Για την ακρίβεια δεν πρόκειται απλώς για «νεοφιλελευθερισμό», αλλά για «θατσερισμό». Η πρώτη γυναίκα ηγέτις των Τόρις, των Άγγλων Συντηρητικών, ουσιαστικά της βρετανικής πολιτικής σκηνής, είναι αυτή που επέδειξε τη σιδερένια της πυγμή επιβάλλοντας μια ακραία πολιτική, προκειμένου να συνεφέρει τη χώρα της από την οικονομική ύφεση στην οποία την παρέλαβε ως πρωθυπουργός το 1979. Είχε προηγηθεί η εκλογή της στην ηγεσία του κόμματος στις 11 Φεβρουαρίου 1975. Ήδη, από τότε, το 1976, πραγματοποιώντας μία σκληρή λεκτική επίθεση εναντίον της ΕΣΣΔ, η σοβιετική εφημερίδα «Krasnoya Zvezda» την είχε βαφτίσει «Σιδηρά κυρία».

Ενταγμένη από το 1948 στο κόμμα της, είχε διατελέσει υπουργός Παιδείας και Επιστημών, στην κυβέρνηση του Έντουαρντ Χήθ, μεταξύ 1970 και 1974. Είχε δείξει τις προθέσεις της από την αρχή, καθώς περιέκοψε εξ αρχής τη δωρεάν διανομή γάλακτος στα δημοτικά, για να της αποδοθεί το προσωνύμιο «η άρπαγας του γάλακτος». Μετά τη διπλή ήττα του Χηθ στις εκλογές του 1974, η ηγεσία των Τόρις τέθηκε σε αμφισβήτηση και με αντίπαλο τον Γουΐλιαμ Γουΐτλο βρέθηκε στην ηγεσία του κόμματός της στις 11 Φεβρουαρίου του 1975.

Η μεγάλη οικονομική ύφεση της Βρετανίας, συνεπικουρούσης και της πετρελαϊκής κρίσης της περιόδου ανάγκασε ακόμη και τους Εργατικούς, οι οποίοι βρίσκονταν στην κυβέρνηση να προχωρήσουν σε αποκρατικοποιήσεις, ερχόμενοι σε συνεννοήσεις με τα συνδικάτα, ώστε η μετάβαση να είναι ήπια. 

Προσέφυγε ακόμη και στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, λαμβάνοντας δάνειο τριών δισεκατομμυρίων δολαρίων, μεταξύ των ετών 1977 και 1979. Με μία αποπληθωριστική τάση της οικονομίας (έφθασε στο 10%) το 1978 και τους Εργατικούς να προηγούνται στις δημοσκοπήσεις, ο πρωθυπουργός Κάλαχαν δεν προκήρυξε εκλογές, όπως υπαγόρευε η πολιτική λογική, καθώς οι απεργίες και τα βίαια επεισόδια του επόμενου χειμώνα του στοίχησαν την ήττα, καθώς η Θάτσερ κέρδισε για μία ψήφο την πρόταση μομφής την οποία υπέβαλε στις 28 Μαρτίου 1979. 

Έτσι, στις 3 Μαΐου 1979 οι Συντηρητικοί βρέθηκαν να κερδίζουν 339 έδρες στο βρετανικό κοινοβούλιο, με ποσοστό 44%. Η χώρα βρισκόταν οικονομικά αισθητά πίσω από Δυτική Γερμανία, Γαλλία και Ιαπωνία, μαστιζόμενη από απεργίες. Οι προεκλογικές εξαγγελίες της Θάτσερ μιλούσαν για μείωση κρατικών δαπανών και φόρων, εξάλειψη της επιρροής των συνδικάτων και απόλυτη στροφή στην οικονομία της αγοράς.

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

Στην πρώτη διακυβέρνησή της η Μάργκαρετ Θάτσερ, με άμεσο συνεργάτη της τον υπουργό Οικονομικών Τζέφρι Χάου, έθεσε ως στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της βρετανικής οικονομίας, με τον περιορισμό του πληθωρισμού. Αύξησε τα επιτόκια, κατάργησε τους μισθολογικούς περιορισμούς και μείωσε τους φόρους, αυξάνοντας ταυτοχρόνως το ΦΠΑ σε 15%. Τα μέτρα τούτα, σε συνδυασμό με τη συστηματικότερη εκμετάλλευση των πετρελαίων της Βόρειας Θάλασσας είχαν ως αποτέλεσμα τη διατήρηση της λίρας στερλίνας σε υψηλό επίπεδο, την προστασία του νομίσματος, με άλλα λόγια.

Ωστόσο, επλήγη σφοδρά ο κατασκευαστικός κλάδος (μείωση 30% από το 1979 έως το 1983) και η ύφεση συνεχιζόταν, καθώς είχε μεσολαβήσει και η οικονομική κρίση του 1981. Ως το 1983 η ανεργία είχε διπλασιαστεί, αφού 3,6 εκατομμύρια Βρετανοί λάμβαναν επίδομα ανεργίας το 1983. Το ΑΕΠ μειωνόταν συνεχώς από το 1972 ως το 1982 και η αντιπολίτευση ασκούσε πίεση για την αλλαγή πολιτικής, με τη Θάτσερ ανυποχώρητη.

Όπως ήταν επόμενο, το απεργιακό κύμα ξέσπασε από νωρίς, από το 1980, αρχικά στο Μπρίστολ, κατόπιν στο Μπρίξτον του Λονδίνου, με σοβαρές συγκρούσεις εργαζομένων και νεολαίας απέναντι στην αστυνομία και τέλος στις βιομηχανικές πόλεις Μπέρμιγχαμ, Λίβερπουλ και Μάντσεστερ. Η Θάτσερ υπήρξε ιδιαιτέρως σκληρή με τους απεργούς, καθώς θεωρούσε ότι τα συνδικάτα αποτελούσαν πηγή αποσταθεροποίησης της οικονομίας και το 1982 καθιέρωσε τη μυστική ψηφοφορία στις συνδικαλιστικές εκλογές, ενώ απαγόρευσε τις διαδηλώσεις εντός των εργασιακών χώρων.

Τα μέτρα άρχισαν να αποδίδουν το 1983, με τον πληθωρισμό να μειώνεται από το 18% στο 5%, ενώ οι ιδιωτικοποιήσεις των κοινοτικών κατοικιών αύξησαν το ποσοστό ιδιοκατοίκησης στη χώρα, κάτι που αποτέλεσε το καμάρι των Τόρις, σε συνδυασμό με την αποφασιστική εξωτερική πολιτική, με την επέμβαση στα Φόκλαντ.

Κι ενώ ο πληθωρισμός έπεφτε, η δημοτικότητα της Θάτσερ ανέβαινε, από το ναδίρ του 23%, που είχε φθάσει το 1980 κι έτσι αποφάσισε να προκηρύξει εκλογές, τις οποίες κέρδισε με 42%, ώστε να προχωρήσει σε δεύτερη κυβερνητική θητεία. Σε αυτήν τον πρώτο λόγο πήραν οι ιδιωτικοποιήσεις μεγάλων βρετανικών εταιρειών, όπως αυτές των τηλεπικοινωνιών, του φυσικού αερίου, των πετρελαιοειδών, των αεροναυπηγικών, της British Airways, ακόμη και της Τζάγκουαρ. 29 δισεκατομμύρια λίρες απέφεραν οι πωλήσεις αυτές, μειώνοντας συγχρόνως τις δημόσιες επενδύσεις σε οδικούς άξονες, σιδηροδρόμους (τι απεργία κι αυτή των σιδηροδρομικών!) και ύδρευση.

Τότε ήταν που η «Σιδηρά κυρία» δικαιολόγησε απολύτως το προσωνύμιό της, καθώς η απόφαση για ιδιωτικοποίηση των ορυχείων οδήγησε τους ανθρακωρύχους σε δωδεκάμηνη απεργία, από τον Μάρτιο του 1984. Η απεργία έπληξε τη λίρα, το κόστος της αποτιμήθηκε σε 1,5 δισ. δολάρια, αλλά η κυβέρνηση έκλεισε 25 ορυχεία, τα συνδικάτα διασπάστηκαν, αντιμετωπίζοντας την αστυνομική καταστολή και η κυβέρνηση άντεξε, χάρη στα αποθέματα που είχε δημιουργήσει από τα πετρέλαια της Βόρειας θάλασσα. Ο θατσερισμός προχωρούσε ακάθεκτος…

Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΣ

Στα τέλη του Μαρτίου του 1988 ο πρύτανης του Κολλεγίου της Ευρώπης, κάλεσε τη Θάτσερ να απευθύνει λόγο, με αφορμή την έναρξη του ακαδημαϊκού έτους 1988-1989. Ο ιστορικός λόγος της αποτέλεσε την πρώτη κατάθεση «ευρωσκεπτικισμού» και άνοιξε την πρώτη χαραμάδα για την έξοδο της Αγγλίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιδού τα χαρακτηριστικότερα σημεία του:

* Πρέπει να σας συγχαρώ για το κουράγιο σας. Αν πιστεύετε κάποια από τα πράγματα που έχουν γραφτεί ή ακουστεί για τις απόψεις μου σχετικά με την Ευρώπη είναι σα να καλέσατε τον Τζέγκις Χαν να σας μιλήσει για τις αρετές της ειρηνικής συνύπαρξης.

* Η Ευρώπη δεν είναι δημιούργημα της Συνθήκης της Ρώμης.

* Η ευρωπαϊκή ιδέα δεν αποτελεί ιδιοκτησία κάποιας ομάδας ούτε κάποιου θεσμικού οργάνου.

* Εμείς οι Βρετανοί είμαστε εξίσου κληρονόμοι της κληρονομιάς του ευρωπαϊκού πολιτισμού όπως κάθε άλλο έθνος. Οι δεσμοί μας με την υπόλοιπη Ευρώπη ήταν ο κυρίαρχος παράγοντας στην ιστορία μας. Για τριακόσια χρόνια, ήμαστε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και οι χάρτες μας εντοπίζουν ακόμα τις ευθείες χαράξεις των δρόμων που έχτισαν οι Ρωμαίοι.

* Κι εμείς οι Βρετανοί έχουμε συνεισφέρει με έναν πολύ ειδικό τρόπο στην Ευρώπη. Μέσα στους αιώνες πολεμήσαμε για να αποτρέψουμε να πέσει στην κυριαρχία μίας και μοναδικής δύναμης. Πολεμήσαμε και θυσιαστήκαμε για την ελευθερία.

* Αν δεν είχαμε την προθυμία να πολεμήσουμε και να πεθάνουμε, η Ευρώπη θα ήταν προ πολλού ενωμένη, αλλά όχι στο όνομα της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.

* Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δεν είναι αυτοσκοπός. Ούτε είναι ένα θεσμικό εργαλείο για να προσαρμόζεται συνεχώς στις επιταγές κάποιων αφηρημένων θεωρητικών εννοιών. Αλλά ούτε και πρέπει να παγιωθεί στη λογική ενός ατελείωτου κανονιστικού πλαισίου.

* Η μοίρα μας είναι συνδεδεμένη με την Ευρώπη ως μέλος της Κοινότητας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το μέλλον μας εξαρτάται μόνο από την Ευρώπη. Το ίδιο ισχύει για όλες τις χώρες, τη Γαλλία, την Ισπανία και οποιοδήποτε άλλο μέλος.

* Δεν περιορίσαμε επιτυχώς το κράτος στη Βρετανία, μόνο και μόνο για να μας επιβληθεί ξανά σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος να ασκεί μία νέα κυριαρχία από τις Βρυξέλλες.

* Η Κοινότητα αυτή καθεαυτή δεν είναι αυτοσκοπός. Ούτε και είναι μία θεσμική διεργασία που πρέπει μονίμως να διαμορφώνεται σύμφωνα με τις επιταγές κάποιου αόριστου θεωρητικού σκεπτικού. Ούτε και πρέπει να παγιωθεί στη λογική ενός ατελείωτου κανονιστικού πλαισίου.

* Το να περιορίσεις την εθνικότητα των κρατών και να μεταφέρεις την εξουσία στις Βρυξέλλες θα ήταν επιζήμιο και καταστροφικό για την επίτευξη των στόχων που όλοι θέλουμε να δούμε να εκπληρώνονται. Η Ευρώπη θα είναι δυνατή ακριβώς επειδή θα έχει τη Γαλλία ως Γαλλία, την Ισπανία ως Ισπανία, τη Βρετανία ως Βρετανία, και όλες τις χώρες ελεύθερες στο να διατηρήσουν τις παραδόσεις και την ταυτότητά τους.

* Θα ήταν τρέλα να επιχειρήσουμε να προσδώσουμε στις χώρες μια ευρωπαϊκή εθνικότητα. Δεν καθορίσαμε τα σύνορά μας με την προοπτική να αλλάξουν ξανά στο όνομα ενός ευρωπαϊκού υπερ-κράτους υπό μία νέα κυριαρχία των Βρυξελλών

* Το να προσπαθήσεις να καταπιέσεις την εθνική οντότητα συγκεντρώνοντας την εξουσία στις Βρυξέλλες θα ήταν επιζήμιο και καταστροφικό.

* Ασφαλώς και θέλουμε να δούμε την Ευρώπη περισσότερο ενωμένη και αφοσιωμένη σε ένα κοινό σκοπό. Αλλά πρέπει να γίνει με έναν τρόπο που θα διατηρεί τις διαφορετικές παραδόσεις, τις κοινοβουλευτικές εξουσίες και μία αίσθηση εθνικής υπερηφάνειας στη χώρα του καθενός.

Η πτώση της Σιδηράς κυρίας

Στις εκλογές της 11ης Ιουνίου 1987 οι Τόρις της Θάτσερ έλαβαν τρίτη συνεχή εντολή διακυβέρνησης, με ποσοστό 44,2%. Σε αυτήν την τρίτη θητεία υπήρξε ενασχόληση με θέματα περιβαλλοντικής πολιτικής, με τα οποία δεν είχε καταπιαστεί ως τότε. Συνεχίστηκαν, βέβαια, οι αποκρατικοποιήσεις εταιρειών και ο πληθωρισμός το 1987 έφθασε σε χαμηλό δεκαετίας. Το ΑΕΠ σημείωσε άνοδο 26,8%, το μεγαλύτερο της ΕΟΚ, εκείνα τα χρόνια, οι φόροι είχαν μειωθεί και τα δύο τρίτα των Βρετανών διέθετε δική του κατοικία.

Από το 1989, όμως, το κλίμα άρχισε να αλλάζει. Το βρετανικό θαύμα έχανε σταδιακά τη λάμψη του. Οι αποκρατικοποιήσεις, έχοντας πραγματοποιηθεί σε τιμές κάτω της αντικειμενικής αξίας, είχαν αρχίσει να επιβαρύνουν την οικονομία. Οι υπηρεσίες σε υγεία και παιδεία άρχισαν να γίνονται προβληματικές και ιδιαιτέρως κοστοβόρες για τα λαϊκά θυλάκια και το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο έφθασε τα 20 δισ. στερλίνες. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα αυτό, τα επιτόκια αυξήθηκαν, οι επενδύσεις μειώθηκαν και… άντε πάλι την ανηφόρα ο πληθωρισμός. Πεσμένος ρυθμός ανάπτυξης και αύξηση της ανεργίας (1,5 εκατομμύρια οι άνεργοι) ολοκλήρωναν το σκηνικό της κρίσης και της ύφεσης.

Το σημαντικότερο πλήγμα στην κυβέρνηση επέφερε ο φόρος κοινοτήτων, ένα είδος κεφαλικού φόρου. Οι Συντηρητικοί επιθυμούσαν την ελάφρυνση της φορολόγησης ακινήτων και το 1988 η Θάτσερ καθιέρωσε αντί της φορολόγησης των ακινήτων υπέρ των τοπικών κοινοτήτων, την αυτοτελή φορολόγηση κάθε ενήλικου φυσικού προσώπου και ενιαίο φορολογικό συντελεστή στις επιχειρήσεις. Ο φόρος προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις, αφού όσο πιο πολυμελής ήταν μία οικογένεια, τόσο μεγαλύτερη ήταν η εισφορά, ανεξαρτήτως της αξίας της ίδιας της κατοικίας. Συνεπώς, η φορολογία έπληξε τα χαμηλά εισοδήματα, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το πρώτο κίνημα « Δεν πληρώνω». Διοργανώθηκαν ογκώδεις διαδηλώσεις, με σημαντικότερη αυτήν της πλατείας Τραφάλγκαρ, στις 31 Μαρτίου 1990, με 400.000 διαδηλωτές και 400 συλλήψεις.

Έτσι, με την υπόθαλψη του κινήματος «Δεν πληρώνω», οι Εργατικοί έφθασαν να προηγούνται στις δημοσκοπήσεις του Σεπτεμβρίου του 1990 με 14 ποσοστιαίες μονάδες. Ο υπουργός Οικονομικών Μέιτζορ αύξησε το ΦΠΑ από 15 σε 17,5% και με την αδυναμία της πρωθυπουργού να αποσύρει το φόρο των Κοινοτήτων, βρέθηκε απομονωμένη στο ίδιο της το κόμμα. Ο Χέζελτάιν έθεσε υποψηφιότητα για την ηγεσία των Τόρις και παρ’ ότι η Θάτσερ κέρδισε την πρώτη ψηφοφορία δεν μπόρεσε να συγκενρώσει τις ψήφους που θα την οδηγούσαν στη δεύτερη ψηφοφορία. Τα μέλη του κόμματος την πίεσαν να παραιτηθεί, ενέργεια στην οποία προχώρησε στις 22 Νοεμβρίου 1990, προτείνοντας ως διάδοχό της τον Μέιτζορ, ο οποίος εξελέγη στις 28 Νοεμβρίου αρχηγός του κόμματος και πρωθυπουργός. Τελικώς, η Σιδηρά κυρία ύφεση παρέλαβε, ύφεση παρέδωσε…

Ημερολόγιο καταστρώματος

1925

Οκτώβριος 4

Γέννηση της Μάργκαρετ Ρόμπερτς (το Θάτσερ ήταν επώνυμο του συζύγου της)

1948

Ένταξή της στο κόμμα των Συντηρητικών

1975

Φεβρουάριος, 11

Εκλογή της στην ηγεσία των Συντηρητικών

1979

Μάιος, 3

Νίκη των Τόρις στις εκλογές και πρώτη κυβέρνηση Θάτσερ

1983

Ιούλιος, 9

Δεύτερη κυβέρνηση Θάτσερ

1987

Τρίτη εκλογική νίκη της Θάτσερ

1989

Ο Τζον Μέιτζορ υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Θάτσερ

1990

Παραίτηση της Θάτσερ και εκλογή του Μέιτζορ στην ηγεσία των Συντηρητικών

2013

Απρίλιος, 8

Θάνατος της Μάργκαρετ Θάτσερ

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 11.02.2024