Η πρώτη κίνηση που έφερε σε επαφή το ελληνικό κοινό με το τότε νεότευκτο στην Ευρώπη ραδιόφωνο ήταν ο «Όμιλος Φίλων Ασυρμάτου», δημιουργημένος στα 1926. Μάλλον ήταν αυτός που ενέθεσε στον Χρήστο Τσιγγιρίδη την ιδέα της δημιουργίας ενός ραδιοφωνικού σταθμού. Κατά βάση επρόκειτο για μία παρέα, με μπροστάρη τον Στέφανο Ελευθερίου, ο οποίος δεν έκανε τίποτα περισσότερο από το να αναπαραγάγει μία κίνηση, ήδη συνηθισμένη στο εξωτερικό.

Ο συγκεκριμένος Όμιλος αναλαμβάνει μία σημαντική πρωτοβουλία και αυτό φαίνεται από τη συγκρότησή του, αποτελούμενος από άτομα επιφανούς κοινωνικής οντότητας. Πρόεδρος ήταν ο καθηγητής Δημήτριος Χόνδρος, αντιπρόεδρος ο Κυριάκος Πεζόπουλος και γενικός γραμματέας ο Στέφανος Ελευθερίου. Τα άτομα τούτα κινούνταν από τη φιλοπερίεργη και επιστημονική διάθεσή, όπως ασκήθηκε κυρίως από το γαλλικό περιοδικό L’ Αntenne, αλλά και τη Σχολή Μεγαρέως, στην οδό Πατησίων και το μέντορα των μαθητών, τον Κ. Πετρόπουλο, ο οποίος τους μετάγγισε την αγάπη για τη ραδιοτηλεγραφία.

Το κράτος, βέβαια, πρόλαβε να κατοχυρώσει, με νόμο του 1920, την όποια σχετική κίνηση στον απαραίτητο έλεγχό του. Έτσι, όταν εμφανίστηκε το πρώτο «αεράκι» των ερτζιανών, ασφαλώς ήταν αυτό που έπρεπε να δώσει άδεια για την πνοή του. Ήταν το 1926 και κανείς δε θα μπορούσε να προβλέψει την αντίδραση της δικτατορίας Πάγκαλου. Από τη μία μπορεί να διέβλεπε μία απειλή, από την άλλη όμως ίσως να της δινόταν η ευκαιρία ελέγχου ενός μέσου ευρείας διάδοσης ιδεών.

Εν μέσω αυτού του κλίματος, έλαβε χώρα η πρώτη κίνηση, αυτή του Χρήστου Τσιγγιρίδη, ιδιαίτερα θαρραλέα, αν και υπάρχουν πολλά θολά σημεία, ως προς την αποδοχή της κίνησης. Το σίγουρο είναι ότι όλα ξεκίνησαν το 1926 και ότι δύο χρόνια αργότερα πραγματοποιήθηκε η μετεγκατάστασή του στον επίσημο χώρο της ΔΕΘ. Ο Τσιγγιρίδης είχε γεννηθεί το 1877 στη Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας -πάντα αυτοί οι Έλληνες της διασποράς- και το 1902 βρέθηκε στη Στουτγκάρδη να σπουδάζει ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος. Το 1923 βρέθηκε να αναλαμβάνει την επιμέλεια της ηλεκτροδότησης της Λάρισας και αμέσως μετά στη Θεσσαλονίκη με τη σύζυγο και τις δύο κόρες του. Εκεί το 1926, στην κατοικία του, Βασιλίσσης Όλγας 20, πραγματοποιεί την πρώτη εκπομπή σήματος -θεωρητικά- περισσότερο ως απόπειρα, ως πείραμα, παρά ως γεγονός, όπως θα φανταζόταν κάποιος. Το έτος εκείνο καταγράφονται, ανά την Ελλάδα, περίπου εκατό ραδιοφωνικοί δέκτες, ενώ το επόμενο έτος ο αριθμός φθάνει τους 221, κατόπιν επίσημης καταγραφής των εισαγωγών (οι 105 προέρχονται από τη Γαλλία). Σίγουρα υπάρχουν περισσότεροι, «πειρατικοί» όντες, ενώ οκτακόσια περίπου ραδιόφωνα ανέμεναν άδεια εισαγωγής το 1928.

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

Στην πραγματικότητα, ο Χρήστος Τσιγγιρίδης έλαβε αφορμή από το πολυαναμενόμενο γεγονός της πρώτης Έκθεσης για να «εκθέσει» το δικό του δημιούργημα, δημιουργώντας το σχετικό σάλο. Και το κατάφερε, αφού γρήγορα εισέβαλαν στο διαμέρισμά του οι αστυνομικές αρχές, αφού η κίνησή του δεν ετύγχανε της κρατικής έγκρισης. Ωστόσο, ο θόρυβος που προκλήθηκε έδωσε την αφορμή στην Έκθεση του 1928, υπό την πρωθυπουργική παρουσία του Βενιζέλου, να αποκτήσει το εγχείρημα επίσημη υπόσταση, στεγαζόμενο στις εγκαταστάσεις της ΔΕΘ.

Ένα δημοσίευμα του δημοσιογράφου Γιώργου Βιρβιδάκη, στο περιοδικό Ραδιοτηλεόραση το 1987, στο αφιέρωμα για τα 60 χρόνια ελληνικής ραδιοφωνίας αναφέρει: «Η πρώτη δοκιμαστική ραδιοφωνική εκπομπή στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, διάρκειας μισής ώρας, περίπου, έγινε στις 25 Μαρτίου 1927, με την ευκαιρία της επετείου της Εθνεγερσίας. Για την εκπομπή αυτή χρησιμοποιήθηκε από τον Χρήστο Τσιγγιρίδη και το φίλο του Ηλία Αποστόλου, καθηγητή φυσικών επιστημών, ένας γερμανικός πομπός 200 βατ. Σε μία αφίσα του σταθμού, που είναι μια παραστατική σύνθεση του χάρτη της Ελλάδας και με τις βαλκανικές χώρες, βλέπουμε μια εξακτίνωση των εκπομπών από τη Θεσσαλονίκη προς όλες τις κατευθύνσεις και μια εικόνα του Τσιγγιρίδη στο μέσον, με τη λεζάντα «Χρήστος Τσιγγιρίδης, πτυχιούχος Μηχ. Ηλεκτρολόγος. Ιδρυτής του πρώτου Ραδιοφωνικού Πομπού και πρωτοπόρος της Ραδιοφωνίας εν Ελλάδι». Κάτω αριστερά ένα αεροπλάνο, ένα αυτοκίνητο κι ένα πλοίο με τον Λευκό Πύργο στο φόντο και τη διεύθυνση Β. Όλγας 20 και στα δεξιά ένα σκιτσάρισα της εισόδου της Έκθεσης Θεσσαλονίκης γράφει σαφέστατα « Ραδιοσταθμός ιδρυθεί το 1925 εκχ 1334, Μ. 225» και λίγο χαμηλότερα «Περίβολος ΔΕΘ».

Μπορεί η επίσημη έναρξη του ραδιοσταθμού και η σχέση του με την Έκθεση να τοποθετείται στα 1928, ωστόσο στο αργότερα εκδοθέν περιοδικό -στην Κατοχή- Εδώ Αθήναι, ο σταθμός του Τσιγγιρίδη αναφέρεται ως ιδιωτικός, με έτος ίδρυσης το 1929. Δημοσιεύοντας το επίσημο πρώτο πρόγραμμα του Τσιγγιρίδη, με τη συναποδοχή του, κάτι που μάλλον μας πιστοποιεί την ακρίβεια του δημοσιεύματος.

Το σίγουρο είναι πως, είτε η χρονολογία επίσημης σύνδεσής του με τη ΔΕΘ είναι το 1928 είτε το 1929, ο ραδιοσταθμός στεγάστηκε σε μια παράγκα, στην έκταση του Πεδίου του Άρεως (πρώτη εγκατάσταση της Έκθεσης) και ξεπερνούσε ακόμη και την πανελλήνια εμβέλεια.

Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΣ

Η εφημερίδα Νέα Αλήθεια, του Κούσκουρα, σχολίαζε στις 10 Οκτωβρίου 1928, με αφορμή τα όσα διαμείβονταν στον περίβολο της ΔΕΘ, έχοντας στο επίκεντρο την ραδιοφωνική κινητικότητα:

«Εκείνο το μεγάφωνο που επανατοποθέτησαν εις την Έκθεσιν υπό του κ. Τσιγγιρίδου είναι πραγματικώς ωραία πράγματα. Και όταν μεταδίδουν τον ήχον της μουσικής ή τας ρεκλάμας προς τα τέσσερα σημεία είναι σαν να φωνάζουν προς την Δημοτικήν αρχήν ότι πρέπη να αγοράση μερικά από αυτά και να τα τοποθετήση εις τας πλατείας της πόλεως». Ο συντάκτης του ογκώδους βιβλίου «Ω, άγιε αιθέρα…» σχολιάζει το δημοσίευμα:

«Σαφώς ό,τι αναφέρεται αφορά μια μεγαφωνική εγκατάσταση. Ούτε νύξη για ραδιοφωνική μετάδοση. Ποιός ο λόγος άλλωστε να λειτουργήσει πομπός ραδιοφωνικός στον περιορισμένο χώρο της Έκθεσης αφού η ενσύρματη μετάδοση είναι πιο εύκολη και πιο σίγουρη. Κι όσα άλλα γράφονται στην ίδια εφημερίδα τις επόμενες ημέρες πουθενά αναφορά για ραδιόφωνο:

«Ο τοποθετήσας τα διάφορα μεγάφωνα εις τον περίβολον της Εκθέσεως, ο κ. Τσιγγιρίδης, εννοεί να προσφωνεί όλους τους επισήμους επισκέπτας. Ούτω, αφού εκαλωςόρισεν όλους τους υπουργούς, δεν εδίστασεν να προσφωνήση Γαλλιστί και τους Ιταλούς στρατηγούς». Και στις 16 Οκτωβρίου σχολιάζει:

«… Και επειδή ο λόγος περί του Κ.Τσαλδάρη, ας σημειωθή ότι κατά την επίσκεψίν του εις την Έκθεσιν ο «λέκτης του κ. Τσιγγιρίδου προσεφώνησεν να καλωσορίσει τον κ.αρχηγόν των πάλαι ποτέ Λαϊκών. Το τοιούτον έκανεν κακήν εντύπωσιν εις τον κ. Γερμανόν (σ.σ.: ο ιδρυτής και διευθυντής της Έκθεσης), ο οποίος έπαψεν πλέον να εκθειάζει τα μεγάφωνα του κ. Τσιγγιρίδου».

Και επανέρχεται, ως σχολιαστής, ο Γιώργος Χατζηδάκης:

«Επρόκειτο λοιπόν για μεγάφωνα. Μία ηλεκτρική ηχητική εγκατάσταση καινοφανής και αξιοπερίεργη ακόμα τότε, ήταν απόλύτως φυσικό να μπερδέψει τις καταστάσεις».

Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την ακρίβεια και την αξιοπιστία των δημοσιευμάτων, αφού θα μπορούσαν να εκκινούνται από τη δυσαρέσκεια του ευνοούμενου της Νέας Αλήθειας,του Νικόλαου Γερμανού, αφού, από ό,τι φαίνεται, ο Τσιγγιρίδης πραγματοποιούσε προσωπικές δημόσιες σχέσεις. Σε πλέον σύγχρονο δημοσίευμα, η Ραδιοτηλεόραση έγραφε:

«Το 1928 η Γερμανία αντικαθιστούσε τους παλαιούς σταθμούς με καινούργιος, ισχυρότερους. Αυτούς τους σταθμούς τους αγόραζαν διάφορα μικρά κράτη της Ασίας και της Αφρικής, ενώ η Ελλάδα δεν είχε δικά της ραδιόφωνα. Τότε ο Τσιγγιρίδης πήρε τη μεγάλη απόφαση. Με τα χρήματά του και με υποθήκη το σπίτι του, αγοράζει ένα ραδιοφωνικό σταθμό και τον εγκαθιστά στο χώρο της ΔΕΘ, στο Πεδίο του Άρεως, δίπλα στην Ηλεκτρική Εταιρεία. Μαζί έφερε και έναν Γερμανό τεχνικό, ο οποίος εργάσθηκε για ένα χρόνο περίπου».

Οι φίλοι του ραδιοφώνου στη Θεσσαλονίκη

Η πρώτη συμπυρηνωμένη εμφάνιση των ραδιόφιλων, πραγματοποιείται με κέντρο το περιοδικό Ραδιό, την ώρα που λειτουργούν 5.000 ραδιόφωνα, των οποίων οι ακροατές ξεπερνούν τις 15.000. Παρόμοια συσπείρωση εμφανίζεται το 1933 και στη Θεσσαλονίκη, γύρω από το σταθμό του Τσιγγιρίδη. Το περιοδικό Ραδιό σχολίαζε την είδηση, ιδιαιτέρως ευμενώς:

«Το Ραδιό ούτινος η ίδρυσις και η ύπαρξις ταυτίζεται με τον αγώνα διά την εξάπλωσιν της ραδιοφωνίας εν Ελλάδι, αισθάνεται μεγίστην χαράν αγγέλον ότι εν Θεσσαλονίκη ο σύλλογος Φίλων του Ασυρμάτου ίδρυσεν Ραδιοφωνικόν Σταθμόν. Ο Σταθμός εκπέμπει τακτικώς κατά Σάββατον από 9 έως 11.30 μ.μ., με μήκος κύματος 245,9 μέτρων και ισχύον 1,50 κιλοβάτ. Όλοι οι φίλοι του ραδιοφώνου παρακαλούνται όπως προσπαθήσουν να λάβουν τας εκπομπάς του σταθμού αυτού ( θα τον ακούσουν ολίγον προ της Τεργέστης) και να πληροφορήσουν τον σύλλογον εάν τον ακούουν ισχυρά και καθαρά αναφέροντες και τον τύπον του ραδιοφώνου τον οποίον έχουν».

Ωστόσο, το κρατικό αυτί δεν ιδρώνει ούτε από τις ραδιοφωνικές συσπειρώσεις ούτε από την ανάπτυξη του νέου μέσου. Στην αδιαφορία αυτή, το περιοδικό Ραδιό σχολιάζει:

«Τα ενθουσιώδη γράμματα που πήραμε από τα πέρατα της Ελλάδος, από της Κρήτης μέχρι του Έβρου, από τας Κυκλάδας, τα Ιόνια, την Πελοπόννησον ήσαν δι’ ημάς τους πρωτεργάτες της ελληνικής ραδιοφωνίας η καλυτέρα ενθάρρυνσις. Κι όμως. Το κυριώτερον εμπόδιον εις το έργον μας το συναντήσαμε εκεί ακριβώς όπου έπρεπε να συναντήσωμεν την υποστήριξιν. Εις το υπουργείον Συγκοινωνίας. Αιτήματα και υπομνήματα, υποσχέσεις και αθετήσεις αυτών κατά χιλιάδας. Αποτέλεσμα μηδέν. Πάντοτε η άρνησις. Επιχειρήσαμε να προσφέρωμεν εις την πατρίδα μας εκείνον το οποίον της έλειπεν. Επιθυμήσαμεν να δείξωμεν ότι η Ελλάς είναι χώρα πολιτισμένη και μας το απηγόρευσαν. Ωσάν να επρόκειτο περί εγκλήματος, περί εσχάτης προδοσίας. Αυτός είναι ο λόγος δια τον οποίον ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Θεσσαλονίκης έπαψεν να λειτουργεί την 3ην Δεκεμβρίου 1933, σφραγισθείς υπό τας αρμοδίους υπηρεσίας του υπουργείου Συγκοινωνίας».

Ημερολόγιο καταστρώματος

1920

Δημοσιεύεται ο χαλύβδινος νόμος 1831, περί της ραδιοτηλεγραφικής και ραδιοτηλεφωνικής υπηρεσίας

1923

Πρώτη απόπειρα εκπομπής από το Σταθμό Βοτανικού, δίχως ιδιαίτερη επιτυχία Αρχίζει τη λειτουργία του το BBC

1925

Άρθρο του καθηγητή Φυσικής Κ. Πετρόπουλου, στην Καθημερινή για την αναγκαιότητα κρατικής πρόβλεψης για την εγκατάσταση ραδιοσταθμών

1926

Πρώτη εκπομπή του ράδιο Τσιγγιρίδης.

Ιδρύεται ο «Όμιλος Φίλων Ασυρμάτου»

1927

Μάρτιος, 25

Μισή ώρα εκπομπή από τον Χρήστο Τσιγγιρίδη, με την ευκαιρία της Εθνεγερσίας

1928

Πρώτη επίσημη εκπομπή του Τσιγγιρίδη από τη ΔΕΘ

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 09-10.09.2023