Η Δευτέρα 27 Μαρτίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου και ο γράφων θυμάται τίτλους, συγκρίνει, παρατηρεί και ανακαλεί θαυμάσιες ταινίες βασιζόμενες σε θεατρικά έργα. Ηθοποιός λοιπόν σημαίνει φως, αλλά κατά μια έννοια όλοι ήμαστε ηθοποιοί στη ζωή.

Ως αναπαραστάσιμες μορφές, με τη στάση του σώματός μας, την ενδυματολογία, τις εκφράσεις του προσώπου μας, δείχνουμε, υπονοούμε κάποια «μηνύματα», απόψεις, κρίσεις και συναισθήματα. Τακτικά ακούμε τη φράση «παίζει θέατρο» και δεν είναι λάθος έκφραση παραπέμποντας σε μια κατασκευασμένη πραγματικότητα.

Τα παιδιά του παραδείσου

Θυμάμαι ταινίες που διεξάγονται σε θέατρο αναφερόμενες στη ζωή ηθοποιών. Κλασική παραμένει η πολύωρη και πολύκροτη δημιουργία του Μαρσέλ Καρνέ «Τα παιδιά του παραδείσου». Ο Φρανσουά Τρυφώ μας έδωσε μια περίφημη δημιουργία «Το τελευταίο μετρό». Ο ίδιος κράτησε για τον εαυτό του τον ρόλο του σκηνοθέτη, ενώ οι επί σκηνής ηθοποιοί ήταν οι Ζεράρ Ντεπαρντιέ και Κατρίν Ντενέβ. Οι Έλληνες σινεφίλ πέρασαν εξαιρετικά με την γνωστή «μαύρη» κωμωδία του Μελ Μπρούκς «Αυτοί οι τρελοί παραγωγοί» που αναφέρεται σε θεατρικές παραστάσεις.

Λατρεύοντας τον Σαίξπηρ

Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν αγαπούσε πολύ το θέατρο και έτσι γύρισε την πολύ διεισδυτική τηλεταινία το «Μετά την πρόβα». Τεράστια επίδραση στο χιτσκοκικό έργο έπαιξε το θέατρο. Πολλές από τις ταινίες του τελειώνουν με μια εντυπωσιακή σκηνή που παραπέμπει στο θέατρο. Να θυμίσω πάντως πως η γνωστή δημιουργία του «Ο δολοφόνος έρχεται κάθε βράδυ» διεξάγεται σ’ ένα θέατρο που παρέχει και χώρους ιδιαίτερης σημασίας. Μεγάλη η αδυναμία και του Όρσον Γουέλς με το θέατρο. Όχι μόνον σκηνοθέτησε θεατρικά έργα για το σινεμά («Μάκβεθ», «Οθέλλος», «Φάλσταφ», όλα του Σαίξπηρ) αλλά και κάποιες δημιουργίες που είχε φινάλε («Ο ξένος») καθαρά θεατρικό.

Αστυνομική ίντριγκα

Και από εκεί και μετά, αν επιθυμώ να κάνω μια διαδρομή στα φιλμ, που έχουν καταγωγή από το θέατρο, αυτά είναι αναρίθμητα. Έτσι είναι λογικό η λίστα που θα ακολουθήσει να έχει επιλογές που φιλτράρονται από το προσωπικό γούστο μου και την αισθητική. Έτσι νοιώθω μια έλξη προς το μυστήριο και την ένταση του βλέμματος. Κάποιες φορές είναι παιχνίδια λέξεων. Για να αποκωδικοποιήσεις το τι συμβαίνει με τον άλλο απαιτείται η προσοχή. Δηλαδή μία γκριμάτσα, μια αλλαγή φωτισμών στα πρόσωπα, μία λάθος λέξη, ένα κόμπιασμα, σε οδηγούν να πιάσεις την άκρη του νήματος και να πλησιάσεις το νόημα. Έτσι εκτιμώ τα ακόλουθα φιλμ: «Σλουθ» (1972) του Τζόζεφ Μάνκιεβιτς από το θεατρικό έργο του Άντονι Σάφερ.

Τα μεγάλα κλασικά

«Θανάσιμη παγίδα» (1982) του Σίντνεϊ Λιουμέτ από το θεατρικό έργο του Άιρα Λέβιν.

«Έκβους» (1977) του Σίντνεϊ Λιούμετ από το θεατρικό έργο του Πίτερ Σάφερ. Θεωρώ πως αυτή η τριάδα είναι στην κορυφή των σχέσεων θέατρο σινεμά - ίντριγκα, ψυχανάλυση, έχοντας και μια τέταρτη ταινία που την υπογράφει ο μέγας Γουίλιαμ Γουάιλερ. Στα 1961 γυρίζει τους ασπρόμαυρους «Ψιθύρους» από το θεατρικό έργο της Λίλιαν Χέλμαν. Εδώ έχουμε έναν έξοχο συνδυασμό δράματος, νουάρ, κοινωνικής κριτικής, πικρής τραγωδίας. Όσον αφορά στις ταινίες, που προέρχονται από θεατρικά έργα, αυτές που δεν πρέπει να χάσουν ούτε οι σινεφίλ ούτε οι λάτρεις του θεάτρου, σίγουρα είναι: «Λεωφορείο ο πόθος» (1951) όπου ο Ηλίας Καζάν, με υποδειγματικό τρόπο και άψογη σκηνοθεσία, αποδίδει το ομώνυμο θεατρικό έργο του Τένεσι Γουίλιαμς.

Φυσικά η λίστα θα ήταν λειψή αν δεν αναφερόταν στο «Ποιος φοβάται την Βιρτζίνια Γούλφ;» (1966), όπου ο Μάικ Νίκολς βρίσκει έναν υπέροχο τρόπο να αποδώσει το πνεύμα και την εσωτερική αγωνία του θεατρικού έργου του Έντουαρντ Άλμπι.

Ο καλύτερος Γουίλιαμς

Σημειώνω το έξοχο οσκαρικό «Ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές» (1966) του Φρεντ Τσίνεμαν από το θεατρικό έργο του Ρόμπερτ Μπολτ για να φθάσω σε μια μεγαλειώδη ταινία, που πρέπει να δείτε οπωσδήποτε. Είναι το «Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι» (1958) του Τζόζεφ Μάνκιεβιτς από το ομώνυμο θεατρικό έργο του Τένεσι Γουίλιαμς. Με ένα εκπληκτικό καστ (Ελίζαμπεθ Τέιλορ, Κάθριν Χέπμπορν, Μοντγκόμερι Κλιφ) οδηγούμαστε σ’ ένα σκοτεινό, μυστηριακό σύμπαν. Με μία ψυχαναλυτική ματιά, δομή νουάρ, με υπερεαλιστικές αναφορές, φθάνουμε σταδιακά στην τραγωδία της ύπαρξης, στο κλουβί της ίδιας της κόλασης που πλάσαμε εμείς. Ανυπέρβλητο φιλμ, υπόδειγμα μεταφοράς θεατρικού έργου στο σινεμά.