30/01/2023 07:00
Στις 19 Ιανουαρίου στη Θεσσαλονίκη έπνεαν ισχυροί άνεμοι οι οποίοι είχαν ως αποτέλεσμα να σημειωθούν οκτώ πτώσεις δέντρων. Κάποια απ’ αυτά, τα περισσότερα, ξεριζώθηκαν, ενώ σε ένα δύο οι ζημιές περιορίστηκαν μόνον στην πτώση κλαδιών. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκε και ο πλάτανος ο οποίος βρίσκεται ακριβώς μπροστά από το τουρκικό προξενείο. Ένα μεγάλο κλαδί του γηραιού δέντρου δεν άντεξε στο ράπισμα των ανέμων και έσπασε.
Ο συγκεκριμένος πλάτανος δεν είναι ένα συνηθισμένο δέντρο. Η ιδιαιτερότητά του δεν έχει να κάνει βεβαίως με τη θέση του. Αφορά την ηλικία του. Γι’ αυτό και μαζί με άλλα τρία πλατάνια της Θεσσαλονίκης, χαρακτηρίσθηκαν ως διατηρητέα μνημεία της φύσης καθώς έχουν ιδιαίτερη οικολογική, βιολογική, επιστημονική και αισθητική αξία και είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης.
Πρόκειται για τέσσερα υπεραιωνόβια πλατάνια τα οποία βρίσκονται στον οικιστικό ιστό εντός των τειχών της Θεσσαλονίκης και η πρόταση για να ανακηρυχθούν σε διατηρητέα μνημεία της φύσης έγινε με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης.
Τα άλλα τρία πλατάνια βρίσκονται στην περιοχή των Κάστρων, μπροστά από την κεντρική Πορτάρα, στην πλατεία Ναυαρίνου και στην πλατεία Τσιρογιάννη, στην περιοχή του Λευκού Πύργου.
Η σκοπιμότητα της απόφασης του δημοτικού συμβουλίου ήταν, μέσα από την εφαρμογή της ισχύουσας περιβαλλοντικής νομοθεσίας, τα τέσσερα μνημεία της φύσης να προστατεύονται αποτελεσματικά, αλλά ταυτόχρονα να καθορισθεί και ένα πλαίσιο διαχείρισης και καλύτερης ανάδειξής τους.
Μάλιστα, προς την επίτευξη αυτού του σκοπού έχει εκπονηθεί μελέτη καθώς και ειδική έκθεση για την κήρυξη των αιωνόβιων πλατάνων ως «Διατηρητέων Μνημείων της Φύσης» από ομάδα Δασολόγων - Περιβαλλοντολόγων και ειδικών επιστημόνων, του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Έρευνας του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού - Δήμητρα, του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, της Εφορείας Αρχαιοτήτων πόλης Θεσσαλονίκης και του δήμου Θεσσαλονίκης.
Σύμφωνα με τους μελετητές οι ηλικίες των τεσσάρων δέντρων, αθροιζόμενες, υπερβαίνουν τους 15 αιώνες!
Λόγω της σπουδαιότητάς τους, αλλά και του βαθμού επικινδυνότητας που παρουσιάζουν, οι μελετητές προτείνουν την άμεση λήψη μέτρων για την προστασία καθώς και την ανάδειξή τους.
Σε αυτά περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων προστατευτικές κατασκευές για τη στήριξη του κορμού αλλά και των κλαδιών τους, τοποθέτηση ειδικού φωτισμού καθώς και πινακίδων ερμηνείας στις οποίες να αναγράφονται πληροφορίες λαογραφικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος κ.ο.κ.
Παρότι παρήλθαν σχεδόν τριάμισι χρόνια από τον Οκτώβριο του 2019 όταν το δημοτικό συμβούλιο έλαβε τη σχετική απόφαση, η ανακήρυξη των τεσσάρων υπεραιωνόβιων δέντρων σε διατηρητέα μνημεία της φύσης ακόμη δεν έχει λήξει. Το θέμα έχει κολλήσει στη γραφειοκρατία και απ’ ό,τι φαίνεται και κανείς δεν πιέζει ώστε να προχωρήσει. Αυτό είναι όμως το λιγότερο.
Το σημαντικότερο είναι ότι στο μεταξύ, σε αυτό το διάστημα δεν έχει γίνει καμία ουσιαστική παρέμβαση από πλευράς δήμου για την προστασία των τεσσάρων δέντρων, πέρα από κάποιες περιστασιακές κλαδεύσεις.
«Εμείς κάνουμε το καλύτερο δυνατόν για όλα τα δέντρα και φυσικά και γι’ αυτά τα συγκεκριμένα» είναι η απάντηση του αρμόδιου αντιδημάρχου Περιβάλλοντος, Ερωτόκριτου Θεοτοκάτου ο οποίος έδειξε να μην γνωρίζει και πολλά πράγματα για το θέμα.
Σημείωσε πως προ ημερών οι υπηρεσίες του δήμου παρενέβησαν για να απομακρύνουν το κλαδί το οποίο έσπασε από τον πλάτανο στο τουρκικό προξενείο. Ο έως πρότινος προκάτοχός του, Σωκράτης Δημητριάδης δήλωσε στη «ΜτΚ» ότι το μόνο που έχει γίνει έως τώρα σε αυτά τα τέσσερα δέντρα είναι κλαδεύσεις. «Τα δέντρα αυτά θέλουν ιδιαίτερη προσοχή, δεν μπορούμε να τα κλαδέψουμε σε βάθος, όπως τα υπόλοιπα».
Σημείωσε πως μόνον στο πλατάνι της πλατείας Τσιρογιάννη έγινε αυστηρότερη κλάδευση καθώς είχαν σημειωθεί πτώσεις μεγάλων κλαδιών. Υπογράμμισε, επίσης, ότι ακόμη δεν έχει εκδοθεί το ΦΕΚ με το οποίο τα τέσσερα υπεραιωνόβια πλατάνια θα ανακηρυχθούν και επισήμως διατηρητέα μνημεία της φύσης.
Στο μεταξύ, όμως, ελλείψει ουσιαστικών διασωστικών παρεμβάσεων, τα ιστορικά αυτά δέντρα έχουν αφεθεί στο έλεος του χρόνου, όπως περιγράφεται αναλυτικά παρακάτω.
Ο πλάτανος στο τουρκικό προξενείο
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην μελέτη που έχει γίνει ο συγκεκριμένος πλάτανος βρίσκεται μπροστά ακριβώς από το κτίριο στο οποίο στεγάζεται το τουρκικό προξενείο, μία περιοχή της πόλης που ήταν «Τουρκομαχαλάς», όπου ζούσαν κυρίως Τούρκοι επί πολλές δεκαετίες.
Το σημείο, στη συμβολή Αποστόλου Παύλου και Αγίου Δημητρίου βρισκόταν μάλιστα στα σύνορα τριών συνοικιών: της Koca Kasim Pasa, της Porta Kapi και της Ahmed Subaşi. Από τις αρχές του 19ου αιώνα η Ahmed Subaşi αποτελούσε τη μεγαλύτερη μουσουλμανική συνοικία. Από το σημείο αυτό, ακόμα, φαίνεται να διερχόταν ο ίδιος χείμαρρος (της Ροτόντας) ο οποίος ξεκινούσε από την περιοχή που βρίσκεται ο πλάτανος στα Κάστρα.
Η περιοχή αναδιαμορφώθηκε πριν από μερικά χρόνια, επί δημαρχίας Γιάννη Μπουτάρη και το ριζικό σύστημα του δέντρου φαίνεται να έχει επιβαρυνθεί ιδιαίτερα τόσο από τα παλαιότερα όσο και από τα σύγχρονα έργα οδοποιίας. Στο παρελθόν το πλατάνι αυτό έχει υποστεί επίσης πολλαπλές πληγώσεις από διερχόμενα οχήματα μεγάλου ύψους καθώς η οδός Αποστόλου Παύλου δεν διέθετε προειδοποιητική σήμανση.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης το ύψος του δέντρου μετρήθηκε στα 21 μ. και η στηθιαία του διάμετρος 117 εκ. Η ηλικία του προσδιορίζεται περίπου στα 210 έτη. Όσον αφορά τον βαθμό επικινδυνότητας, στη βάση τετραβάθμιας κλίμακας (1. Χαμηλή, 2. Μέτρια, 3. Υψηλή, 4. Ακραία) για τον συγκεκριμένο πλάτανο ο κορμός του αξιολογήθηκε από τους μελετητές ότι είναι υψηλής επικινδυνότητας, όπως και το ριζικό του σύστημα, σε αντίθεση με τα κλαδιά του που αξιολογήθηκαν ως χαμηλής επικινδυνότητας.
Ωστόσο, από τις 19 Ιανουαρίου, το δέντρο έχασε άλλο ένα κλαδί το οποίο έσπασε λόγω των ισχυρών ανέμων.
Ο πλάτανος απέναντι από τον Λευκό Πύργο
Το συγκεκριμένο δέντρο, σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης αποτελεί το μεγαλύτερο σε μέγεθος από τα τέσσερα πλατάνια με ύψος 26,4 μ. και στηθιαία διάμετρο 140 εκ. Υπολογίζεται ότι στο σημείο αυτό βρίσκονταν οι εκβολές του χειμάρρου της Ροτόντας. Είναι στην περιοχή απέναντι από τον Λευκό Πύργο όπου κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας υπήρχε η ελληνική συνοικία Νέας Παναγίας.
Στην περιοχή αυτή ήταν χτισμένες 29 αποθήκες, οι οποίες όμως αργότερα αντικαταστάθηκαν από τη πλατεία Τσιρογιάννη, ευτυχώς χωρίς να απομακρυνθεί το πλατάνι. Λέγεται ακόμα πως κάτω από το φύλλωμά του συγκεντρώθηκε ο ένοπλος πυρήνας του κινήματος της Εθνικής Άμυνας τον Αύγουστο του 1916, αποτρέποντας την παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Σέρβους.
Παρά τη μεγάλη ηλικία του και τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζει εντός του αστικού περιβάλλοντος, το εσωτερικό του κορμού βρέθηκε να φέρει μικρό ποσοστό προχωρημένης σήψης σε σχέση με τα υπόλοιπα τρία δέντρα.
Ασφαλή συμπεράσματα για την κατάσταση των ριζών του δεν μπορούν να εξαχθούν με τα διαθέσιμα δεδομένα, παρ’ όλα αυτά, η αναδιαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου με έργα οδοποιίας, εξωραϊστικά κ.λπ. πιθανόν έχει προκαλέσει απώλεια στηρικτικών ριζών σε κάποιο βαθμό.
Επιπλέον, η συνεχής διέλευση οχημάτων επιβαρύνει το έδαφος με υπολείμματα από φθαρμένα ελαστικά και η έλλειψη δενδροδόχου ή οπών περιφερειακά, δυσχεραίνει τον αερισμό του. Η ηλικία του δέντρου υπερβαίνει τα 235 έτη, ενώ ο κορμός, αλλά και τα κλαδιά του αξιολογήθηκαν ως μέτριας επικινδυνότητας.
Ωστόσο, κατά την τελευταία πενταετία το δέντρο έχασε τρία από τα μεγαλύτερα κλαδιά του. Μάλιστα, η πτώση του ενός είχε προκαλέσει τον τραυματισμό μίας γυναίκας στο πρόσωπο. Τα άλλα δύο περιστατικά σημειώθηκαν ευτυχώς αργά το βράδυ και νωρίς το πρωί, χωρίς περαιτέρω συνέπειες καθώς το πλατάνι βρίσκεται σε πολυσύχναστο σημείο.
Πριν από περίπου δύο χρόνια ο τότε αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος Σωκράτης Δημητριάδης είχε πει ότι ο δήμος σκόπευε να τοποθετήσει δίπλα στον πλάτανο ένα μαρμάρινο παγκάκι, μία βρύση καθώς και ειδική ενημερωτική πινακίδα η οποία θα πληροφορεί για την ηλικία του δέντρου καθώς και κάποια στοιχεία από την ιστορία του. Όμως, το μόνο που έγινε μετά τις αλλεπάλληλες πτώσεις κλαδιών ήταν κάποιες κλαδεύσεις.
«Πράγματι, δεν προχωρήσαμε στα υπόλοιπα, όπως να τοποθετήσουμε παγκάκια, μια βρύση, αλλά θα γίνουν σύντομα», παραδέχεται ο κ. Δημητριάδης.
Ο πλάτανος στα Κάστρα
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην μελέτη ο συγκεκριμένος πλάτανος βρίσκεται στα αλλοτινά δυτικά σύνορα της τουρκικής συνοικίας Iki Şerife με την ελληνική συνοικία της Μονής Βλατάδων.
Σε μερικούς μάλιστα δρόμους των συνοικιών αυτών, τον 16ο αιώνα, κατοικούσαν μαζί Τούρκοι και Χριστιανοί. Κεντρικός δρόμος της συνοικίας ήταν η σημερινή οδός Ακροπόλεως όπου βρίσκεται και το δέντρο (στη συμβολή με την Επταπυργίου). Στο σημείο αυτό, κατοικούσαν κυρίως αθίγγανοι και ήταν αρχικά ένας ανοιχτός χώρος.
Υπήρξε, επίσης, δημόσια κρήνη η οποία υδροδοτούταν από το γειτονικό υδραγωγείο της Μονής Βλατάδων και απεικονίζεται σε πληθώρα παλιών φωτογραφιών. Η ζωτικότητα μάλιστα του δέντρου φαίνεται να μειώνεται σταδιακά με την εξαφάνιση της κρήνης η οποία κατεδαφίστηκε στο μεσοπόλεμο, γύρω στο 1940 όταν έγινε η διεύρυνση και επίστρωση της οδού Ακροπόλεως με κυβόλιθους, καθώς και η διάνοιξη της κεντρικής «Πορτάρας» για να διευκολύνει την κυκλοφορία προς το εσωτερικό της Ακρόπολης.
Η κατοικία δίπλα από το δέντρο κατεδαφίστηκε επίσης, και στη θέση της υπήρξε κάποτε η ταβέρνα «Πλάτανος», αργότερα το βιβλιοπωλείο «Πανδώρα» και τα τελευταία χρόνια το μπαρ «Ληθηνόη».
Η ανάπτυξη του πλατάνου φαίνεται να ευνοήθηκε από την ύπαρξη τόσο των κοντινών εγκαταστάσεων ύδρευσης, όσο και από το φυσικό «χείμαρρο της Ροτόντας», ο οποίος αποτελούσε προϊόν δύο μικρότερων χειμάρρων, ένας εκ των οποίων ξεκινούσε από την περιοχή.
Ο συγκεκριμένος πλάτανος φαίνεται να είναι από τα γηραιότερα δένδρα της πόλης, καθώς υπάρχει φωτογραφικό υλικό που το τοποθετεί περί το 1900 να βρίσκεται ήδη στην ωριμότητά του.
Σήμερα, η στηθιαία του διάμετρος είναι 122 εκ. και το ύψος του 12 μ. Το μεγαλύτερο μέρος του κορμού του έχει νεκρωθεί, όμως διατηρεί έναν ζωντανό ιστό που το καθιστά πολύτιμο για την οικολογία της περιοχής.
Ο κορμός του στηρίζεται μέσω μίας κολόνας από οπλισμένο σκυρόδεμα, που σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής κατασκευάστηκε από τον δήμο Θεσσαλονίκης περίπου πριν 30 έτη με σκοπό την προστασία του.
Ωστόσο, η εικόνα που παρουσιάζει τον τελευταίο καιρό δείχνει ότι το δέντρο βρίσκεται σε οριακή κατάσταση.
Σύμφωνα με τη μελέτη, η ηλικία του συγκεκριμένου δέντρου εκτιμάται ότι έχει υπερβεί τα 830 έτη. Ο κορμός του αξιολογήθηκε ότι είναι ακραίας επικινδυνότητας, το ριζικό σύστημα αξιολογήθηκε ως υψηλής επικινδυνότητας και τα κλαδιά του αξιολογήθηκαν ως χαμηλής επικινδυνότητας.
Ο πλάτανος στην πλατεία Ναυαρίνου
Στην πλατεία Ναυαρίνου, δίπλα στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου του Γαλεριανού συγκροτήματος, βρίσκεται ένα πλατάνι που έστεκε την εποχή της τουρκοκρατίας δίπλα στη δημόσια κρήνη Büyük Çeşme, δηλαδή μεγάλη βρύση. Η βρύση αυτή επίσης αντλούσε νερό από την Μονή Βλατάδων, όπως και η βρύση της περιοχής του πλατάνου στα Κάστρα.
Ο πλάτανος αποτελούσε το κέντρο της συνοικίας Akce Mescid (Λευκό Τέμενος), και ήταν ένας τόπος λατρείας και συνάντησης των μεσοαστικών στρωμάτων.
Η συνοικία αυτή ήταν πολυπληθής και η μόνη τουρκική κοντά στη θάλασσα, καθώς οι υπόλοιπες ήταν συγκεντρωμένες πάνω από την οδό Εγνατία.
Από το 1950 μέχρι και το 2014 οπότε και ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση των αρχαιολογικών ευρημάτων το πλατάνι κατάφερε να επιβιώσει των ανασκαφών. Μάλιστα αναφέρεται ότι στο σημείο αυτό υπήρχαν και άλλοι πλάτανοι που όμως πιθανόν απομακρύνθηκαν λόγω των εργασιών.
Ο πλάτανος αυτός επίσης επέζησε της «Μεγάλης Πυρκαγιάς» του 1917, η οποία έφτασε ακριβώς μέχρι την τοποθεσία αυτή, σύμφωνα με φωτογραφικό ντοκουμέντο του ίδιου έτους και σχετικούς χάρτες.
Το πλατάνι σήμερα έχει στηθιαία διάμετρο 124 εκ. και ύψος 24 μ. Παρ’ όλες τις αντιξοότητες κατά τη διάρκεια της μακράς ζωής του, κατάφερε να φθάσει σε αυτές τις σημαντικές διαστάσεις, εντός ενός πυκνά δομημένου αστικού ιστού στο κέντρο της πόλης.
Η πλατεία Ναυαρίνου τα τελευταία χρόνια αποτελεί ένα πάρκο-πλατεία που προσφέρει στο δέντρο αρκετό χώρο για να αναπτυχθεί όμως τα αλλεπάλληλα έργα έχουν προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στο έδαφος και πιθανώς έχουν επηρεάσει το ριζικό του σύστημα.
Η ηλικία του εκτιμάται στα 310 έτη και πλέον και ο κορμός και τα κλαδιά του αξιολογήθηκαν από τους μελετητές ως υψηλής επικινδυνότητας.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 29.01.2023
Στις 19 Ιανουαρίου στη Θεσσαλονίκη έπνεαν ισχυροί άνεμοι οι οποίοι είχαν ως αποτέλεσμα να σημειωθούν οκτώ πτώσεις δέντρων. Κάποια απ’ αυτά, τα περισσότερα, ξεριζώθηκαν, ενώ σε ένα δύο οι ζημιές περιορίστηκαν μόνον στην πτώση κλαδιών. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκε και ο πλάτανος ο οποίος βρίσκεται ακριβώς μπροστά από το τουρκικό προξενείο. Ένα μεγάλο κλαδί του γηραιού δέντρου δεν άντεξε στο ράπισμα των ανέμων και έσπασε.
Ο συγκεκριμένος πλάτανος δεν είναι ένα συνηθισμένο δέντρο. Η ιδιαιτερότητά του δεν έχει να κάνει βεβαίως με τη θέση του. Αφορά την ηλικία του. Γι’ αυτό και μαζί με άλλα τρία πλατάνια της Θεσσαλονίκης, χαρακτηρίσθηκαν ως διατηρητέα μνημεία της φύσης καθώς έχουν ιδιαίτερη οικολογική, βιολογική, επιστημονική και αισθητική αξία και είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης.
Πρόκειται για τέσσερα υπεραιωνόβια πλατάνια τα οποία βρίσκονται στον οικιστικό ιστό εντός των τειχών της Θεσσαλονίκης και η πρόταση για να ανακηρυχθούν σε διατηρητέα μνημεία της φύσης έγινε με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης.
Τα άλλα τρία πλατάνια βρίσκονται στην περιοχή των Κάστρων, μπροστά από την κεντρική Πορτάρα, στην πλατεία Ναυαρίνου και στην πλατεία Τσιρογιάννη, στην περιοχή του Λευκού Πύργου.
Η σκοπιμότητα της απόφασης του δημοτικού συμβουλίου ήταν, μέσα από την εφαρμογή της ισχύουσας περιβαλλοντικής νομοθεσίας, τα τέσσερα μνημεία της φύσης να προστατεύονται αποτελεσματικά, αλλά ταυτόχρονα να καθορισθεί και ένα πλαίσιο διαχείρισης και καλύτερης ανάδειξής τους.
Μάλιστα, προς την επίτευξη αυτού του σκοπού έχει εκπονηθεί μελέτη καθώς και ειδική έκθεση για την κήρυξη των αιωνόβιων πλατάνων ως «Διατηρητέων Μνημείων της Φύσης» από ομάδα Δασολόγων - Περιβαλλοντολόγων και ειδικών επιστημόνων, του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Έρευνας του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού - Δήμητρα, του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, της Εφορείας Αρχαιοτήτων πόλης Θεσσαλονίκης και του δήμου Θεσσαλονίκης.
Σύμφωνα με τους μελετητές οι ηλικίες των τεσσάρων δέντρων, αθροιζόμενες, υπερβαίνουν τους 15 αιώνες!
Λόγω της σπουδαιότητάς τους, αλλά και του βαθμού επικινδυνότητας που παρουσιάζουν, οι μελετητές προτείνουν την άμεση λήψη μέτρων για την προστασία καθώς και την ανάδειξή τους.
Σε αυτά περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων προστατευτικές κατασκευές για τη στήριξη του κορμού αλλά και των κλαδιών τους, τοποθέτηση ειδικού φωτισμού καθώς και πινακίδων ερμηνείας στις οποίες να αναγράφονται πληροφορίες λαογραφικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος κ.ο.κ.
Παρότι παρήλθαν σχεδόν τριάμισι χρόνια από τον Οκτώβριο του 2019 όταν το δημοτικό συμβούλιο έλαβε τη σχετική απόφαση, η ανακήρυξη των τεσσάρων υπεραιωνόβιων δέντρων σε διατηρητέα μνημεία της φύσης ακόμη δεν έχει λήξει. Το θέμα έχει κολλήσει στη γραφειοκρατία και απ’ ό,τι φαίνεται και κανείς δεν πιέζει ώστε να προχωρήσει. Αυτό είναι όμως το λιγότερο.
Το σημαντικότερο είναι ότι στο μεταξύ, σε αυτό το διάστημα δεν έχει γίνει καμία ουσιαστική παρέμβαση από πλευράς δήμου για την προστασία των τεσσάρων δέντρων, πέρα από κάποιες περιστασιακές κλαδεύσεις.
«Εμείς κάνουμε το καλύτερο δυνατόν για όλα τα δέντρα και φυσικά και γι’ αυτά τα συγκεκριμένα» είναι η απάντηση του αρμόδιου αντιδημάρχου Περιβάλλοντος, Ερωτόκριτου Θεοτοκάτου ο οποίος έδειξε να μην γνωρίζει και πολλά πράγματα για το θέμα.
Σημείωσε πως προ ημερών οι υπηρεσίες του δήμου παρενέβησαν για να απομακρύνουν το κλαδί το οποίο έσπασε από τον πλάτανο στο τουρκικό προξενείο. Ο έως πρότινος προκάτοχός του, Σωκράτης Δημητριάδης δήλωσε στη «ΜτΚ» ότι το μόνο που έχει γίνει έως τώρα σε αυτά τα τέσσερα δέντρα είναι κλαδεύσεις. «Τα δέντρα αυτά θέλουν ιδιαίτερη προσοχή, δεν μπορούμε να τα κλαδέψουμε σε βάθος, όπως τα υπόλοιπα».
Σημείωσε πως μόνον στο πλατάνι της πλατείας Τσιρογιάννη έγινε αυστηρότερη κλάδευση καθώς είχαν σημειωθεί πτώσεις μεγάλων κλαδιών. Υπογράμμισε, επίσης, ότι ακόμη δεν έχει εκδοθεί το ΦΕΚ με το οποίο τα τέσσερα υπεραιωνόβια πλατάνια θα ανακηρυχθούν και επισήμως διατηρητέα μνημεία της φύσης.
Στο μεταξύ, όμως, ελλείψει ουσιαστικών διασωστικών παρεμβάσεων, τα ιστορικά αυτά δέντρα έχουν αφεθεί στο έλεος του χρόνου, όπως περιγράφεται αναλυτικά παρακάτω.
Ο πλάτανος στο τουρκικό προξενείο
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην μελέτη που έχει γίνει ο συγκεκριμένος πλάτανος βρίσκεται μπροστά ακριβώς από το κτίριο στο οποίο στεγάζεται το τουρκικό προξενείο, μία περιοχή της πόλης που ήταν «Τουρκομαχαλάς», όπου ζούσαν κυρίως Τούρκοι επί πολλές δεκαετίες.
Το σημείο, στη συμβολή Αποστόλου Παύλου και Αγίου Δημητρίου βρισκόταν μάλιστα στα σύνορα τριών συνοικιών: της Koca Kasim Pasa, της Porta Kapi και της Ahmed Subaşi. Από τις αρχές του 19ου αιώνα η Ahmed Subaşi αποτελούσε τη μεγαλύτερη μουσουλμανική συνοικία. Από το σημείο αυτό, ακόμα, φαίνεται να διερχόταν ο ίδιος χείμαρρος (της Ροτόντας) ο οποίος ξεκινούσε από την περιοχή που βρίσκεται ο πλάτανος στα Κάστρα.
Η περιοχή αναδιαμορφώθηκε πριν από μερικά χρόνια, επί δημαρχίας Γιάννη Μπουτάρη και το ριζικό σύστημα του δέντρου φαίνεται να έχει επιβαρυνθεί ιδιαίτερα τόσο από τα παλαιότερα όσο και από τα σύγχρονα έργα οδοποιίας. Στο παρελθόν το πλατάνι αυτό έχει υποστεί επίσης πολλαπλές πληγώσεις από διερχόμενα οχήματα μεγάλου ύψους καθώς η οδός Αποστόλου Παύλου δεν διέθετε προειδοποιητική σήμανση.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης το ύψος του δέντρου μετρήθηκε στα 21 μ. και η στηθιαία του διάμετρος 117 εκ. Η ηλικία του προσδιορίζεται περίπου στα 210 έτη. Όσον αφορά τον βαθμό επικινδυνότητας, στη βάση τετραβάθμιας κλίμακας (1. Χαμηλή, 2. Μέτρια, 3. Υψηλή, 4. Ακραία) για τον συγκεκριμένο πλάτανο ο κορμός του αξιολογήθηκε από τους μελετητές ότι είναι υψηλής επικινδυνότητας, όπως και το ριζικό του σύστημα, σε αντίθεση με τα κλαδιά του που αξιολογήθηκαν ως χαμηλής επικινδυνότητας.
Ωστόσο, από τις 19 Ιανουαρίου, το δέντρο έχασε άλλο ένα κλαδί το οποίο έσπασε λόγω των ισχυρών ανέμων.
Ο πλάτανος απέναντι από τον Λευκό Πύργο
Το συγκεκριμένο δέντρο, σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης αποτελεί το μεγαλύτερο σε μέγεθος από τα τέσσερα πλατάνια με ύψος 26,4 μ. και στηθιαία διάμετρο 140 εκ. Υπολογίζεται ότι στο σημείο αυτό βρίσκονταν οι εκβολές του χειμάρρου της Ροτόντας. Είναι στην περιοχή απέναντι από τον Λευκό Πύργο όπου κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας υπήρχε η ελληνική συνοικία Νέας Παναγίας.
Στην περιοχή αυτή ήταν χτισμένες 29 αποθήκες, οι οποίες όμως αργότερα αντικαταστάθηκαν από τη πλατεία Τσιρογιάννη, ευτυχώς χωρίς να απομακρυνθεί το πλατάνι. Λέγεται ακόμα πως κάτω από το φύλλωμά του συγκεντρώθηκε ο ένοπλος πυρήνας του κινήματος της Εθνικής Άμυνας τον Αύγουστο του 1916, αποτρέποντας την παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Σέρβους.
Παρά τη μεγάλη ηλικία του και τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζει εντός του αστικού περιβάλλοντος, το εσωτερικό του κορμού βρέθηκε να φέρει μικρό ποσοστό προχωρημένης σήψης σε σχέση με τα υπόλοιπα τρία δέντρα.
Ασφαλή συμπεράσματα για την κατάσταση των ριζών του δεν μπορούν να εξαχθούν με τα διαθέσιμα δεδομένα, παρ’ όλα αυτά, η αναδιαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου με έργα οδοποιίας, εξωραϊστικά κ.λπ. πιθανόν έχει προκαλέσει απώλεια στηρικτικών ριζών σε κάποιο βαθμό.
Επιπλέον, η συνεχής διέλευση οχημάτων επιβαρύνει το έδαφος με υπολείμματα από φθαρμένα ελαστικά και η έλλειψη δενδροδόχου ή οπών περιφερειακά, δυσχεραίνει τον αερισμό του. Η ηλικία του δέντρου υπερβαίνει τα 235 έτη, ενώ ο κορμός, αλλά και τα κλαδιά του αξιολογήθηκαν ως μέτριας επικινδυνότητας.
Ωστόσο, κατά την τελευταία πενταετία το δέντρο έχασε τρία από τα μεγαλύτερα κλαδιά του. Μάλιστα, η πτώση του ενός είχε προκαλέσει τον τραυματισμό μίας γυναίκας στο πρόσωπο. Τα άλλα δύο περιστατικά σημειώθηκαν ευτυχώς αργά το βράδυ και νωρίς το πρωί, χωρίς περαιτέρω συνέπειες καθώς το πλατάνι βρίσκεται σε πολυσύχναστο σημείο.
Πριν από περίπου δύο χρόνια ο τότε αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος Σωκράτης Δημητριάδης είχε πει ότι ο δήμος σκόπευε να τοποθετήσει δίπλα στον πλάτανο ένα μαρμάρινο παγκάκι, μία βρύση καθώς και ειδική ενημερωτική πινακίδα η οποία θα πληροφορεί για την ηλικία του δέντρου καθώς και κάποια στοιχεία από την ιστορία του. Όμως, το μόνο που έγινε μετά τις αλλεπάλληλες πτώσεις κλαδιών ήταν κάποιες κλαδεύσεις.
«Πράγματι, δεν προχωρήσαμε στα υπόλοιπα, όπως να τοποθετήσουμε παγκάκια, μια βρύση, αλλά θα γίνουν σύντομα», παραδέχεται ο κ. Δημητριάδης.
Ο πλάτανος στα Κάστρα
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην μελέτη ο συγκεκριμένος πλάτανος βρίσκεται στα αλλοτινά δυτικά σύνορα της τουρκικής συνοικίας Iki Şerife με την ελληνική συνοικία της Μονής Βλατάδων.
Σε μερικούς μάλιστα δρόμους των συνοικιών αυτών, τον 16ο αιώνα, κατοικούσαν μαζί Τούρκοι και Χριστιανοί. Κεντρικός δρόμος της συνοικίας ήταν η σημερινή οδός Ακροπόλεως όπου βρίσκεται και το δέντρο (στη συμβολή με την Επταπυργίου). Στο σημείο αυτό, κατοικούσαν κυρίως αθίγγανοι και ήταν αρχικά ένας ανοιχτός χώρος.
Υπήρξε, επίσης, δημόσια κρήνη η οποία υδροδοτούταν από το γειτονικό υδραγωγείο της Μονής Βλατάδων και απεικονίζεται σε πληθώρα παλιών φωτογραφιών. Η ζωτικότητα μάλιστα του δέντρου φαίνεται να μειώνεται σταδιακά με την εξαφάνιση της κρήνης η οποία κατεδαφίστηκε στο μεσοπόλεμο, γύρω στο 1940 όταν έγινε η διεύρυνση και επίστρωση της οδού Ακροπόλεως με κυβόλιθους, καθώς και η διάνοιξη της κεντρικής «Πορτάρας» για να διευκολύνει την κυκλοφορία προς το εσωτερικό της Ακρόπολης.
Η κατοικία δίπλα από το δέντρο κατεδαφίστηκε επίσης, και στη θέση της υπήρξε κάποτε η ταβέρνα «Πλάτανος», αργότερα το βιβλιοπωλείο «Πανδώρα» και τα τελευταία χρόνια το μπαρ «Ληθηνόη».
Η ανάπτυξη του πλατάνου φαίνεται να ευνοήθηκε από την ύπαρξη τόσο των κοντινών εγκαταστάσεων ύδρευσης, όσο και από το φυσικό «χείμαρρο της Ροτόντας», ο οποίος αποτελούσε προϊόν δύο μικρότερων χειμάρρων, ένας εκ των οποίων ξεκινούσε από την περιοχή.
Ο συγκεκριμένος πλάτανος φαίνεται να είναι από τα γηραιότερα δένδρα της πόλης, καθώς υπάρχει φωτογραφικό υλικό που το τοποθετεί περί το 1900 να βρίσκεται ήδη στην ωριμότητά του.
Σήμερα, η στηθιαία του διάμετρος είναι 122 εκ. και το ύψος του 12 μ. Το μεγαλύτερο μέρος του κορμού του έχει νεκρωθεί, όμως διατηρεί έναν ζωντανό ιστό που το καθιστά πολύτιμο για την οικολογία της περιοχής.
Ο κορμός του στηρίζεται μέσω μίας κολόνας από οπλισμένο σκυρόδεμα, που σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής κατασκευάστηκε από τον δήμο Θεσσαλονίκης περίπου πριν 30 έτη με σκοπό την προστασία του.
Ωστόσο, η εικόνα που παρουσιάζει τον τελευταίο καιρό δείχνει ότι το δέντρο βρίσκεται σε οριακή κατάσταση.
Σύμφωνα με τη μελέτη, η ηλικία του συγκεκριμένου δέντρου εκτιμάται ότι έχει υπερβεί τα 830 έτη. Ο κορμός του αξιολογήθηκε ότι είναι ακραίας επικινδυνότητας, το ριζικό σύστημα αξιολογήθηκε ως υψηλής επικινδυνότητας και τα κλαδιά του αξιολογήθηκαν ως χαμηλής επικινδυνότητας.
Ο πλάτανος στην πλατεία Ναυαρίνου
Στην πλατεία Ναυαρίνου, δίπλα στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου του Γαλεριανού συγκροτήματος, βρίσκεται ένα πλατάνι που έστεκε την εποχή της τουρκοκρατίας δίπλα στη δημόσια κρήνη Büyük Çeşme, δηλαδή μεγάλη βρύση. Η βρύση αυτή επίσης αντλούσε νερό από την Μονή Βλατάδων, όπως και η βρύση της περιοχής του πλατάνου στα Κάστρα.
Ο πλάτανος αποτελούσε το κέντρο της συνοικίας Akce Mescid (Λευκό Τέμενος), και ήταν ένας τόπος λατρείας και συνάντησης των μεσοαστικών στρωμάτων.
Η συνοικία αυτή ήταν πολυπληθής και η μόνη τουρκική κοντά στη θάλασσα, καθώς οι υπόλοιπες ήταν συγκεντρωμένες πάνω από την οδό Εγνατία.
Από το 1950 μέχρι και το 2014 οπότε και ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση των αρχαιολογικών ευρημάτων το πλατάνι κατάφερε να επιβιώσει των ανασκαφών. Μάλιστα αναφέρεται ότι στο σημείο αυτό υπήρχαν και άλλοι πλάτανοι που όμως πιθανόν απομακρύνθηκαν λόγω των εργασιών.
Ο πλάτανος αυτός επίσης επέζησε της «Μεγάλης Πυρκαγιάς» του 1917, η οποία έφτασε ακριβώς μέχρι την τοποθεσία αυτή, σύμφωνα με φωτογραφικό ντοκουμέντο του ίδιου έτους και σχετικούς χάρτες.
Το πλατάνι σήμερα έχει στηθιαία διάμετρο 124 εκ. και ύψος 24 μ. Παρ’ όλες τις αντιξοότητες κατά τη διάρκεια της μακράς ζωής του, κατάφερε να φθάσει σε αυτές τις σημαντικές διαστάσεις, εντός ενός πυκνά δομημένου αστικού ιστού στο κέντρο της πόλης.
Η πλατεία Ναυαρίνου τα τελευταία χρόνια αποτελεί ένα πάρκο-πλατεία που προσφέρει στο δέντρο αρκετό χώρο για να αναπτυχθεί όμως τα αλλεπάλληλα έργα έχουν προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στο έδαφος και πιθανώς έχουν επηρεάσει το ριζικό του σύστημα.
Η ηλικία του εκτιμάται στα 310 έτη και πλέον και ο κορμός και τα κλαδιά του αξιολογήθηκαν από τους μελετητές ως υψηλής επικινδυνότητας.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 29.01.2023
ΣΧΟΛΙΑ