Σα να επαναβιώνουν το «δρόμο του μεταξιού» οι Κινέζοι, τον βαφτίζουν με το δόγμα «one road, one belt» (ένας δρόμος, μία ζώνη) και με αυτόν για οδηγό άξονα ξεκίνησαν τη σύγχρονη πολιτική της υπερδύναμης, μόνον που πλέον δε μεταφέρουν μετάξι. Μάλιστα, «διανοίγουν» με τον τρόπο τους και τις δύο εκδοχές του: αυτήν του βορρά και αυτήν του νότου.

Λέξεις όπως «μεταξοσκώληκας», «μουριά», μεταξωτή κλωστή» εμφανίζονται, ως γραπτή μνημείωση, πάνω σε όστρακα χελώνας από τη δυναστεία των Σαγκ, κάπου μεταξύ 9ου και 10ου αιώνα π.Χ. Ένα εγχειρίδιο από νεφρίτη, το οποίο φυλάσσεται στο Αυτοκρατορικό μουσείο στο Πεκίνο, φέρει ίχνη από αραχνοΰφαντο μεταξωτό μπροκάρ, πριν από 2.500 χρόνια, κάτι που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη τέχνη της ύφανσης ήταν από τότε γνωστή.

Η ονομαζόμενη σηροτροφία (δραστηριότητα η οποία βάφτισε τους Κινέζους Σήρες) έγινε γρήγορα παράγων της κινεζικής οικονομίας, κάτι που καταμαρτυρείται από το γεγονός ότι ακόμη και η αυτοκράτειρα ασχολούταν με αυτήν -μεταξύ των άλλων γυναικών, αφού αφορούσε σε καθαρά γυναικεία ενασχόληση. 

Ως τον 3ο αιώνα π.Χ. η σχετική παραγωγή προοριζόταν αποκλειστικά για την αυτοκρατορική οικογένεια, οπότε η θρυλική αυτοκράτειρα Λιεζί (με το ψευδώνυμο «το πνεύμα του μεταξιού») έμαθε στο λαό της πως να χρησιμοποιεί και να ντύνεται με το μετάξι. Κάπου τότε άρχισαν και οι πρώτες εμπορικές κινήσεις μεταφοράς τους, κάτι που έδινε τη δυνατότητα στους Σαγκ να διεισδύσουν στις δυτικές επαρχίες της Κίνας. 

Το εμπόριο τούτο είναι πολύ αποδοτικό, καλύπτει τους μισθούς των κρατικών λειτουργών, των μανδαρίνων και άρχισε να αποτελεί και νόμισμα συναλλαγής με τους γύρω λαούς. Ήταν τότε που ο Διονύσιος ο περιηγητής έγραφε: «Οι Σήρες (Κινέζοι) κατασκευάζουν πολύτιμα μεταξωτά. Τα σχέδιά τους θυμίζουν με τα χρώματά τους τα άνθη του αγρού και με τη λεπτότητά τους τον ιστό της αράχνης. 

Τελικά, η διορατικότητα του Βου Ντι, αυτοκράτορα της δυναστείας των Χαν, ήταν αυτή που τον ενέπνευσε να ξεκινήσει την διάνοιξη του «δρόμου του μεταξιού», με σκοπό την επέκταση των συνόρων της χώρας του. Πρώτο εμπόδιο στο δρόμο του οι Ούνοι, κάτοικοι της κεντρικής και ανατολικής Μογγολίας. 

Ύστερα από δέκα χρόνια αγώνων, καταφέρνει να τους παρακάμψει και να κατευθυνθεί προς τη Χοκάνδη. Ύστερα οδηγήθηκε προς τη Βακτριανή έρημο, στην Ινδία, αυτήν που οι Έλληνες ονόμαζαν χώρα των Ινδοσκύθων. Ως εκεί έφθασε, σε πρώτη φάση, ο Βου Ντι, όταν συνελήφθη και πάλι από τους Ούνους, γλιτώνοντας με δραπέτευση.

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

Στη νέα απόπειρα προσέγγισης του «δρόμου του μεταξιού», πριν απ’ όλα κατανικήθηκαν οι Ούνοι (120-119 π.Χ.) και στη συνέχεια στήθηκαν δύο οχυρά, σημεία εκκίνησης προς τη μεγάλη περιπέτεια της Δύσης. Έτσι, μέσω των δύο οχυρών, άρχισε να σχηματίζεται ο δρόμος του Νότου και ο δρόμος του Βορρά. 

Ο πρώτος προχωρούσε κατά μήκος των ορέων Τιανσαν, έφθανε στην Υαρκάνδη, διέσχιζε τα υψίπεδα του Παμίρ (τα «Όρη του κρεμμυδιού», όπως τα ονόμαζαν οι Κινέζοι) και έφθανε στο Ντα Γιουζέ της Ινδίας και το Ανξί της Περσίας. Ο δρόμος του Βορρά διέσχιζε τα υψίπεδα του Παμίρ και οδηγούσε στο Γιανζάι, στη νότια πλευρά της σημερινής Ρωσίας. 

Η πρώτη αποστολή πραγματοποιήθηκε προς την Περσία, γύρω στο 110 π.Χ., κάτι που σήμαινε τα εγκαίνια των εμπορικών συναλλαγών των Κινέζων με τους Πάρθους. Η Ευρώπη το γνωρίζει με τη μεσολάβηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και τη νίκη επί των Πάρθων στη μάχη των Καρρών, το 53 π.Χ. 

Ο Ιούλιος Καίσαρ είχε εντυπωσιαστεί από τα λάβαρα που κράδαιναν οι αντίπαλοί του και δέκα έτη αργότερα, στην επέτειο της νίκης έβαλε να απλώσουν πάνω από τους θεατές της γιορτής μεταξωτές τέντες. Στην πραγματικότητα, οι Πάρθοι φορολογούν βαρύτατα το μετάξι και αποτελούν εμπόδιο για τη διάδοσή του.

Από την άλλη πλευρά, οι Κινέζοι επιθυμούν να συνάψουν απευθείας σχέσεις με τους Ρωμαίους, οπότε «εφευρίσκεται» η δια θαλάσσης οδός. Τα λιμάνια της Ινδίας αποτελούν τους σταθμούς στην επικοινωνία μεταξύ Κίνας και Ρώμης. 

Το μετάξι έφθανε ως εκεί δια μέσου των Ιμαλαΐων ή από τη νότια πλευρά της Κίνας, διαπλέοντας τη χερσόνησο της Ινδοκίνας και φθάνοντας στις εκβολές του Γάγγη. Από ‘κει το εμπόρευμα έφθανε στην Πέτρα, στην Ερυθρά θάλασσα, στη Γάζα (νάτη, πάλι), στο Κάιρο και τέρμα του δρόμου στη Ρώμη. Ωστόσο, ο δρόμος αυτός ήταν μακρύς και δύσκολος. Απαιτούσε περίπου τρισήμιση μήνες για την ολοκλήρωση της διαδρομής.

Τον 1ο αιώνα μ.Χ., οπότε οι σχέσεις μεταξύ των εμπλεκόμενων αυτοκρατοριών είχαν βελτιωθεί, ένας χερσαίος δρόμος 7.500 χιλιομέτρων, από την Τσαγκ Αν ως την Αντιόχεια συνέδεσε, επιτέλους, τη Δύση με την Ανατολή. Ήταν αυτός που βαφτίστηκε «δρόμος του μεταξιού» και ένας θαρραλέος Μακεδόνας έμπορος ήταν ο πρώτος ο οποίος κουβάλησε το εμπόρευμα από την Κίνα στη Μεσόγειο, μέσα σε επτά μήνες. Και σε αυτόν το δρόμο, ωστόσο, κομβικό σημείο συνάντησης των εμπόρων αποτέλεσε ο «Πύργος της Πέτρας». Ουσιαστικά, αυτή η χερσαία οδός άρχισε να προτιμάται από τον 4ο μ.Χ.αιώνα.

Φυσικά, το κυρίως διακινούμενο προϊόν ήταν το μετάξι, αλλά και οι Κινέζοι εισήγαγαν χρωματιστά και διάφανα γυαλικά από τη Ρώμη και την Αλεξάνδρεια, κοσμήματα, βαφές και πολύτιμη ξυλεία. Οι βασιλιάδες της Δύσης έστελναν ακόμη και ζώα για την αυλή του Κινέζου αυτοκράτορα. Η διαδρομή γινόταν με πολλές στάσεις, από το ένα πανδοχείο στο άλλο. Κύριος μεταφορέας ήταν η ανθεκτική στις κακουχίες βακτριανή καμήλα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πλέον επιδέξιοι έμποροι ήσαν οι Έλληνες και οι Σύροι, αλλά και οι Εβραίοι, στο τελευταίο κομμάτι της διαδρομής.

Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΣ

Είναι λίγες οι ιστορικές μαρτυρίες για εκείνα τα πρώτα χρόνια της μεταφοράς του μεταξιού προς τη Ρώμη. Κάποιοι Λατίνοι συγγραφείς κατέθεσαν κάποια ενδιαφέροντα σχόλια:

Ο Βιργίλιος, τον 1ο αιώνα π.Χ. πίστευε ότι οι Σήρες μάζευαν με χτένια λεπτές κλωστές από τα φύλλα των δένδρων. Προφανώς, θεωρούσε το μετάξι προϊόν φυτικών ινών.

Ο Πλίνιος την ίδια εποχή έγραφε: «Οι Σήρες είναι γνωστοί για το μαλλί που βγάζουν από τα δάση τους». Άλλος ένας που πίστευε ότι το μετάξι ήταν φυτική ίνα.

Ο περιηγητής Παυσανίας, το 2ο αιώνα μ.Χ. πλησιάζει περισσότερο την πραγματικότητα με την περιγραφή του: «Οι κλωστές με τις οποίες οι Σήρες κατασκευάζουν τα ενδύματά τους δεν προέρχονται από φλοιούς. Οι Σήρες έχουν στη χώρα τους ένα μικρό ζώο, που οι Έλληνες το ονομάζουν σηρ, αλλά οι ίδιοι οι Σήρες του έχουν δώσει τελείως διαφορετική ονομασία. Σε μέγεθος αυτό το ζώο είναι δύο φορές μεγαλύτερο από το μεγαλύτερο κάνθαρο. Κατά τα λοιπά, μοιάζουν με αράχνες που πλέκουν τον ιστό τους κάτω από τα δένδρα. Έχουν κι αυτά οκτώ πόδια. Οι Σήρες τα εκτρέφουν σε ειδικούς χώρους, προφυλαγμένους από τη ζέστη ή το κρύο. Αυτά τα μικρά ζώα κατασκευάζουν κλωστές μικρές, που τις τυλίγουν γύρω από τα πόδια τους».

Ο Αμιανός Μαρκελίνος, αν και παραδίδει τη μαρτυρία του αρκετά αργότερα, τον 4ο αιώνα μ.Χ., γυρίζει το χρόνο πίσω, ως προς τις συγκεκριμένες αντιλήψεις: «Στη χώρα των Σήρων υπάρχουν άφθονα σκοτεινά δάση. Ύστερα από συνεχή ραντίσματα με νερό πάνω σε αυτά τα δένδρα, όπως κάνουν οι βυρσοδέψες όταν θέλουν να μαλακώσουν τα δέρματα, παίρνουν τη μάζα που σχηματίζεται και την ανακατεύουν με υγρό, ξαίνουν αυτό το λεπτό και μαλακό υλικό που σχηματίζεται και το υφαίνουν. Είναι το σηρικόν».

Ο δρόμος του μεταξιού σήμερα

Μάλλον αποτελεί το πλέον φιλόδοξο σχέδιο της Κίνας την τελευταία δεκαετία η επαναβίωση του «δρόμου του μεταξιού», όπως την ανήγγειλε ο Σι Τζι Πιγκ. Φυσικά, μιλάμε για ένα εξαιρετικά διευρυμένο δίκτυο επικοινωνιών, το οποίο αναπαράγει τη φιλοσοφία του αρχαίου εγχειρήματος και όχι την κυριολεξία του. Πρόκειται για μία πολυλιμενική σύνδεση, υποβοηθούμενη από αντίστοιχα έργα στις τηλεπικοινωνίες και κυρίως αυτές που αφορούν στον ψηφιακό τομέα. Το όλο εγχείρημα έχει ήδη «καταπιεί» ένα τρισ. δολάρια, εμπλέκοντας πάνω από 150 χώρες.

Ένας κύριος συμμέτοχους αυτού του σχεδίου είναι η τόσο παραμελημένη, ως προς τις δομές και την ανάπτυξή της, αφρικανική ήπειρος. Είναι γεγονός ότι στη διάρκεια του 20ού αιώνα η Δύση φρόντιζε να απομυζά τον πλούτο της «μαύρης ηπείρου» (ιδίως τον ορυκτό) χωρίς να φροντίζει την εκ παραλλήλου ανάπτυξη των υποδομών, οι οποίες θα εξυπηρετούσαν και το εσωτερικό της φτωχότερης περιοχής του πλανήτη. 

Η Αφρική, δίχως οργάνωση και εκσυγχρονισμό των λιμένων της έμοιαζε με οργανισμό που έχει πλούτο οξυγόνου, αλλά δεν διαθέτει τον απαραίτητο αριθμό αιμοσφαιρίων για τη μεταφορά του. Σε αυτήν ακριβώς την αχίλλειο πτέρνα χτύπησε η Κίνα, αγοράζοντας το μεγαλύτερο μέρος των αφρικανικών λιμανιών, ώστε να αποτελέσουν και αυτά μέρος του διευρυμένου «δρόμου του λιμανιού». Συγχρόνως, η εξόριστη από τις δυτικές αγορές Huawei ανέλαβε την εγκατάσταση του 70% του δικτύου τηλεπικοινωνιών τέταρτης γενιάς στην Αφρική.

Στην πορεία εφαρμογής αυτού του πλέον μεγαλόσχημου κινεζικού σχεδίου, το οποίο στον πυρήνα του πατούσε στον αρχαίο «δρόμο του μεταξιού», τα οικονομικά προβλήματα, τα προερχόμενα από την πανδημία, τον πόλεμο της Ουκρανίας και την αύξηση των επιτοκίων άρχισαν να βάζουν διάφορες τρικλοποδιές. 

Για παράδειγμα, η Σρι Λάνκα (η πρώην Κεϋλάνη), σταθερό σκαλοπάτι του σχεδίου έφθασε στα όρια της χρεοκοπίας, αναγκαζόμενη να παραχωρήσει τη χρήση του λιμένος του Κολόμπο στους Κινέζους για 99 χρόνια. Κατά τα λοιπά, πολλές χώρες, συμπεριλαμβανόμενες στο σχεδιασμό, όπως η Κένυα, η Τανζανία, το Πακιστάν, η Μαλαισία, ακόμη και η Αργεντινή ή το Μαυροβούνιο βρέθηκαν στο χείλος του ΔΝΤ, έχοντας χρησιμοποιήσει τις κινεζικές τράπεζες, οι οποίες εκταμίευσαν κάπου 250 δις δολάρια για τους απαραίτητους δανεισμούς και την παράλληλη εφαρμογή του περίφημου σχεδίου Beidou 165, για ανάλογο εκσυγχρονισμό στον ψηφιακό τομέα των συνεργαζόμενων χωρών.

Σε όλο τούτο το σχεδιασμό, η κατάληξη βρίσκεται κάπου κοντά στην αρχαία Ρώμη και συγκεκριμένα στη Νάπολι. Το δε προτελευταίο σκαλοπάτι της διαδρομής δεν είναι άλλο από τον Πειραιά, λιμάνι που εκμεταλλεύεται τα τελευταία χρόνια η Cosco. Και ας μη νομιστεί ότι όλα τούτα που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό είναι άσχετα με το «δρόμο του μεταξιού». Οι περιβόητες « Συμφωνίες του Αβραάμ» αποτελούν αναχατιστικές προσπάθειες στην κινεζική εξάπλωση στην περιοχή, η οποία γλυκοκοιτάζει τη Χάιφα ως κρίσιμο σκαλοπάτι, το ίδιο και τη Γάζα, όπως συνέβαινε και στην αρχαία εκδοχή. Και πάντα με το αγκάθι των μουσουλμάνων Ουϊγούρων στα δυτικά πλευρά της Κίνας…

Ημερολόγιο καταστρώματος

2500 π.Χ.

Πρώτα δείγματα για την παραγωγή μεταξιού στην Κίνα

3ος αιώνας μ.Χ.

Προσπάθειες για μετατροπή του μεταξιού σε λαϊκής κατανάλωσης προϊόν προς ένδυση, από καθαρά αυτοκρατορικό που ήταν ως τα χρόνια εκείνα. Άνοιγμα της διάδοσής του προς τα δυτικά

110 π.Χ.

Πρώτη κινεζική αποστολή μεταξιού προς την Περσία, στο λαό των Πάρθων

53 π.Χ.

Μετά τη μάχη των Καρρών, οι Ρωμαίοι νικούν τους Πάρθους και μεταφέρουν το μετάξι στη Ρώμη

1ος αιώνας μ.Χ.

Πρώτη διάνοιξη του «δρόμου του μεταξιού» ως την Αντιόχεια της Συρίας

1ος-3ος αιώνας μ.Χ.

Ενεργοποίηση, λόγω πολέμων, του θαλάσσιου δρόμου μεταφοράς του μεταξιού

440 μ. Χ.

Επανασύνδεση του χερσαίου «δρόμου του μεταξιού»

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 19.11.2023