«Ο Ρομ», ενικός αριθμός αρσενικό γένος, «αι ρομά» πληθυντικός αριθμός. «Η ρομνή» και «αι ρομνά» αντίστοιχα για το θηλυκό γένος. Έτσι κλίνεται στη «ρομανί» η λέξη που χρησιμοποιείται διεθνώς και χαρακτηρίζει όλους τους τσιγγάνους. 

Συνήθως, οι ίδιοι λένε «τα Ρομά» και όχι «οι Ρομά». Είναι ένα ουσιαστικό που το χρησιμοποιούν διαφορετικά σε κάθε φυλή, ενώ το διεκδικούν διάφορες φυλές ως «τίτλο» διάκρισης, καθώς υπάρχουν τουλάχιστον έξι διαφορετικές φυλές με διαφορετικά ονόματα και διαλέκτους. Δυστυχώς, ο θάνατος του 16χρονου Κώστα Φραγκούλη από τον πυροβολισμό αστυνομικού, έφερε ξανά στο προσκήνιο τους Ρομά και τη μη ένταξή τους στην κοινωνία. 

Το κακό είναι ότι μόνο όταν συμβαίνουν δυσάρεστα περιστατικά, υπενθυμίζεται ότι τελικά δεν ενσωματώθηκαν πλήρως, ότι υπάρχει μεγάλο ποσοστό που βιοπορίζεται από παραβατικές πράξεις και πως πολλοί καταυλισμοί ξεπερνούν τα όρια της εξαθλίωσης. 

Ένα από τα μεγαλύτερα λάθη ανήκει και στην κοινή γνώμη, που διαχρονικά με τον όρο «γύφτοι» συμπεριλαμβάνει όλους τους Ρομά και τους συνδυάζει με την παραβίαση του μισού ποινικού κώδικα. Γεγονός που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και δεν αντιπροσωπεύει το σύνολο.

Στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν τουλάχιστον τρεις - τέσσερις διαφορετικές φυλές με διαφορετική προέλευση. Οι πρώτοι τσιγγάνοι που εγκαταστάθηκαν στην πόλη είναι αυτοί που ήρθαν από τη Μικρά Ασία μετά την καταστροφή και την Κωνσταντινούπολη μετά την ανταλλαγή πληθυσμών. Οι περισσότεροι από αυτούς βρήκαν έναν τόπο για να μείνουν στον Δενδροπόταμο της δημοτικής κοινότητας Μενεμένης, όπου διαμορφώθηκε ο μεγαλύτερος οικισμός τσιγγάνων στην πόλη. 

Ήταν περίπου 30 οικογένειες από την Μικρά Ασία οι πρώτοι κάτοικοι που αρχικά έχτισαν παράγκες με απλά υλικά και σταδιακά κατασκεύασαν σπίτια. Οι πρώτοι που έφτασαν στον οικισμό του Δενδροποτάμου από τη Μικρά Ασία είναι η φυλή «Ελπιτζιόρα» και αυτοί που ήρθαν με την ανταλλαγή πληθυσμών ονομάζονται «Καλπαζάνια». 

Δύο φυλές με κοινά χαρακτηριστικά και χωρίς μεγάλες διαφορές, που στην ουσία αποτελούν την παραδοσιακή φυλή των τσιγγάνων που εγκαταστάθηκαν στη χώρα. Το ίδιο μείγμα φυλών βρίσκεται και στον οικισμό της Αγίας Βαρβάρας στην Αθήνα. Δηλαδή, μεταξύ τους αναγνωρίζονται ως «αμαρό περό» (η δική μας κοινωνία) και διαχωρίζονται από τις υπόλοιπες φυλές σε Μενίδι, Ζεφύρι, Αγία Σοφία, Τσαΐρια κ.τ.λ.

Ωστόσο, στον Δενδροπόταμο στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εγκαταστάθηκε και μία τρίτη φυλή με διαφορετική προέλευση. Ερχόμενη από τα Βαλκάνια και συγκεκριμένα από το Κόσσοβο με την ονομασία «Φιτσίρια». Οι συγκεκριμένοι ήταν Μουσουλμάνοι, σε αντίθεση με τις άλλες δύο φιλές που ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι. 

Μάλιστα, δεν τους υποδέχθηκαν με χαρά στον οικισμό, καθώς θεωρούν υπεύθυνα τα «Φιτσίρα» για τη μετατροπή του Δενδροποτάμου σε γκέτο και έχουν ταυτίσει την φυλή με την παραβατικότητα. Τις πρώτες δεκαετίες η συμβίωση στον οικισμό δεν ήταν εύκολη και στα μέσα της δεκαετίας του 2000 είχαν ξεσπάσει άγρια επεισόδια μεταξύ τους, ζητώντας να φύγουν τα «Φιτσίρια», αποδίδοντας τους τις ευθύνες για την διακίνηση ναρκωτικών εντός του Δενδροποτάμου.

Στον οικισμό «Αγία Σοφία» στα Διαβατά, όπου διέμεινε ο 16χρονος Κώστας Φραγκούλης που πυροβολήθηκε από αστυνομικό και έχασε τη ζωή του, ζει μία διαφορετική φυλή. Ονομάζονται «Μπατσόρια» και οι περισσότεροι της συγκεκριμένης φυλής βρίσκονται στη Θεσσαλία.

Εξαθλίωση στην «Αγία Σοφία»

Λάσπη, λακκούβες και παραπήγματα από κάθε λογής υλικό. Είναι οι εικόνες εξαθλίωσης που συναντάει κανείς στον οικισμό «Αγία Σοφία» στα Διαβατά. Ένας οικισμός μετεγκατάστασης -όπως είχε χαρακτηριστεί- που εγκαινιάστηκε το 2000 και αποτελεί μέρος 149 στρεμμάτων από το πρώην στρατόπεδο Γκόνου.

«Είχαν πει ότι θα είναι προσωρινή η παραμονή μας εδώ, σε έναν χώρο που δεν είχε βασικές υποδομές. Ήμασταν τότε 256 οικογένειες χωρίς δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης. 

Σήμερα, που ο πληθυσμός του οικισμού είναι 3.500 άτομα συνεχίζουμε να μην έχουμε βασικές παροχές. Από τότε μέχρι και σήμερα κάνουμε αιτήματα αλλά δεν γίνεται τίποτα» λέει στη «ΜτΚ» ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ρομά Κεντρικής Μακεδονίας «Μέγας Αλέξανδρος» Παναγιώτης Σαμπάνης, που διαμένει στον οικισμό.

Όταν παραδόθηκε ο οικισμός υπήρχαν κάποια σπίτια, ωστόσο ο πληθυσμός αυξανόταν συνεχώς και γρήγορα επιμηκύνθηκε με οικοδομήματα που δεν μπορεί εύκολα κανείς να τα χαρακτηρίσει οικίες. Οι δρόμοι πλέον στον οικισμό δεν μπορούν να περπατηθούν από πεζούς, καθώς όποιος περπατάει εκεί γεμίζει λάσπες. Ακόμα και η είσοδος στο νηπιαγωγείο του οικισμού, όπου σήμερα πηγαίνουν 100 παιδιά, είναι δύσκολη όταν βρέχει.

«Από το 2000 και μετά δεν έγινε τίποτα από το κράτος. Υπάρχει στον οικισμό αποχέτευση ακαθάρτων αλλά δεν υπάρχει αποχέτευση όμβριων. Το μεγάλο μας πρόβλημα όμως είναι η ύδρευση, δεν υπάρχει δίκτυο. Γεμίζουμε μεγάλες πλαστικές δεξαμενές μέσα στον οικισμό και από εκεί παίρνουμε νερό, ενώ για το φαγητό χρησιμοποιούμε εμφιαλωμένα. Έχουμε θέσει επανειλημμένα το ζήτημα στην ΕΥΑΘ, στον δήμο και στα υπουργεία, αλλά δεν ενδιαφέρεται κανείς» αναφέρει ο κ. Σαμπάνης.

Οι συνθήκες διαβίωσης είναι ακατάλληλες και σύμφωνα με τους κατοίκους πολλά παιδιά κολλάνε βαριές ασθένειες. «Για να πάμε από τον έναν δρόμο στον άλλο μέσα στον οικισμό χρειαζόμαστε αυτοκίνητο, δεν μπορούν να περπατούν τα μωρά μέσα στην λάσπη. Τα περισσότερα παιδιά έχουν ηπατίτιδα λόγω των συνθηκών. Δεν έχουμε νερό καθαρό και σωστή αποχέτευση» αναφέρει κάτοικος του οικισμού.

«Βανδαλίζονται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα στον οικισμό ‘Αγία Σοφία’. Περιβαλλοντολογικά είναι ακατάλληλος για να ζούνε 3.500 ψυχές. Υπάρχουν χρηματοδοτικά εργαλεία για να δώσουμε λύσεις σε αυτά τα διαχρονικά ζητήματα που είναι βασικά αγαθά και ανάγκες, αλλά το κράτος, η περιφέρεια και ο δήμος δεν τα αξιοποιεί» τονίζει ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά, Βασίλειος Πάντζιος.

Διαφορετική όψη στον Δενδροπόταμο

Η οδός Κωνσταντινουπόλεως είναι ο κεντρικός δρόμος του Δενδρποτάμου και διασχίζει όλο τον οικισμό, καθώς ξεκινάει από την δυτική είσοδο και καταλήγει στην ανατολική. Σε αυτόν τον δρόμο πλέον υπάρχουν καφέ, καταστήματα εστίασης και μαγαζιά με ναργιλέ που έχουν αλλάξει πολύ την όψη του οικισμού. Προϋπήρχαν σε αυτό το «μπακάλικο» που εξελίχθηκε σε σούπερ μάρκετ, γνωστό και με το όνομα του ιδιοκτήτη «ο Γιώργος», καφενεία αλλά και εμπορικά μαγαζιά.

Συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια η εικόνα στον οικισμό φαίνεται να είναι βελτιωμένη. Ουσιαστικά ο Δενδροπόταμος πρόκειται για μια γειτονιά του δήμου Αμπελοκήπων-Μενεμένης, που αρχικά είχε ονομαστεί οικισμός Αγίου Νεκταρίου, λόγω του Ιερού Ναού που βρίσκεται στο κέντρο του οικισμού. Στον Δενδροπόταμο κατοικούν περίπου 3.500 άτομα, εκ των οποίων δεν είναι όλοι Ρομά.

«Για χρόνια συμβιώνουν φιλήσυχα οι Ρομά με τους υπόλοιπους κατοίκους του Δενδροπτάμου. Κάνουμε προσπάθειες συνεχώς για την βελτίωση του οικισμού, δεν διαφέρει σε τίποτα απλό άλλες περιοχές του δήμου μας. Καθαρίζονται κανονικά οι δρόμοι, υπάρχουν υποδομές και παροχές για τους κατοίκους. Το επόμενο έργο θα είναι η αστική ανάπλαση όλων των ελεύθερων χώρων του Δενδροποτάμου, με χρηματοδότηση 2,2 εκατ. ευρώ από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας» αναφέρει ο δήμαρχος Αμπελοκήπων-Μενεμένης Λάζαρος Κυρίζογλου.

Η εικόνα στον Δενδροπόταμο δεν έχει καμία σχέση με τον οικισμό Αγία Σόφια. Στον Δενδροπόταμο είναι μετρημένα τα παραπήγματα, κυρίως στην πίσω μεριά του οικισμού. Μονοκατοικίες, διώροφα σπίτια και ελάχιστες πολυκατοικίες συνθέτουν τον οικισμό. 

Ωστόσο, η παραβατικότητα εντός του οικισμού και η διακίνηση ναρκωτικών είναι κοινό μυστικό. Όλα αυτά τα χρόνια δεν μπόρεσε να υπάρξει καταστολή του φαινομένου, παρότι το αστυνομικό μέγαρο της Θεσσαλονίκης είναι μερικά μέτρα μακριά από τον οικισμό. «Η παραβατικότητα στον Δενδροπόταμο υπάρχει όπως και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και της Θεσσαλονίκη. Η διαφορά είναι ότι υπάρχει έξαρση διακίνηση ναρκωτικών στον Δενδροπόταμο, φαινόμενο που πρέπει να καταπολεμηθεί» τονίζει ο Λάζαρος Κυρίζογλου.

Δεν είναι λίγοι, αξιωματούχοι και μη, που όταν μιλούν για τον Δενδροπόταμο παραδέχονται ότι σε κάθε πόλη κάπου πρέπει να ξεσπάει το κακό και άτυπα τον ρόλο αυτόν διαχρονικά κατέχει ο οικισμός.

«Παιδιά διαφορετικών Θεών»

Τα στερεότυπα της κοινωνίας απέναντι στους Ρομά, δεν μπορούν ακόμη να ξεπεραστούν. Ο Νίκος που κατοικεί στον Δενδροπόταμο, μιλά στη «ΜτΚ» και περιγράφει την συμπεριφορά που δέχονται ακόμα όταν ζητούν δουλειά. Ο ίδιος απόφοιτος λογιστικής από ιδιωτικό ΙΕΚ, σήμερα εργάζεται σε μεγάλο εργοστάσιο μέχρι να βρει δουλειά στο αντικείμενο του.

«Σε κανένα βιογραφικό δεν βάζουμε σαν τόπο κατοικίας τον Δενδροπόταμο. Όλοι γράφουμε μόνο Μενεμένη, γιατί μόνο από τον τόπο κατοικίας θα υπάρξει απόρριψη» αναφέρει ο 25χρονος, επιρρίπτοντας ευθύνες στην πολιτεία. «Πιστεύω η Πολιτεία ηθελημένα έχει ‘γκετοποιήσει’ την περιοχή ώστε να μαζέψουν όλο τον βούρκο εδώ και να μπορούν να τον ελέγχουν, αδιαφορώντας για τις ζωές των κατοίκων» λέει χαρακτηριστικά.

Τα παιδιά στον Δενδροπόταμο, μεγαλώνουν νωρίς λόγω των συνθηκών και όσων βλέπουν χωρίς να θέλουν από μικρή ηλικία, ενώ όταν βγουν στην κοινωνία αντιμετωπίζονται ως παιδιά ενός άλλου Θεού, όπως λέει ο 25χρονος Νίκος. «Όλα την βρωμιά την μάζεψαν στον Δενδροπόταμο, ώστε ένα παιδάκι σε διπλανή περιοχή να έχει καθαρό περιβάλλον χωρίς ναρκωτικά. Όμως ένα παιδί στον Δενδροπόταμο τα βλέπει όλα μπροστά στα μάτια του αναγκαστικά και με τις ευλογίες όλου του συστήματος οι ευκαιρίες που έχει από τα υπόλοιπα παιδιά διαφέρουν απογοητευτικά.

 Το παιδάκι του Ευόσμου ή της Καλαμαριάς μεγαλώνει με τις κατάλληλες συνθήκες για να πετύχει στη ζωή του, ενώ το δικό μας το παιδί που θα τύχει να γεννηθεί στον Δενδροπόταμο, θα πρέπει να υπερβαίνει θεούς και δαίμονες για να πετύχει τα βασικά». Σύμφωνα με τον 25χρονο, στην έξαρση της εγκληματικότητας συμβάλει τελευταία η επίσκεψη αλλά και η εγκατάσταση αλλοδαπών στον οικισμό.

«Η κατάσταση έχει χειροτερέψει από τότε που ήρθαν στην περιοχή Πακιστανοί, Αλγερινοί και Μαροκινοί. Έρχονται ως επί των πλείστον για ναρκωτικά και κατά καιρούς έχουν γίνει φόνοι και βιασμοί μέσα στον οικισμό. Οι συγκρούσεις μεταξύ συμμοριών είναι συχνό φαινόμενο» τονίζει.

Το διαχρονικό πρόβλημα της ένταξης

Οι δηλώσεις του 25χρονου τσιγγάνου είναι χαρακτηριστικές για το πρόβλημα της μη ένταξης ακόμα και σήμερα σε μεγάλο βαθμό των Ρομά. Την ώρα που οι εξελίξεις τρέχουν, πολλοί νομίζουν ακόμη ότι δεν έχουν ούτε ταυτότητες. «Όλοι έχουν τα χαρτιά τους κανονικά και όπου υπάρχει πρόβλημα απευθύνονται σε κέντρα κοινοτήτων για να τους βοηθήσουν. 

Σε εντελώς άτυπους καταυλισμούς που στήνονται στο πουθενά, ίσως υπάρχουν άτομα που ακόμη δεν έχουν ταυτότητες» αναφέρει ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά, Βασίλειος Πάντζιος.

Η παραβατικότητα των Ρομά είναι αποτέλεσμα κυρίως της ανάγκης για μόρφωση και επαγγελματικής κατάρτισης, ώστε να μπορούν να βρουν εύκολα δουλειές χωρίς να χρειάζεται να παρανομούν για να ζήσουν. 

«Η μόνη πρόοδος που παρατηρείται είναι η αύξηση συμμετοχής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, δυστυχώς δεν έχουμε ποιοτική προσπάθεια για να φτάσουν στα πανεπιστήμια τα τσιγγανάκια. Σε πολλές περιπτώσεις χρειάζεται ιδική μέριμνα, γιατί τα παιδιά αυτά είναι δίγλωσσα και δυσκολεύονται στην εκπαίδευση. Χρειάζονται περισσότερα κοινωνικά φροντιστήρια» σημειώνει ο κ. Πάντζιος.

Για τους μεγαλύτερους σε ηλικία, οι πρόεδροι των ενώσεων ζητούν επίσης στήριξη και δομές κατάρτισης για να αλλάξουν δουλειές. «Ακόμα και στους δήμους, θα έπρεπε να υπάρχουν ποσοστιαίες θέσεις για τους Ρομά» αναφέρει ο Παναγιώτης Σαμπάνης. 

«Έχουμε αναφέρει στη γενική γραμματεία εμπορίου ότι παραδοσιακά ο πυρήνας της εργασίας των τσιγγάνων είναι πλανόδιοι, εργάτες γης, ανακύκλωνες, και έμποροι στις λαϊκές αγορές. Ας στηρίξουν με περισσότερες άδειες αυτά τα επαγγέλματα» σημειώνει ο κ. Πάντσιος.

Κάθε επτά χρόνια υπάρχουν προγράμματα ΕΣΠΑ που συμπεριλαμβάνουν τη στήριξη των Ρομά, ωστόσο οι ίδιοι καταγγέλλουν πως τελικά δεν αξιοποιούνται ποτέ προς όφελός τους. 

«Σχεδιάζουν για εμάς χωρίς εμάς και χωρίς εμάς δεν θα πραγματοποιηθεί η ένταξη. Ναι μεν συμμετέχουμε σε κάποιες επιτροπές που είναι σημαντικές, έχουμε το δικαίωμα ψήφου, αλλά θα πρέπει να είμαστε από κοινού στον σχεδιασμό, στην παρακολούθηση και στην αξιοποίηση» αναφέρει ο κ. Πάντσιος.

Στις απόψεις ότι ίσως και οι ίδιοι οι Ρομά δεν θέλουν να ενσωματωθούν στην κοινωνία, ο πρόεδρος της πανελλήνιας συνομοσπονδίας απαντά ότι «όταν οι άνθρωποι είναι βαθιά σε μια διαχρονική κρίση, προτεραιότητά τους είναι η επιβίωση. Θα πρέπει να δοθούν κίνητρα για να αλλάξουν. Όλα αυτά τα χρόνια δεν υπάρχει οργανωμένη διακομματική και διαρκή βούληση. Δεν υπάρχει οργανωμένο εθνικό σχέδιο για την ένταξη, ώστε να γίνει κατανοητό από όλους και να τηρηθεί από τους αρμοδίους».