ΑΠΟΨΕΙΣ

Της Εύχαρις Παναγοπούλου

Ψυχολόγος υγείας,αναπληρώτρια καθηγήτρια ιατρικής σχολής ΑΠΘ, 

Διευθύντρια ΠΜΣ "Εφαρμογές της Ψυχολογίας στην Υγεία" και πρόεδρος "Κέντρου Προαγωγής Πολιτισμού και Ψυχικής Υγείας" ΑΠΘ

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις ενός συλλογικού τραύματος, που συνοδεύει μία μαζική καταστροφή, όπως η πλημμύρα του Θεσσαλικού κάμπου, γίνονται εμφανείς πάντα σε τρεις φάσεις. Την οξεία φάση, την φάση σταθεροποίησης και τη φάση ανάκαμψης. Η επίδραση τους γίνεται πιο επικίνδυνη όσο προχωράμε από τη μία φάση στην άλλη, και όσο απομακρυνόμαστε από το γεγονός. Μοιάζουν με τους κύκλους που κάνει μια πέτρα στη θάλασσα, που πολλαπλασιάζονται και μεγαλώνουν, όσο απομακρυνόμαστε από την πέτρα που έπεσε...

Στην πρώτη φάση, οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις δεν φαίνονται. Στην παρούσα φάση, η ανάγκη διάσωσης, επιβίωσης, προστασίας από τον κίνδυνο πρωτοστατούν. Και η ψυχή περιμένει για να δείξει τις πληγές της. Στη δεύτερη φάση της σταθεροποίησης, μαζί με τις αποφάσεις για την επόμενη μέρα, και τον απολογισμό της καταστροφής, εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια. Της κατάθλιψης, της κοινωνικής αποδιοργάνωσης, της απώλειας των συνεκτικών ανθρωπίνων δεσμών. Στην τρίτη φάση, όμως της ανάκαμψης, τότε που θα αρχίσει να φαίνεται μια ακτίνα αισιοδοξίας, τότε τα σημάδια, αν δεν τα έχουμε προσέξει γίνονται πληγές. Και συχνά απορούν «Μα τώρα που επιτέλους τα πράγματα πάνε καλύτερα, τώρα δεν είμαστε καλά;». Όταν θα περάσει ο κίνδυνος πνιγμού, και ο υγειονομικός κίνδυνος, όταν θα υπάρχουν οι εναλλακτικές στη φάση της ανάκαμψης, τότε εμφανίζονται οι αυτοκτονίες, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, η οικογενειακή και κοινωνική βία, η διάλυση των οικογενειακών δεσμών. Η Θεσσαλία αν σωθεί από τον πνιγμό, τις ασθένειες και τη φτώχια, στην επόμενη φάση θα κληθεί να αντιμετωπίσει τις συνέπειες από την σαρωτική αναδιάρθρωση του προσωπικού, οικογενειακού, κοινωνικού ιστού. Είτε επιλέξει να μεταναστεύσει, είτε να μείνει εκεί. Όταν θα αποκατασταθεί πλήρως η υδροδότηση, όταν αρχίσουν οι οικονομικές εναλλακτικές, οι αποζημιώσεις και οι επιδοτήσεις, τότε θα εδραιωθούν οι ψυχικές και οι κοινωνικές αλλαγές. Η Θεσσαλία δεν θα είναι ποτέ η ίδια ούτε ψυχικά. Το συλλογικό τραύμα έχει γραφτεί ανεξίτηλα σε όλες τις ηλικιακές ομάδες και θα αναπαράγεται τουλάχιστον για πέντε γενιές ακόμη.

Μπορούμε να παρέμβουμε και να προλάβουμε Στη δεύτερη φάση, όταν αρχίσουν να φαίνονται τα σημάδια. Όχι με αποσπασματικές κινήσεις παροχής ψυχολογικής υποστήριξης. Πολυετής διεθνής εμπειρία από συλλογικά τραύματα και μαζικές καταστροφές δείχνει ότι η απλή παροχή ψυχολογικής στήριξης, σε ατομικό επίπεδο, σε όποιον το χρειάζεται, διαιωνίζει την ταυτότητα θύματος, αντί να χτίζει την ταυτότητα του επιζήσαντα. Στατιστικά στοιχεία και από την ελληνική εμπειρία δείχνουν, ότι ο βαθμός αξιοποίησης των ψυχικών υπηρεσιών που προσφέρονται είναι κατά πολύ μικρότερος από τις ανάγκες που υπάρχουν, και αυτό γιατί λειτουργούν σε ατομικό επίπεδο, με βάση την προσέλευση, με σκοπό την παροχή βοήθειας, αποσπασματικά, και αποκομμένες από τα υπόλοιπα κοινωνικά δρώμενα. Οφείλουμε να ενδυναμώσουμε την κοινότητα που επλήγει και να χτίσουμε την ψυχοκοινωνική ανθεκτικότητα στον πληθυσμό, ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε ομάδας. Παιδιά, υπερήλικες, οικογένειες…

Η συλλογική ψυχική ενδυνάμωση μετά από μαζικές καταστροφές χρησιμοποιώντας τα αποθέματα της κοινωνίας που έχουν απομείνει μπορεί να προλάβει και να σταματήσει τις πολλαπλασιαστικές συνέπειες.

Για να πάει η Θεσσαλία στην επόμενη μέρα, με το κεφάλι έξω από το νερό, και την ψυχή ατόφια…