Το έργο της αναβάθμισης της ανατολικής εσωτερικής περιφερειακής οδού στο οποίο περιλαμβάνεται και η κατασκευή ενός υπερυψωμένου αυτοκινητόδρομου μήκους τεσσάρων χιλιομέτρων (FlyOver) βρίσκεται στην κορυφή της δημόσιας συζήτησης που γίνεται τις τελευταίες ημέρες στη Θεσσαλονίκη. Και θα παραμείνει πιθανότατα και για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, όσο υπολογίζεται ότι θα διαρκέσουν οι εργασίες κατασκευής, εάν δεν προκύψουν απρόοπτα. Εκείνο που απασχολεί φορείς και πολίτες δεν είναι εάν το συγκεκριμένο έργο ήταν απαραίτητο. Τους απασχολεί πρωτίστως η μεγάλη αναστάτωση που θα επέλθει στην καθημερινότητά τους εξαιτίας των τεράστιων κυκλοφοριακών προβλημάτων τα οποία θα προκληθούν λόγω των έργων, δεδομένου ότι σημαντικό μέρος της κίνησης που σήμερα εξυπηρετείται μέσω της περιφερειακής θα εκτραπεί μέσα στην πόλη.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν ο σχεδιασμός και η κατασκευή του έργου έγινε με ορθολογικό τρόπο. Όχι ως προς το τεχνικό μέρος, αλλά κυρίως ως προς την προτεραιοποίηση των έργων που είχαν σχεδιαστεί να γίνουν στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να διευκολυνθεί η οδική παράκαμψη του πολεοδομικού συγκροτήματος. Διότι το FlyOver αποτελεί μέρος ενός συνολικότερου σχεδιασμού ο οποίος προέβλεπε διάφορα έργα η σειρά υλοποίησης των οποίων είχε μεγάλη σημασία καθώς ήταν αυτή που θα καθόριζε το μέγεθος των κυκλοφοριακών επιπτώσεων κατά το στάδιο της κατασκευής τους. Σε αυτό ακριβώς εστιάζονται οι ενστάσεις για την επιλογή της κυβέρνησης να προτάξει την κατασκευή του FlyOver.

Το φαραωνικό έργο Σουφλιά

Πριν να φτάσουμε στο σημείο στο οποίο βρισκόμαστε σήμερα που ξεκινούν πλέον οι εργασίες στην περιφερειακή, είχε προηγηθεί μία εικοσαετής αναζήτηση λύσεων για το μείζον πρόβλημα της οδικής παράκαμψης της πόλης. Η συζήτηση για την ανάγκη σχεδιασμού και υλοποίησης ενός έργου που θα έδινε ανάσες στην περιφερειακή οδό ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 καθώς ο δρόμος είχε ήδη αρχίσει να εμφανίζει τα πρώτα συμπτώματα κορεσμού. Την περίοδο 2000-2004 η Εγνατία Οδός ΑΕ μελέτησε έναν Περιφερειακό Εξωτερικό Δακτύλιο με σκοπό αφενός την αντιμετώπιση των προβλημάτων κυκλοφοριακού κορεσμού της περιφερειακής, αφετέρου τη σύνδεση του αεροδρομίου με την Εγνατία Οδό. Ο Περιφερειακός Δακτύλιος θα συνέδεε τη Δυτική Θεσσαλονίκη (κόμβος Κ4 Τιτάν) με τον κόμβο Χορτιάτη και από εκεί με το αεροδρόμιο Μακεδονία και τον κόμβο Προφήτη της Εγνατίας οδού.

Αργότερα, την περίοδο 2005-2010, επί υπουργίας Γιώργου Σουφλιά μελετήθηκε νέα χάραξη Περιαστικής Εξωτερικής Περιφερειακής Οδού, τρίιχνης διατομής με διέλευση από Φίλυρο, Πεύκα, Σέιχ-Σου, Κωνσταντινουπολίτικα, Πανόραμα, Θέρμη και Αεροδρόμιο. Για τη μελέτη της χάραξης έγιναν διεθνείς διαγωνισμοί και ο σχεδιασμός περιελάμβανε μελέτη σκοπιμότητας, αναγνωριστική μελέτη οδοποιίας, προμελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, οριστικές μελέτες οδοποιίας, σηράγγων, γεωερευνητικών εργασιών, μελέτη επικινδυνότητας σηράγγων κ.ά. Το έργο χωρίστηκε σε δύο υποτμήματα από πλευράς σχεδιασμού:

- Το τμήμα Α από τον ανισόπεδο κόμβο Α/Κ Γηροκομείου έως Α/Κ Κωσταντινουπολίτικων, και

- Το Τμήμα Β από Α/Κ Κωσταντινουπολίτικων έως το Τριάδι.

Στο τμήμα Α επιτεύχθηκε σημαντική μελετητική πρόοδος με εκτέλεση μεγάλου μέρους του γεωερευνητικού προγράμματος του έργου.

Ωστόσο, το συγκεκριμένο έργο ήταν πολύ ακριβό με εκτιμώμενο προϋπολογισμό άνω του δισεκατομμυρίου και επιπλέον άφηνε και σημαντικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα εξαιτίας της ανάγκης να αποψιλωθούν δασικές εκτάσεις εκατοντάδων στρεμμάτων. Στην πορεία, στο πλαίσιο της διαβούλευσης υπέστη πολλές περικοπές (έφυγε το Β’ τμήμα) και αλλαγές με αποτέλεσμα στην ουσία να εγκαταλειφθεί καθώς, στο μεταξύ, η χώρα όδευε προς τη χρεοκοπία.

Το Στρατηγικό Σχέδιο Μεταφορών

Το 2010, επί υπουργίας Δημήτρη Ρέππα και με υφυπουργό τον Γιάννη Μαγκριώτη, συγκροτήθηκε από το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών μια Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων από καθηγητές του ΑΠΘ κατά κύριο λόγο (Γιαννόπουλος, Καλογήρου, Μουσιόπουλος, Παπαϊωάννου, Μουρατίδης, Σταθακόπουλος) η οποία εκπόνησε το Ενιαίο Στρατηγικό Σχέδιο Υποδομών Μεταφορών (ΣΣΥΜ) της ευρύτερης περιοχής Θεσσαλονίκης. Το Σχέδιο περιελάμβανε ένα σύνολο παρεμβάσεων οι οποίες αφορούσαν τις δημόσιες συγκοινωνίες και τις οδικές υποδομές.

Όσον αφορά τις υποδομές οι παρεμβάσεις αφορούσαν έργα κατά μήκος της εσωτερικής περιφερειακής καθώς και νέα έργα για την κατασκευή ενός Εξωτερικού Οδικού Δακτυλίου. Συγκεκριμένα, για τον Εσωτερικό Δακτύλιο (περιφερειακή) ο οποίος ήταν ήδη σε χρήση το ΣΣΥΜ προέβλεπε:

α. Αναβάθμιση του δυτικού τμήματος από τον κόμβο Κ16 (Λαχαναγοράς) έως τον κόμβο Κωνσταντινουπόλεως (Σταυρούπολη). Ειδικότερα προέβλεπε διαμόρφωση ανισόπεδων κόμβων ή κάτω διαβάσεων στις θέσεις των ισόπεδων κόμβων και μετατροπή του Κ16 (Λαχαναγορά) σε ανισόπεδο κόμβο, με παράλληλη σύνδεση με Νέο Εμπορευματικό Σταθμό - στρατόπεδο Γκόνου. Τα περισσότερα από αυτά τα υποέργα είναι και τα μόνα τα οποία έχουν υλοποιηθεί μέχρι σήμερα.

β. Διαπλάτυνση τμήματος από Κόμβο Κατσιμίδη έως Κόμβο Επταπυργίου κατά μία λωρίδα στην κατεύθυνση προς Καβάλα (δυτικά).

γ. Διαπλάτυνση τμήματος από Κωνσταντινουπολίτικα έως Κ12 (νοσοκομείο Άγιος Παύλος) κατά 1 λωρίδα στην κατεύθυνση προς Καλαμαριά.
δ. Διαμόρφωση κανονικών λωρίδων επιτάχυνσης και επιβράδυνσης στους κόμβους της Εσωτερικής Περιφερειακής καθώς και δημιουργία δύο λωρίδων επιτάχυνσης από Πανόραμα (Ελαιώνες) προς κέντρο πόλης (δυτικά) που θα σβήνουν πριν από τη σήραγγα.
ε. Διαπλάτυνση του δρόμου Θεσσαλονίκης - Ν. Μουδανιών κατά 1 λωρίδα και στους δύο κλάδους από τον Κ12 (νοσοκομείο Άγιος Παύλος) μέχρι τους κόμβους Θέρμης και Αεροδρομίου (από 3+3 σε 4+4) και στη συνέχεια μέχρι τον κόμβο Ν. Ρυσίου και Ταγαράδων (από 2+2 σε 3+3). Σε συνδυασμό με αυτό το έργο προτεινόταν να μελετηθούν και οι κατάλληλες κυκλοφοριακές διευθετήσεις σε σημαντικές εξόδους/εισόδους στον αυτοκινητόδρομο. Το έργο αυτό, αρκετά διαφοροποιημένο καθώς δεν προβλέπει διαπλάτυνση, έχει πλέον ανάδοχο στο τμήμα του από τον Κ12 έως τον κόμβο της Θέρμης, είναι ενταγμένο στο Ταμείο Ανάκαμψης και πρόκειται να ξεκινήσει στις αρχές του 2024, εκτός απροόπτου, καθώς εκκρεμούν προσφυγές στο ΣτΕ.

Υπόψη της Επιτροπής είχε τεθεί και μια πιο ριζοσπαστική, όπως είχε χαρακτηριστεί τότε στο πόρισμα της Επιτροπής, πρόταση για την αναβάθμιση της ανατολικής περιφερειακής, που περιλαμβάνει κατασκευή νέου «υπερυψωμένου» κλάδου με 2+2 λωρίδες πάνω από την υπάρχουσα περιφερειακή, το γνωστό πλέον FlyOver, οι εργασίες του οποίου ξεκινούν.

Ο εξωτερικός δακτύλιος

Το Ενιαίο Στρατηγικό Σχέδιο Υποδομών Μεταφορών για την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης προέβλεπε και την κατασκευή ενός Εξωτερικού Οδικού Δακτυλίου ο οποίος θα συνδέει την Εθνική Οδό Αθηνών - Θεσσαλονίκης, από την περιοχή της Ευκαρπίας, με τους οδικούς άξονες προς Χαλκιδική, αεροδρόμιο και Εγνατία Οδό στην ανατολική πλευρά. Ταυτόχρονα θα εξυπηρετεί τους περιαστικούς οικισμούς Πεύκων, Ασβεστοχωρίου, Εξοχής και Τριαδίου. Πρόκειται

για αυτοκινητόδρομο με δύο λωρίδες ανά κατεύθυνση με ΛΕΑ, συνολικού μήκους 30 χιλιομέτρων.

Το συγκεκριμένο έργο ταξινομήθηκε ως έργο πρώτης προτεραιότητας για την ελάφρυνση της υφιστάμενης περιφερειακής οδού και λειτουργούσε συνδυαστικά με την αναβάθμιση και βελτίωση της περιφερειακής στην οποία περιλαμβάνεται και η κατασκευή του FlyOver.

Τα δύο αυτά έργα, δηλαδή οι παρεμβάσεις στην Εσωτερική Περιφερειακή και ο Εξωτερικός Οδικός Δακτύλιος περιελήφθηκαν σε ΦΕΚ το 2011. Η ευθύνη των μελετών του Εξωτερικού Οδικού Δακτυλίου ανατέθηκε στην «Εγνατία Οδός ΑΕ», με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση 11,8 εκατ. ευρώ, από ευρωπαϊκούς πόρους (Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών). Το έργο χωρίστηκε σε τέσσερα τμήματα και μελετήθηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορεί να υλοποιηθεί και αυτοτελώς, αν χρειαστεί:

1ο Τμήμα: Ευκαρπία (Α/Κ Γηροκομείου) - Πεύκα (Α/Κ Πεύκων), με μήκος 7km.

2ο Τμήμα: Πεύκα (Α/Κ Πεύκων) - Α/Κ Χορτιάτη, με μήκος 7.2km.

3ο Τμήμα: Α/Κ Χορτιάτη - Α/Κ Ραιδεστού, με μήκος 8.5km.

4ο Τμήμα: Α/Κ Ραιδεστού - Αεροδρόμιο, με μήκος 7km.

Για το σύνολο του έργου έχουν εκδοθεί αποφάσεις έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ)

από το 2015 για το 1ο και 2ο τμήμα και από το 2018 για το 3ο και 4ο τμήμα. Σύμφωνα με πληροφορίες για τις μελέτες έχει απορριφθεί ποσόν περίπου 6 εκατ. ευρώ, δηλαδή σχεδόν το σύνολο του αρχικώς προϋπολογισθέντος ποσού καθώς υπήρξε έκπτωση 70%. Ο αρχικός εκτιμώμενος προϋπολογισμός κατασκευής του έργου ήταν περίπου στα 320 εκατ. ευρώ.

Το έργο του Εξωτερικού Οδικού Δακτυλίου, όπως και το συμπληρωματικό του, αυτό της αναβάθμισης της ανατολικής εσωτερικής περιφερειακής, «πάγωσαν» στα χρόνια των μνημονίων. Ούτε η κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά, ούτε αυτή του Αλέξη Τσίπρα προχώρησαν τα έργα παρότι μελετητικά είχαν σημαντική ωριμότητα. Το 2019 η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη αποφάσισε να προχωρήσει στην κατασκευή του FlyOver, παρακάμπτοντας των Εξωτερικό Οδικό Δακτύλιο.

Αρκετοί θεωρούν ότι η συγκεκριμένη προτεραιοποίηση είναι εσφαλμένη και θα αποδειχθεί μοιραία όσον αφορά τα κυκλοφοριακά προβλήματα με τα οποία θα βρεθεί αντιμέτωπη η Θεσσαλονίκη, από αύριο και για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Το επιχείρημά τους είναι ότι εάν είχε προηγηθεί η κατασκευή του Εξωτερικού Οδικού Δακτυλίου και ακολουθούσε το FlyOver, τα κυκλοφοριακά προβλήματα θα ήταν πολύ λιγότερα καθώς όλη η διαμπερής κυκλοφορία που σήμερα γίνεται μέσω της περιφερειακής (βαρέα οχήματα, οδικός τουρισμός κ.λπ.), θα κατευθυνόταν στον Εξωτερικό Δακτύλιο, ενώ τώρα, μέρος της κίνησης θα περάσει αναγκαστικά μέσα από την πόλη.

Ο νέος δρόμος

Στο μεταξύ, το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών σχεδιάζει την κατασκευή ενός νέου οδικού άξονα ο οποίος θα ξεκινά από την περιφερειακή, από το ύψος του AK11 της Πυλαίας και διερχόμενος από εκτός σχεδίου περιοχές των δήμων Πυλαίας Χορτιάτη και Θέρμης, παρακάμπτοντας τη Νέα Ραιδεστό θα κουμπώνει στο δρόμο Θέρμης-Πολυγύρου. Ο νέος αυτός δρόμος θα έχει μήκος 16,5 χιλιόμετρα και ο προϋπολογισμός του εκτιμάται περίπου στα 60 εκατ. ευρώ. Οι πρώτες μελέτες έχουν ήδη γίνει ενώ υπήρξαν αλλεπάλληλες διαβουλεύσεις και με τους δήμους Πυλαίας Χορτιάτη και Θέρμης, απ' όπου θα διέρχεται. Η αναφορά που έγινε σε αυτό το έργο από τον υφυπουργό Υποδομών Νίκο Ταχιάο στην εκδήλωση παρουσίασης του FlyOver δείχνει ότι ο νέος αυτός δρόμος είναι μέσα στις προτεραιότητες του υπουργείου, όπως και της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

Στον χάρτη αποτυπώνονται οι τρεις βασικές επιλογές που είχαν μελετηθεί κατά την τελευταία εικοσαετία για την οδική παράκαμψη της πόλης, στο πλαίσιο του Σχεδιασμού Οδικών Υποδομών και Μεταφορών της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης. Με ροζ χρώμα είναι η σημερινή περιφερειακή οδός στην οποία ξεκινούν οι εργασίες διαπλάτυνσης και το FlyOver, με κόκκινο χρώμα είναι ο Εξωτερικός Οδικός Δακτύλιος και με διακεκομμένο πορτοκαλί χρώμα είναι η εξωτερική περιφερειακή που είχε μελετηθεί επί υπουργίας Γιώργου Σουφλιά.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 12.11.2023