ΑΠΟΨΕΙΣ

«Η απελευθερωτική εκπαίδευση είναι το αποτέλεσμα γνωστικών διεργασιών και όχι μεταφοράς και αναπαραγωγής πληροφοριών»… αυτή είναι μία από τις γνωστές φράσεις του μεγάλου στοχαστή Paulo Freire, ο οποίος θεωρείται ο «πατέρας» της κριτικής εκπαίδευσης ενηλίκων αλλά και της κριτικής παιδαγωγικής. O Freire, ο θεμελιωτής της εκπαιδευτικής ιδεολογίας που υποστηρίζει και προάγει τη μετασχηματιστική εκπαίδευση, δηλαδή την προσέγγιση εκείνη που βοηθά τους εκπαιδευόμενους να αποκτήσουν κριτική συνειδητοποίηση της πραγματικότητας και που τους οδηγεί σε μια ενεργητική στάση απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα, καταγόταν από τη Βραζιλία. Ο Freire στις αρχές της δεκαετίας του ’60 είχε αναλάβει το συντονισμό ενός από τα μεγαλύτερα προγράμματα αντιμετώπισης του αναλφαβητισμού που είχε στόχο την υλοποίηση πάνω από 60.000 κύκλων μάθησης με στόχο την εκπαίδευση σχεδόν δύο εκατομμυρίων πολιτών, σε μία χώρα που την εποχή εκείνη αριθμούσε πάνω από 20 εκατομμύρια αναλφάβητους. Ωστόσο, μετά το πραξικόπημα της 1ης Απριλίου του 1964, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα διακόπηκε, o Freire κατηγορήθηκε ως υποκινητής ταραχών, φυλακίστηκε για περισσότερο από 2 μήνες και στη συνέχεια εξορίστηκε. Μετά την πτώση της δικτατορίας το 1985, ο Freire επέστρεψε στη χώρα του και ήταν από τους ιδρυτές του Εργατικού Κόμματος μαζί με τον Luis Inácio Lula da Silva, που ήταν πρόεδρος της Βραζιλίας από το 2003-2011. O Lula ήταν ένας από τους αγαπημένους μαθητές του Freire και η σχέση τους αυτή είχε φανερά αποτελέσματα στην εκπαιδευτική πολιτική που εφαρμόστηκε κατά την περίοδο της διακυβέρνησης της Βραζιλίας από το Εργατικό Κόμμα. Ωστόσο, η καταδίκη του Lula από τα δικαστήρια της Βραζιλίας για παθητική δωροδοκία είχε ως συνέπεια και το στιγματισμό του Freire και της εκπαιδευτικής του πρότασης. Ταυτόχρονα, μοιάζει ότι τα είκοσι και πλέον χρόνια αυταρχικής διακυβέρνησης της Βραζιλίας από τη στρατιωτικοπολιτική ελίτ της χώρας άφησαν βαθιές ρίζες στην κοινωνία. Οι προνομιούχες τάξεις δεν είδαν ποτέ με καλό μάτι την προσπάθεια εκδημοκρατισμού της κοινωνίας. Για τις κοινωνικές τάξεις της οικονομικής ολιγαρχίας η εκπαίδευση πρέπει να λειτουργεί απλά ως ένας αναπαραγωγικός μηχανισμός της ισχύουσας κοινωνικής κατάστασης. Και αυτό εξυπηρετείται μέσα από εκπαιδευτικά συστήματα που μεταφέρουν πληροφορίες, απαιτώντας την αποστήθιση και απομνημόνευσή τους. Έτσι, έπειτα από τριάντα και πλέον χρόνια η εκπαιδευτική προοδευτική ιδεολογία του Paulo Freire μπήκε στο στόχαστρο του ακροδεξιού ηγέτη Jair Bolsonaro, στην προεκλογική ρητορική του οποίου επανήλθε ο όρος της «κομμουνιστικής απειλής» μαζί με άλλα στοιχεία παράνοιας που υποστηρίζουν τα βασανιστήρια, τις διακρίσεις με βάση το φύλο και το σεξουαλικό προσανατολισμό και άλλα πολλά. Στη ρητορική αυτή οι ιδέες του Freire καταγράφονται ως εχθρικές προς το έθνος και ως τέτοιες μπαίνουν πρώτες στη λίστα για αποδόμηση. Ο πονηρός πρώην στρατιωτικός Bolsonaro, κατάλαβε ότι οι απελευθερωτικές εκπαιδευτικές πρακτικές του Freire δεν μπορούν να συμβαδίσουν με τα σχέδιά του για αυταρχική διακυβέρνηση. Έτσι τώρα που ο λαός της Βραζιλίας τον εξέλεξε στο ανώτατο πολιτικό αξίωμα της χώρας του, το σχέδιό του περιλαμβάνει την εκρίζωση κάθε απελευθερωτικής προσέγγισης από το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Η βασική πρόταση του Bolsonaro είναι η παροχή πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας δημόσιας εκπαίδευσης από απόσταση. Με αυτόν τον τρόπο διακηρύσσει ότι θα μειώσει τις δαπάνες της εκπαίδευσης, αλλά στην ουσία αυτό που θέλει να κάνει είναι να αποτρέψει τη δημιουργία σχολείων που θα λειτουργούν και ως χώροι κοινωνικοποίησης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης. Είναι γνωστό στην επιστημονική κοινότητα και αποδεδειγμένο από μακροχρόνιες έρευνες ότι ειδικά στις περιοχές όπου ζουν κοινωνικά ευάλωτες ομάδες τα σχολεία λειτουργούν ως ασπίδες κοινωνικής προστασίας. Για την υλοποίηση του σχεδίου του μάλιστα έχει επιστρατευτεί ο βραζιλιάνος ελληνικής καταγωγής ειδικός στην εκπαίδευση από απόσταση Δρ. Σταύρος Ξανθόπουλος, που εμφανίζεται ως ο επικρατέστερος για την ανάληψη του χαρτοφυλακίου της εκπαίδευσης στην κυβέρνηση Bolsonaro. Η επιλογή αυτή σε συνδυασμό με τις διακηρύξεις για ιδιωτικοποίηση όσο το δυνατόν περισσότερων δημόσιων υπηρεσιών μάλλον ανοίγει το δρόμο σε ιδιωτικές εταιρείες, που θα προσφέρουν εκπαιδευτικά προγράμματα από απόσταση στα παιδιά και τους ενήλικες των εργατικών και αγροτικών οικογενειών με «ευκολίες πληρωμής και σε πολλές άτοκες δόσεις». Άλλωστε ο ίδιος ο σημερινός πρόεδρος της Βραζιλίας υποστήριξε ότι η εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος πέρα από την απαγκίστρωση από τις μαρξιστικές ιδέες του Freire θα βοηθήσει την οικονομία της χώρας, η οποία θα απαλλαγεί από τους μισθούς των δασκάλων, των καθηγητών και του υπόλοιπου προσωπικού των δημόσιων σχολείων. Δυστυχώς αυτό που φαίνεται στον ορίζοντα είναι να έρχονται μαύρες μέρες για την εκπαιδευτική κοινότητα και τις μη-προνομιούχες τάξεις της Βραζιλίας. Η δυσφήμηση και η ενοχοποίηση των ιδεών του Paulo Freire και η διαστρέβλωση της μεθοδολογίας της εκπαίδευσης από απόσταση είναι πολύ πιθανόν να καταδικάσουν πολλές νέες γενιές στη πολύπαθη αυτή χώρα της Λατινικής Αμερικής.