψεις των Εβραίων. Είναι χώρα φτωχή, χωρίς δυνατότητες να αναπτυχθεί σημαντικά, ενώ τα δύο τρίτα του πληθυσμού της είναι μουσουλμάνοι Άραβες, που αντιμετωπίζουν τους Εβραίους με περιφρόνηση. Θεωρώ ότι θα ξεσηκωθούν κατά των βλέψεων των σιωνιστών, γεγονός που θα επιφέρει μίσος και βία εναντίον τους. Κατά την άποψή μου πρόκειται για ένα εντελώς τεχνητό σχέδιο, μακριά από την πραγματικότητα και εύχομαι να αποτύχει, όπως του αξίζει. Και θα αποτύχει, πιστεύω».

Οι Βρετανοί και η Λευκή Βίβλος

Σε μία ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα ανάλυσή του, ο καθηγητής Γιώργος Μαργαρίτης αναπτύσσει τις απόψεις του για ό,τι προηγήθηκε της ιδρύσεως του κράτους του Ισραήλ, στα χρόνια που προηγήθηκαν του κομβικού γεγονότος:

«Η βρετανική κυβέρνηση προσπάθησε να προλάβει τα χειρότερα, ξεκινώντας επαφές και συνομιλίες με εκπροσώπους των Αράβων και των Εβραίων εποίκων. Οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν στην ιδέα της κατανομής του παλαιστινιακού εδάφους ανάμεσα στις δύο κοινότητες, κατανομή που πολύ πριν προσδιοριστεί γεωγραφικά, δυσαρέστησε και τις δύο πλευρές. 

Στα 1939 οι Βρετανοί δημοσίευσαν μία Λευκή Βίβλο (White Paper) που, μεταξύ των άλλων, προσπαθούσε να εξηγήσει ότι η Διακήρυξη Μπαλφούρ και η δημιουργία εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη δε σήμαινε κατ’ ανάγκην τον εξοβελισμό ή έστω τον περιορισμό των δικαιωμάτων του εβραϊκού πληθυσμού της περιοχής. Το υπό δημιουργία εβραϊκό κράτος δε θα ήταν η Παλαιστίνη ολόκληρη, αλλά θα κτιζόταν μέσα σε αυτήν.

Το κλειδί για την επιτυχία των παραπάνω προθέσεων ήταν ο έλεγχος της εβραϊκής μετανάστευσης στην περιοχή. Η κατάσταση στην Ευρώπη οδηγούσε προς την Παλαιστίνη συμπαγείς εβραϊκούς πληθυσμούς, η άφιξη των οποίων θα ανέτρεπε κάθε τοπική ισορροπία. Η Βρετανία ανέλαβε να κρατήσει σταθερούς τους αριθμούς των μεταναστών αυτών, στους 75.000 συνολικά, για τα επόμενα πέντε ή έξι χρόνια. 

Η προσπάθεια των ναυτικών και χερσαίων δυνάμεων της Μεγάλης Βρετανίας να εφαρμόσουν αυτήν την απόφαση προκάλεσε έντονες τριβές και μερικές τραγωδίες. Καθώς δε στη ναζιστική Ευρώπη η Τελική Λύση, η μαζική, «βιομηχανική» εξόντωση των Εβραίων, έπαιρνε τερατώδεις διαστάσεις, ο έλεγχος της εβραϊκής μετανάστευσης στην Παλαιστίνη έχανε προοδευτικά τα ηθικά και πολιτικά ερείσματά του. 

Το μείζον πρόβλημα που ο δυτικός ρατσισμός και η ναζιστική ιδεολογία προκαλούσαν, μεταφέρθηκε στη φτωχή γη της Παλαιστίνης και λύθηκε σε βάρος των ανυποψίαστων Αράβων.

Εξάλλου οι πολεμικές συνθήκες και ο κίνδυνος εξάπλωσης των επιχειρήσεων στη Μέση Ανατολή είχαν οδηγήσει στο μαζικό εξοπλισμό των Εβραίων της περιοχής, με την ανοχή, αν όχι και την παρότρυνση, των βρετανικών αρχών, που αντιμετώπιζαν με καχυποψία τους Άραβες. 

Το γεγονός αυτό οδήγησε σε αποφασιστική ανατροπή των ισορροπιών ανάμεσα στις δύο κοινότητες, παρά το γεγονός ότι, αριθμητικά, οι Παλαιστίνιοι εξακολουθούσαν να αντιπροσωπεύουν τα 2/3 του συνολικού πληθυσμού της περιοχής.

Η δυσαναλογία που προέκυψε προκάλεσε τη ριζοσπαστικοποίηση των μεθόδων και οι ένοπλες εβραϊκές ομάδες, ημιεπίσημες και ανεπίσημες, προώθησαν βίαια τα σε βάρος των γειτόνων τους αιτήματα με σφαγές, πυρπολήσεις χωριών και τρομοκρατικές επιθέσεις κάθε είδους».

Ημερολόγιο καταστρώματος

1831-1840

Η Παλαιστίνη υπό την κυριαρχία της Αιγύπτου του Μοχάμετ Άλι

1917

Στη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου η Παλαιστίνη περνά στην κυριαρχία των Εγγλέζων, οι οποίοι προσανατολίζονται στην ίδρυση του κράτους των Εβραίων, με τη Διακήρυξη Μπαλφούρ

1928-1930

Μεγάλης έκτασης επεισόδια ανάμεσα στους Εβραίους και στους Άραβες της περιοχής

1935-1939

Οι διώξεις των Εβραίων στην Ευρώπη εντείνουν το μεταναστευτικό τους ρεύμα προς την περιοχή της Παλαιστίνης

1947

Μάιος, 20

Ο ΟΗΕ διακηρύσσει την απόφασή του για ίδρυση δύο ανεξαρτήτων κρατών στην περιοχή

1948

Ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, με πρωθυπουργό τον Μπεν Γκουριόν

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 15.10.2023