To κλειδί στην κυτταρική «επιδιόρθωση» και την αντιγήρανση φαίνεται πως κρατάει το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Έρευνας και Τεχνολογίας (ΙΤΕ) της Κρήτης, το οποίο βρίσκεται σε στενή συνεργασία με δύο μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, μία αμερικανική και μία ελβετική, για την αξιοποίηση των πολύ σημαντικών ευρημάτων της έρευνας, η οποία όταν δημοσιεύτηκε, πέρυσι, στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Nature, προκάλεσε τρομερή αίσθηση καθώς αποκάλυπτε τον μηχανισμό αυτοεπιδιόρθωσης του πυρήνα των κυττάρων, ανοίγοντας τον δρόμο στην αντιμετώπιση σοβαρών νευροεκφυλιστικών και μεταβολικών ασθενειών, όπως και καρκίνων που συνδέονται με το γήρας.

Για τις προοπτικές αντιμετώπισης, όχι μόνο μίας νόσου, αλλά πολλών σοβαρών ασθενειών που συνοδεύουν τα γηρατειά, προκαλούν σοβαρές παθολογικές καταστάσεις και υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των ασθενών, μίλησε στο makthes.gr o κ. Νεκτάριος Ταβερναράκης, καθηγητής Βιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας που συναπαρτίζουν οι δρ. Γιώργος Κωνσταντινίδης και δρ. Μαργαρίτα Έλενα Παπανδρέου. 

Η ομάδα των ερευνητών εντόπισε τον τρόπο λειτουργίας του μηχανισμού που επιφέρει, με τη γήρανση, τον εκφυλισμό των κυττάρων, όπως επίσης κατέδειξε τον εγγενή μηχανισμό αντιγήρανσης στον κυτταρικό πυρήνα, ο οποίος εάν ενισχυθεί, μπορούν να αντιμετωπισθούν ασθένειες νευροεκφυλιστικές όπως διαφόρων τύπων άνοιες, η νόσος Αλτσχάιμερ, η νόσος Πάρκινσον, η Σκλήρυνση κατά Πλάκας, μορφές καρκίνου, αλλά και μεταβολικές ασθένειες όπως ο Διαβήτης τύπου Β και καρδιαγγειακά νοσήματα.

Τον καθηγητή Ταβερναράκη το makthes.gr τον συνάντησε στη Θεσσαλονίκη, με την ευκαιρία πραγματοποίησης του συνεδρίου της ΕΒΑΝ, των Ευρωπαίων Business Angels. Εκ των κεντρικών ομιλητών στο συνέδριο, ο κ. Ταβερναράκης, ταξίδεψε στην πόλη στην οποία και σπούδασε Βιολογία, ως φοιτητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στα μέσα της δεκαετίας του 1980, προκειμένου να παρουσιάσει τις εξελίξεις στη βασική και εφαρμοσμένη έρευνα στις Επιστήμες Υγείας, τους τρόπους χρηματοδότησης της μεγάλης προσπάθειας που γίνεται από επιστήμονες ερευνητές, αλλά και τους τρόπους σύνδεσης, αλληλεπίδρασης και συνεργασίας της κοινότητας των ερευνητών με τον κόσμο των επιχειρήσεων.

Ο καθ. Ταβερναράκης, είναι μία από τις πλέον εξέχουσες προσωπικότητες στο χώρο της Βιοιατρικής στην Ευρώπη, πρόεδρος στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (EIT) και αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC), ένας επιστήμονας που κατέχει ορισμένες από τις πλέον αποφασιστικές θέσεις σε φορείς απολύτως κρίσιμης σημασίας για την ανάπτυξη της Έρευνας και της Καινοτομίας στο χώρο της Υγείας, όπως και σε άλλους στρατηγικούς τομείς των Κοινοτικών πολιτικών.

Αποσύνδεση της γήρανσης από ασθένειες

«Ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης έρευνας, είναι η προσπάθεια κατανόησης της σύνδεσης της γήρανσης με παθολογικές καταστάσεις, ώστε στη συνέχεια να την αποσυνδέσουμε από ασθένειες, δηλαδή να έχουμε γήρανση ελεύθερη από παθολογίες και κατ' επέκταση, καλύτερη ποιότητα ζωής για τα άτομα τρίτης ηλικίας» επισήμανε ο κ. Ταβερναράκης και εξήγησε:

«Στο εργαστήριο, μελετήσαμε τον μηχανισμό που είναι υπεύθυνος για την αλλοίωση στον πυρήνα των κυττάρων, μηχανισμό στον οποίο εάν παρέμβουμε, ο πυρήνας θα διατηρείται υγιής, μέσα από μια επιλεκτική διαδικασία την αυτοφαγία και πυρηνοφαγία. Έχοντας αυτή την γνώση, μπορούμε να αναπτύξουμε φάρμακα με τα οποία θα παρεμβαίνουμε στο μηχανισμό που βρίσκεται στον πυρήνα του κυττάρου και ρυθμίζει τη λειτουργία του, εμποδίζοντας την δημιουργία αλλοιώσεων στα κύτταρα».

Σημειωτέον, ότι η εν λόγω έρευνα διήρκεσε πέντε χρόνια και έγινε σε πειραματόζωα, αλλά η μετάφραση των αποτελεσμάτων αυτών στον άνθρωπο θα απαιτήσει χρονοβόρες διαδικασίες και θα χρειαστεί να γίνει σε συνεργασία με φαρμακευτικές εταιρείες, προκειμένου τελικά να αναπτυχθεί μία ουσία, που θα μπλοκάρει το μηχανισμό εκφυλισμού των κυττάρων.

Διαστάσεις πανδημίας θα πάρει η νόσος Αλτσχάιμερ

Όπως είπε ο καθηγητής, η πανδημική κρίση αποτελεί πλέον παρελθόν, αλλά οι προκλήσεις στον τομέα της Υγείας, έναν τομέα που αφορά ίσως περισσότερο από κάθε άλλον, την κοινωνία, δεν έχουν παύσει.

«Ο καρκίνος, για παράδειγμα, που στην πραγματικότητα είναι περισσότερες της μίας ασθένειες, εξακολουθεί να είναι μάστιγα. Επίσης, δεν έχουμε αποτελεσματική θεραπεία για τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, η νόσος Πάρκινσον, άνοιες διαφόρων τύπων, νοσήματα που τείνουν να γίνουν η επόμενη μεγάλη πανδημία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι στα επόμενα 20-30 χρόνια, ο αριθμός των ατόμων που θα πάσχουν από Aλτσχάϊμερ, θα ξεπεράσει τα 120 εκατομμύρια, άρα μιλάμε για μία πανδημία πολύ μεγαλύτερη αυτή του κορονοϊού».

Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, τροφοδότησε την αύξηση των νευροεκφυλιστικών παθήσεων, στις οποίες περιλαμβάνει και η σκλήρυνση κατά πλάκας, αλλά πολλαπλασίασε και των αριθμό των νοσούντων από μεταβολικές ασθένειες όπως ο Διαβήτης τύπου Β και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. 

Όλα αυτά είναι συνοδές παθολογικές καταστάσεις της γήρανσης που χειροτερεύουν την ποιότητα ζωής σε άτομα της τρίτης ηλικίας.

MedTech και τα εργαλεία χρηματοδότησης του R&D

Όπως είπε ο καθηγητής, ένα πολύ μεγάλο μέρος της σύγχρονης επιχειρηματικότητας αφορά το MedTech, δηλαδή τις τεχνολογίες που υποστηρίζουν τις Επιστήμες Υγείας καθώς, ειδικά μετά την πανδημία, η Υγεία έγινε τομέας πρώτης προτεραιότητας σχεδόν για όλες τις χώρες του κόσμου. Υπήρξε ευρεία αναγνώριση της ανάγκης να υπάρχει καινότομος επιχειρηματικότητα στο χώρο της Υγείας, ενώ διατέθηκαν και σημαντικά κονδύλια προς την κατεύθυνση αυτή.

Αυτός ο χώρος, αφορά στην πραγματικότητα διεπιστημονικές συνεργασίες γιατί οποιαδήποτε πρόοδος στον τομέα της Υγείας συνδυάζει τεχνολογία που μπορεί, εκτός από το επιστημονικό πεδίο της Βιολογίας και της Βιοϊατρικής, να κάνει χρήση τεχνολογιών από τα πεδία της Φυσικής, της Μηχανικής, των Μαθηματικών, της Πληροφορικής.

Η έρευνα για την αντιμετώπιση αυτών των παθήσεων, υποστηρίζεται χρηματοδοτικά από εθνικούς αλλά κυρίως Ευρωπαϊκούς οργανισμούς, όπως στα πλαίσια του προγράμματος Horizon Europe 2021-2027, με ένα συνολικό προϋπολογισμό 95 δισ. ευρώ. 

Yπάρχει λοιπόν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, το ERC, που χρηματοδοτεί τη βασική έρευνα η οποία είναι και το θεμέλιο, η γνώση δηλαδή που πάνω της κτίζονται οι εφαρμοσμένες έρευνες και τα καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες.

Πέραν του ERC, υπάρχουν και δύο ακόμη εργαλεία του Horizon. Το ένα είναι το ΕΙC, το Εuropean Innovation Council που υποστηρίζει την καινοτομία, χρηματοδοτώντας γενναιόδωρα start ups όπως επίσης ερευνητές και ερευνητικά εργαστήρια που θέλουν να εισάγουν καινοτομικά προϊόντα και υπηρεσίες στην αγορά.

ΕΙΤ και Ευρωπαϊκά συστήματα καινοτομίας

Το άλλο, τρίτο εργαλείο, είναι το ΕΙΤ, το European Institute of Innovation and Technology, του οποίου αυτή την περίοδο πρόεδρος είναι ο καθηγητής Ταβερναράκης.

«Το ΕΙΤ, που για την περίοδο 2021-2027 διαχειρίζεται κεφάλαια 3 δις. ευρώ, έχει ως σκοπό τη δημιουργία οικοσυστημάτων καινοτομίας, επειδή η υποστήριξη μεμονωμένων περιπτώσεων νεοφυούς επιχειρηματικότητας, δεν αρκεί καθώς χρειαζόμαστε τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος, αυτού που ονομάζουμε «οικοσύστημα», το οποίο και ευνοεί την ανάπτυξη τέτοιων επιχειρήσεων, καινοτόμων. To EIT λειτουργεί δημιουργώντας τις λεγόμενες knowledge and innovation communities, τις KICs, κοινότητες που είναι στοχευμένες σε περιοχές μεγάλου ενδιαφέροντος, νευραλγικές, όπως η κλιματική αλλαγή, η υγεία, η ψηφιακή μετάβαση, η πράσινη ενέργεια αλλά και η πολιτιστική κληρονομιά», εξήγησε ο καθηγητής.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο αυτών των KICs είναι, ότι στη συνέχεια λειτουργούν αυτόνομα, λειτουργούν ως περιβάλλοντα για τη δημιουργία start ups και spin offs αλλά και ως business angels καθώς στο πλαίσιο της δραστηριότητάς τους μπορούν να επενδύσουν σε καινοτόμες επιχειρήσεις που αναμένεται να αποφέρουν κέρδη στην κοινότητα του κάθε KIC.

Πανεπιστήμια και επιχειρηματικότητα

Όπως είπε ο Νεκτάριος Ταβερναράκης, έχει αρχίσει και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης η δραστηριότητα σύνδεσης με την επιχειρηματικότητα, μέσω δημιουργίας spin offs, κάτι που ισχύει στο ΙΤΕ από πολύ παλαιότερα καθώς στα 40 χρόνια που λειτουργεί έχει δημιουργήσει δεκάδες spin offs, πολλές από τις οποίες ήταν πολύ πετυχημένες.

«Για πολλά χρόνια η επιχειρηματικότητα είχε δαιμονοποιηθεί στη χώρα μας. Πριν 30- 40 χρόνια δεν θα τολμούσε κάποιος να μιλήσεις για επιχειρηματικότητα στα Πανεπιστήμια, ευτυχώς όμως η νοοτροπία αλλάζει. Εκείνες οι αντιλήψεις έχουν ξεπεραστεί, δίχως αυτό να σημαίνει ότι αλλάζει η αποστολή των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων που είναι η ανώτατη εκπαίδευση. Ωστόσο, μέσα από τα Πανεπιστήμια μπορούν να ξεπηδήσουν σημαντικότατες ανακαλύψεις, να κατακτηθούν καινοτομίες», πρόσθεσε καταλήγοντας ο δρ. Ταβερναράκης .

Η αξιοποίηση των ερευνητικών κατακτήσεων, στο ΙΤΕ, προωθείται μέσω του δικτύου ΠΡΑΞΗ , μία από τις τρεις βασικές δομές του Ινστιτούτου. Το ΠΡΑΞΗ, είναι το Γραφείο Μεταφοράς Τεχνολογίας του ΙΤΕ, ο φορέας που υποστηρίζει τη σύνδεση των αποτελεσμάτων της έρευνας με τον κόσμο των επιχειρήσεων αλλά και την εξεύρεση πόρων για τη χρηματοδότηση ερευνητικών έργων. 

Επίσης, το ΙΤΕ, μέσω συγκεκριμένου προγράμματος, έχει αναλάβει το συντονισμό 11 Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Ιδρυμάτων, στο πλαίσιο του Δικτύου GNΩSI.