«Το σχολείο για μας στο Δενδροπόταμο είναι η πόρτα και ο μόνος δρόμος για τον έξω κόσμο». Αυτά τα λόγια, που ειπώθηκαν πριν μερικά χρόνια από την 60χρονη κυρία Ευαγγελία στην τελετή λήξης του σχολικού έτους, συμπυκνώνουν τις εμπειρίες του Δρος. Άγγελου Χατζηνικολάου (φωτ.). Στα 30 χρόνια που δούλεψε με μαθητές Ρομά, αρχικά στον Εύοσμο και μετά στον Δενδροπόταμο είδε να αυξάνεται χρόνο με το χρόνο ο αριθμών των παιδιών που τελειώνει το σχολείο.

Κάθε παιδί που ολοκληρώνει το δημοτικό, το γυμνάσιο ή το λύκειο είναι μία νίκη απέναντι στην στερεοτυπική αντίληψη που θέλει τους Ρομά πολιτισμικά να μην έχουν σχέση με το σχολείο και τα γράμματα, πιστεύει ο κ. Χατζηνικολάου, μιλώντας με ιδιαίτερο καμάρι και για τους Ρομά από τον Δενδροπόταμο που σήμερα είναι φοιτητές στο πανεπιστήμιο. Όπως λέει, σε συνθήκες όπου οι Ρομά ήταν εγκατεστημένοι σε μόνιμους οικισμούς «τα τελευταία χρόνια έχουμε καταγραφές γραμματισμού μέχρι και το πανεπιστήμιο. Σε συνθήκες καταυλισμών δυστυχώς ο αναλφαβητισμός αγγίζει το 100%».

Οδοφράγματα διαβίωσης

Παρότι «και μέχρι σήμερα υπάρχουν παιδιά που είναι 16 χρονών και δεν είχαν φοιτήσει στο σχολείο και δεν είχαν βασικές γνώσεις γλώσσας» ο κ. Χατζηνικολάου σημειώνει ότι τα τελευταία χρόνια οι έρευνες καταγράφουν μια διαδικασία γραμματισμού της κοινωνίας των Ρομά.

Ο ίδιος διαπιστώνει καθημερινά τις προσπάθειες των ίδιων των Ρομά για να ενταχθούν στην εκπαίδευση, αλλά «μέχρι να φτάσει στο σχολείο, το παιδί και η οικογένεια είναι αντιμέτωποι με μία σειρά ‘οδοφράγματα’ διαβίωσης» όπως χαρακτηρίζει τις συνθήκες ανέχειας και φτώχειας, αλλά και ρατσισμού και κοινωνικού αποκλεισμού. «Όταν το παιδί ζει σε μια αποθήκη, κοιμάται στο πάτωμα μαζί με άλλα οκτώ άτομα και μπορεί να του φαν το τετράδιο τα τρωκτικά; Για να πάει το παιδί στις 8 στο σχολείο πρέπει να ξυπνήσει από τις 6.30 μέσα στις λάσπες για να προλάβει το λεωφορείο, αν περνά έξω από τον καταυλισμό. Όταν ένας γονιός πήγαινε το πρωί στη λαϊκή ή να μαζέψει τα παλιά ποιος θα πήγαινε το παιδί από την παράγκα στο σχολείο; Στον οικισμό που ζούσε ο Κώστας Φραγκούλης τα παιδιά εξακτινώνονται σε σχολεία 6-7 χλμ. γύρω, ο καταυλισμός δεν έχει σχολική περιφέρεια σε 10-15 σχολεία τα σκορπάν τα παιδιά, με το πρόσχημα ότι έτσι δεν θα έχουμε αντιδράσεις ή ότι θα κάνουμε πρόγραμμα εκπαίδευσης τσιγγάνων για να απορροφούμε κονδύλια».

Ο πολύπειρος δάσκαλος δεν δέχεται τον όρο «μαθητική διαρροή». «Δεν είναι φυσικό φαινόμενο είναι κοινωνικό και πολιτικό. Έχει ευθύνη ο θεσμός του σχολείου. Το σχολείο θα έπρεπε να διευκολύνει, να έχει από κοντά και να υποστηρίζει την οικογένεια. Αυτό το αναλαμβάναμε εμείς οι δάσκαλοι. Αναζητήσουμε τα παιδιά που δεν ήρθαν μια μέρα στο σχολείο και αν χρειαζόταν πηγαίναμε την άλλη μέρα πριν χτυπήσει το κουδούνι για να τα πάρουμε» λέει, υπενθυμίζοντας ότι το σύνταγμά μας προτάσσει τη σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού, όπου αναφέρεται ότι όταν ο μαθητής δεν έχει τη δυνατότητα να φοιτήσει στο σχολείο, όταν υπάρχουν τέτοιες συνθήκες, το κράτος οφείλει να τις άρει. «Το κάνει;» διερωτάται.

Πώς θα σπάσει το γκέτο;

Παρότι έχει βγει πλέον στη σύνταξη, ο κ Χατζηνικολάου συνεχίζει να κάνει απογευματινά μαθήματα σε ενήλικες που δεν τελείωσαν ποτέ το σχολείο. Όλα αυτά τα χρόνια πήραν απολυτήριο δημοτικού 130 ενήλικες. Ο στόχος είναι οι Ρομά «να μην έχουν την ανάγκη άλλων για να υποβάλλουν μία αίτηση, να μην πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης, και εν τέλει να μάθουν να σκέφτονται για τον εαυτό τους και να αδράξουν στα δικά τους στιβαρά χέρια το μέλλον τους και το μέλλον των παιδιών τους». Όταν τον ρωτώ πώς θα «σπάσει» το γκέτο, μου επισημαίνει ότι το γκέτο είναι μία κοινωνική κατασκευή της κυρίαρχης ομάδας. «Το σπάσιμο θα το κάνουν οι ίδιοι οι τσιγγάνοι. Οι ίδιοι συνειδητοποιούν αυτό το πράγμα και το ξεπερνούν. Πλέον έχουμε φοιτητές, ανθρώπους που ασχολούνται με τα κοινά. Είναι τα παραδείγματα που θα ανοίξουν το δρόμο για να βγει ο κόσμος από το γκέτο» λέει, τονίζοντας ότι σε αυτή τη διαδικασία «η εκπαίδευση είναι το υπ' αριθμόν 1.