Ο Δρ. Χαράλαμπος Μπράτσας, συνιδρυτής του Ελληνικού παραρτήματος του Open Knowledge Foundation (Ίδρυμα Ανοικτής Γνώσης Ελλάδας), Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό, στο τμήμα Μαθηματικών του ΑΠΘ, μιλάει στη "ΜτΚ" για τη σημασία της ανοικτής γνώσης δεδομένων, τον καθοριστικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει την περίοδο της πανδημίας, βάζοντας φρένο στην παραπληροφόρηση και τη συνωμοσιολογία, ενώ τονίζει τη σημασία των δεδομένων (data) ως "καύσιμο" για τις νέες οικονομίες.

Τι σημαίνει "ανοικτή γνώση" και σε ποιους τομείς μας βοηθάει;

Ουσιαστικά η εποχή μας χαρακτηρίζεται από υπερπληροφόρηση, υπάρχει στο διαδίκτυο πληθώρα πληροφοριών με αποτέλεσμα να υπάρχει και πληθώρα δεδομένων. Θα πρέπει όμως να διαχωρίσουμε την πληροφορία από τα δεδομένα, και να εξάγουμε από τα επεξεργάσιμα και αξιόπιστα δεδομένα γνώση, όπου μας είναι απαραίτητη για να πάρουμε τις βέλτιστες αποφάσεις, είτε αυτές σχετίζονται με τη χάραξη πολιτικής, είτε για κοινωφελή σκοπό, οικονομικό όφελος, αλλά και οποιαδήποτε απόφαση. Η "ανοικτή γνώση" ουσιαστικά συνδέεται με τα αξιόπιστα και επεξεργάσιμα δεδομένα που παράγονται από δημόσιες υπηρεσίες, από έρευνες που είναι ανοικτές στο κοινό, έτσι ώστε να μπορεί να παραχθεί γνώση μέσα από ανοικτά δεδομένα τα οποία είναι αξιόπιστα. Αυτό θα μας βοηθήσει σε καλύτερες αποφάσεις. Στην Ελλάδα έχουμε υλοποιήσει διάφορες εφαρμογές και εκδηλώσεις, συμμετείχαμε και συμμετέχουμε σε διάφορα χρηματοδοτούμενα προγράμματα ενισχύοντας την ανοικτή γνώση.

"Όταν δεν είναι διαθέσιμα ανοικτά, αξιόπιστα, δεδομένα

τότε έχουμε τα φαινόμενα των fake news

και της παραπληροφόρησης και δημιουργούνται

θεωρίες συνωμοσίας πίσω από το ερώτημα

γιατί δεν είναι ανοικτά τα δεδομένα"

Σε ποια πεδία βρίσκει εφαρμογή η ανοικτή γνώση δεδομένων και πόσο σημαντική είναι η πρόσβασή μας σε δεδομένα αυτή την περίοδο της πανδημίας όπου οι αριθμοί και τα ποσοστά επηρεάζουν άμεσα τη ζωή μας;

Ένα σημαντικό κομμάτι των δεδομένων αφορά την υγεία, που είναι ένας δύσκολος κλάδος γιατί υπάρχουν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Όμως τα δεδομένα που είναι ανωνυμοποιημένα και δεν είναι ευαίσθητα, επιβάλλεται να είναι ανοικτά σε επεξεργάσιμη μορφή και αξιόπιστα για να μπορούμε να εξάγουμε καλύτερα συμπεράσματα και φυσικά να έχουμε όλοι πρόσβαση σε αυτά. Εμείς στο Ίδρυμα Ανοικτής Γνώσης, θέλουμε ενεργούς και πληροφορημένους πολίτες αναγνωρίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο προωθείται το γενικό καλό, καθώς λαμβάνονται αποφάσεις προς όφελος της κοινωνίας. Όταν δεν είναι διαθέσιμα ανοικτά, αξιόπιστα, δεδομένα τότε έχουμε τα φαινόμενα των fake news και της παραπληροφόρησης και δημιουργούνται θεωρίες συνωμοσίας πίσω από το ερώτημα γιατί δεν είναι ανοικτά τα δεδομένα. Αντίθετα, η πρόσβαση στα ανοικτά δεδομένα δημιουργεί και το αίσθημα της ασφάλειας και επιπλέον θα έχουμε περισσότερες και καλύτερες εφαρμογές που μπορούν να οδηγήσουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Τα ανοικτά δεδομένα βρίσκουν εφαρμογή σε πολλά πεδία, όπως στις φυσικές καταστροφές η χρήση των οποίων από ευφυή συστήματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην καλύτερη διαχείριση κρίσεων όπως καταστροφές, πυρκαγιές, πλημμύρες, σεισμούς και σε όλες τις αντίστοιχές καταστάσεις που τα τελευταία χρόνια ερχόμαστε αντιμέτωποι σε εντονότερο βαθμό. Τα ανοικτά δεδομένα θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο να παρθούν βέλτιστες αποφάσεις και να δημιουργηθεί το αίσθημα της ασφάλειας.

Η χώρα μας σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στην ανοικτή πρόσβαση των δεδομένων, σε σύγκριση και με άλλες ευρωπαϊκές χώρες;

Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που ουσιαστικά εφάρμοσε την κοινοτική οδηγία περί Ανοικτών Δεδομένων. Ο νόμος υπάρχει, η κουλτούρα είναι κυρίως που λείπει σε σύγκριση με άλλες χώρες. Το νομοθετικό πλαίσιο υπάρχει αυτό που απαιτεί δουλειά είναι το υποστηρικτικό, δηλαδή μέσα από την εκπαίδευση να κατανοήσουμε τη διαφορά πληροφορίας και αξιόπιστων ανοικτών δεδομένων και την αναγκαιότητα αλλά κυρίως τα οφέλη που θα έχουμε ως κοινωνία από την αξιοποίηση τους. Βρισκόμαστε κάπου στη μέση ως χώρα, δεν είμαστε στις πρώτες χώρες στο πεδίο των ανοικτών δεδομένων, αλλά ούτε και στην κατάταξη των τελευταίων χωρών.

Σίγουρα αυτό που εμείς ως πολίτες θέλουμε είναι να υπάρχει πρόσβαση στα αξιόπιστα δεδομένα και μετά θα δημιουργηθούν εφαρμογές που θα είναι χρήσιμες για εμάς από αυτά τα δεδομένα. Άρα, τα αξιόπιστα δεδομένα δημιουργούν ασφάλεια, είναι αυτό που σας έλεγα για τον COVID-19, αν υπήρχαν εκτός από το δελτίο των κρουσμάτων και άλλα ανοικτά δεδομένα, σε επεξεργάσιμη μορφή και ακόμα περισσότερο διασυνδεδεμένα με άλλα δεδομένα, θα υπήρχε ίσως περισσότερο το αίσθημα της ασφάλειας ότι δεν κρύβεται κάτι από πίσω, δηλαδή όλη αυτή η έντονη συνωμοσιολογία.

Τα δεδομένα (data) είναι το "καύσιμο" για τις νέες οικονομίες;

Η επιχειρηματικότητα ενισχύεται γιατί πλέον τα δεδομένα αποτελούν το πρωτογενές υλικό για τις επιχειρήσεις. Στη νέα οικονομική επανάσταση, το νέο επιχειρηματικό μοντέλο θα στηρίζεται στις παλιές βιομηχανίες, αλλά και σε μια νέα οριζόντια μπορούμε να πούμε βιομηχανία που έχει να κάνει με τη διαχείριση και την αξιοποίηση των δεδομένων δημιουργώντας εφαρμογές χρήσιμες για τους πολίτες. Είναι πολλαπλά τα οφέλη από το άνοιγμα των δεδομένων αλλά κυρίως από την εννοιολογική σύνδεση αυτών και την αξιοποίησή τους σε εφαρμογές τεχνίτης νοημοσύνης και ευφυών συστημάτων. Κάποιοι τομείς που μπορούν να επωφεληθούν από τα ανοιχτά δεδομένα είναι η δημόσια διοίκηση, οι μεταφορές, η υγεία, το περιβάλλον καθώς και η διαφανής και βέλτιστη διαχείριση των οικονομικών. Τα δεδομένα που παράγονται από την πηγή πριν επεξεργαστούν, αυτά τα δεδομένα λοιπόν είναι η πρώτη ύλη. Ο κάθε ένας από εμάς παράγει δεδομένα μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, sensors που έχουν τα κινητά μας, τα έξυπνα ρολόγια, οπότε όντως μιλάμε για την 4η βιομηχανική επανάσταση που είναι η επανάσταση των δεδομένων.

Το επόμενο διάστημα ξεκινάτε έναν εκπαιδευτικό κύκλο γνωριμίας με τη γλώσσα R το οποίο απευθύνεται σε εκείνους που δεν έχουν ειδικές γνώσεις.

Το πρόγραμμα αυτό απευθύνεται σε όλους τους πτυχιούχους οποιασδήποτε σχολής, όλων των επιστημών, θεωρητικής και πρακτικής κατάρτισης, γιατί η ανάλυση των δεδομένων είναι χρήσιμη σε όλους τους επαγγελματικούς τομείς. Είναι ένα πρόγραμμα δια βίου μάθησης που τρέχουμε στο ΑΠΘ, το πρόγραμμα είναι 75 ωρών και ουσιαστικά διδάσκεται η γλώσσα R ανάλυσης δεδομένων. Ξεκινάμε από το μηδέν και φτάνουμε μέχρι τα πρώτα επίπεδα της μηχανικής μάθησης, έτσι ώστε οι διδασκόμενοι να μπορούν να βγάλουν συμπεράσματα να καταλάβουν και να οπτικοποιήσουν τα δεδομένα ανάλογα με το πρόβλημα που έχουν να επιλύσουν. Παράλληλα, μαζί με το τμήμα Δημοσιογραφίας του ΑΠΘ τρέχουμε ένα πρόγραμμα με τη συνηγορία της κοινωνίας των πολιτών, φορέων, ΜΚΟ και δημοσιογράφων, με δημοσιογράφους, όπου θα κάνουμε ένα βιωματικό σεμινάριο και θα δούμε πως μπορεί να γίνει η συνηγορία μέσα από τα ανοικτά δεδομένα, πως μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε αλλά και να τα δημιουργήσουμε, στην περίπτωση των ΜΚΟ.

*Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 3 Οκτωβρίου 2021