Πόρους-μαμούθ άνω των 10 δισ. ευρώ θα απαιτηθεί να ρίξει μακροπρόθεσμα η χώρα μας για να ανατάξει τη Θεσσαλία και να «χτίσει» μηχανισμούς άμυνας απέναντι στη μανία της φύσης που θα «ξεσπά» πάνω μας όλο και συχνότερα ελέω κλιματικής αλλαγής.

Την ίδια στιγμή οι επιπτώσεις στην παραγωγική αλυσίδα από την καταστροφή πολλών καλλιεργειών είναι κάθε άλλο παρά αμελητέες με νέες αυξήσεις τιμών σε βασικά διατροφικά είδη να φτάνουν σύντομα στο… πιάτο μας.

Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις το κόστος για τις άμεσες παρεμβάσεις στην πολύπαθη Θεσσαλία αγγίζει αυτή τη στιγμή τα τέσσερα δισ. ευρώ (2,6 από ΕΕ και τα υπόλοιπα από τον προϋπολογισμό). Το παραπάνω ποσό αφορά και τα επόμενα έτη, με το δημοσιονομικό κόστος για τον φετινό προϋπολογισμό να φτάνει τα 800 εκατ. ευρώ ενώ τα κολοσσιαία αντιπλημμυρικά έργα και η αναγκαία παραγωγική ανασυγκρότηση του κάμπου που βυθίστηκε στα λασπόνερα θα χρειαστούν κεφάλαια περί των 10 δισ. ευρώ σε βάθος χρόνων, σύμφωνα και με σχετική εκτίμηση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.

Τα θεσσαλικά εδάφη μπορούν να ξαναγίνουν εύφορα σε τρία έως πέντε χρόνια με τον παραγωγικό ιστό να καλείται να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες. Διαταραχές στην αγορά και την προσφορά αγαθών είναι σίγουρο πως θα υπάρξουν -έστω και σταδιακά ωστόσο θα διαμορφωθούν νέες ισορροπίες.

Λεφτά υπάρχουν, σοβαρό σχέδιο θα υπάρξει;

Σε κάθε περίπτωση το να ρίχνεις λεφτά δεν αρκεί από μόνο του αλλά απαιτείται ένα συνεκτικό, ρεαλιστικό και καλά μελετημένο σχέδιο ουσιαστικής ανασυγκρότησης της περιοχής ώστε να δοθεί κίνητρο στους κατοίκους να μην εγκαταλείψουν τον κάμπο αλλά να μείνουν και να παλέψουν για να ξαναχτίσουν τις περιουσίες τους.

Η άμεση αποζημίωση των πληγέντων για την κάλυψη των πρώτων βασικών τους αναγκών, η στήριξη για την αποκατάσταση περιουσιών, αγροτικών εκτάσεων και υποδομών που έχουν καταστραφεί και η αντιπλημμυρική θωράκιση στο πλαίσιο ενός συνολικού σχεδίου ανασυγκρότησης των περιοχών που χτυπήθηκαν από τη θεομηνία είναι οι άξονες βάσει των οποίων κινείται η κυβέρνηση. Ο τελικός λογαριασμός της ανάταξης της Θεσσαλίας δεν μπορεί ακόμα να υπολογιστεί αλλά οι προϋπολογισμοί 2023 και 2024 ήδη «ξαναγράφονται» με νέα δεδομένα.

Η Ελλάδα έχει στη διάθεσή της ευρωπαϊκούς πόρους δυνητικά έως και 2,650 δισ. ευρώ για να διαχειριστεί τις προκλήσεις της επόμενης μέρας από την καταστροφική επέλαση του «Daniel» και το οικονομικό επιτελείο προωθεί την κατάθεση συμπληρωματικού προϋπολογισμού ύψους 600 εκατ. ευρώ, ενδεχομένως και 1 δισ. ευρώ για να δώσει χείρα βοηθείας στην περιοχή.

Από τα κονδύλια της ΕΕ, τα 250 εκατ. ευρώ συνιστούν «φρέσκο» χρήμα υπό την έννοια ότι πρόκειται για κεφάλαια του προηγούμενου ΕΣΠΑ (2014-2020) τα οποία στο τέλος του έτους θα χάνονταν οριστικά λόγω μη απορρόφησης ενώ τώρα, αντιθέτως, θα είναι και πάλι διαθέσιμα έως τέλος του έτους για να τη «μάχη» της επόμενης μέρας στον Θεσσαλικό κάμπο. Σημειώνεται δε ότι πρόκειται για επιχορηγήσεις και όχι δάνεια.

Επιπρόσθετα, με μία νέα έκτακτη αναθεώρηση του Ταμείου Ανάκαμψης θα συμπεριληφθούν έργα ύψους 500 εκατ. ευρώ για αποκατάσταση υποδομών ενώ συμφωνήθηκε και ανακατεύθυνση πόρων 1,5 δισ. ευρώ του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027 με επιλέξιμα έργα για τα επόμενα έτη.

Πρακτικά τα 2 δισ. ευρώ του νέου ΕΣΠΑ και του Ταμείου Ανάκαμψης είναι πόροι οι οποίοι ήταν διαθέσιμοι στην Ελλάδα αλλά χωρίς τη δυνατότητα ευελιξίας που συμφωνήθηκε στη συνάντηση του πρωθυπουργού με την πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε έργα που σχετίζονται με τον «Daniel».

Μόλις καταγραφεί το συνολικό κόστος των ζημιών η χώρα θα αιτηθεί επιπλέον χρηματική βοήθεια από το αγροτικό αποθεματικό και το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης το οποίο μπορεί να διαθέσει έως 400 εκατ. ευρώ, αναλόγως του κόστους αποκατάστασης της ζημίας. Αυτά όμως από το 2024.

Και επειδή η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία… τρομάζει ενώ η Θεσσαλία ζητά άμεσες παρεμβάσεις ανάταξης και χρόνος για χάσιμο δεν υπάρχει, εκτιμάται πως εντός του τρέχοντος έτους θα εκταμιευθούν 300-400 εκατ. ευρώ.

Θεωρητικά ο στόχος για πρωτογενές πλεόνασμα τουλάχιστον 0,7% του ΑΕΠ φέτος είναι αδιαπραγμάτευτος. Το ούτως ή άλλως φτωχό καλάθι της ΔΕΘ δεν αποκλείεται να «ελαφρύνει» κι άλλο για να εξοικονομηθεί δημοσιονομικός χώρος. Συνεπώς τα όποια μέτρα περιληφθούν σε αυτό θα είναι ακόμα πιο στοχευμένα, με έμφαση στους ευάλωτους.

Στις λάσπες 10 δισ. ευρώ - Έρχεται τσουνάμι αυξήσεων στα τρόφιμα

Στα λασπόνερα «πλέει» η οικονομία της Θεσσαλίας με τις αναταράξεις να διαχέονται σε ολόκληρη την παραγωγική αλυσίδα της χώρας την ώρα που οι καταναλωτές προετοιμάζονται ήδη για νέο τσουνάμι αυξήσεων. Οι καταστροφές στις καλλιέργειες περιορίζουν καίρια την προσφορά προϊόντων κατά συνέπεια οι τιμές σε νωπά φρούτα, λαχανικά, γαλακτοκομικά θα πάρουν ξανά την ανιούσα. Nτομάτες, μαρούλια (προβλέψεις για πέντε ευρώ το κιλό), φέτα (απογείωση στα 13 ευρώ το κιλό), μήλα (εκτιμήσεις για τρία ευρώ το κιλό) θα σύρουν τον χορό των νέων ανατιμήσεων, με το κρέας και τα όσπρια να ακολουθούν.

Είναι ενδεικτικό πως οι πλημμύρες έδωσαν ώθηση την παντός καιρού κερδοσκοπία με ένα μαρούλι και ένα κιλό χόρτα να κοστολογούνται 10 ευρώ(!) στη λαϊκή αγορά της Λάρισας την περασμένη εβδομάδα, προμηνύοντας τα χειρότερα για τα ράφια και το τραπέζι μας.

Αυξήσεις που αγγίζουν ακόμη και το 45%, σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Κεντρικών Αγορών και Αλιείας, σε σύγκριση με την εβδομάδα πριν από την εκδήλωση της καταστροφικής κακοκαιρίας, καταγράφονται στις τιμές χονδρικής λαχανικών τις οποίες μέσα στις αμέσως επόμενες ημέρες αναμένεται να δούμε, τουλάχιστον έως ένα βαθμό, και στις τιμές λιανικής (που πληρώνουν οι καταναλωτές). Στελέχη του λιανεμπορίου πάντως απέφευγαν να διατυπώσουν εκτιμήσεις για το ύψος των ανατιμήσεων. Τα πάντα θα καθοριστούν από την τελική εκτίμηση για τις ζημιές στην παραγωγή.

Η οικονομία της Θεσσαλίας βασίζεται στον πρωτογενή τομέα. Ο Θεσσαλικός κάμπος συνεισφέρει, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, σχεδόν 10 δισ. ευρώ στο ελληνικό ΑΕΠ (περίπου το 5-6% του ΑΕΠ δηλαδή). Στη Θεσσαλική γη βρίσκεται το 12% των γεωργικών εκτάσεων της Ελλάδας ενώ το 23% της γεωργικής παραγωγής της χώρας προέρχεται από τις εκτάσεις που «βούλιαξαν».

H φυτική παραγωγή στη Θεσσαλία κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των λοιπών περιφερειών της Ελλάδας στο σκληρό σιτάρι και το κριθάρι και πιο συγκεκριμένα ανέρχεται στο ένα τρίτο της ελληνικής παραγωγής και για τα δύο προϊόντα.

Παράλληλα η Θεσσαλία είναι η πρώτη περιφέρεια στην παραγωγή βιομηχανικών φυτών (52,8% της παραγωγής βιομηχανικής ντομάτας, 38% της παραγωγής βαμβακιού) και σε αρκετά φρούτα και ξηρούς καρπούς (αχλάδια 54,7%, αμύγδαλα 51,7%, κάστανα 39,5% και καρύδια 26,3%). Μεγάλη επίσης είναι και η παραγωγή καλαμποκιού.

Σε ό,τι αφορά τη ζωική παραγωγή στη Θεσσαλία παράγεται το 19,4% του εγχώριου πρόβειου γάλακτος και το 13,7% του εγχώριου κατσικίσιου γάλακτος. Ακολουθούν η βοοτροφία που παράγει το 18,5% της ελληνικής παραγωγής βόειου κρέατος και το 19,7% του αγελαδινού γάλακτος και η χοιροτροφία που παράγει το 10% της εθνικής παραγωγής χοιρινού κρέατος.

Στον κλάδο τροφίμων-ποτών και πιο συγκεκριμένα στον κλάδο των γαλακτοκομικών προϊόντων οι επιχειρήσεις της περιφέρειας Θεσσαλίας παράγουν το 40% των μαλακών τυριών και το 25% των σκληρών τυριών.

O αγροδιατροφικός τομέας δίνει τις μισές σχεδόν εξαγωγές της περιφέρειας, το 41% προέρχεται από τα γαλακτοκομικά και το 37% από μεταποιημένα λαχανικά και φρούτα. Στην περιοχή της Θεσσαλίας καλλιεργείται περίπου το 1/3 των μηλοειδών, από τα οποία παράγονται 129.000 τόνοι από τους 395.000 τόνους πανελλαδικά αλλά και το ⅓ περίπου της παραγωγής σε φακές, όσπρια, σκληρό σιτάρι ενώ μεγάλης έκτασης είναι και οι καλλιέργειες κριθαριού.

Η καλλιεργήσιμη γη στη Θεσσαλία ανέρχεται σε περίπου 3.470.692 στρέμματα εκ των οποίων 74,2% είναι αροτραίες καλλιέργειες, το 0,9% αμπέλια, το 11,7% δενδρώδεις καλλιέργειες (κυρίως μήλα, ακτινίδια, κάστανα). Η πλημμυρισμένη περιοχή υπολογίζεται κοντά στα 800.000 στρέμματα κάτι που σημαίνει πως περίπου το 1/4 της καλλιεργήσιμης θεσσαλικής γης έχει θαφτεί κάτω από το νερό.

«Διαχειρίσιμες οι επιπτώσεις, κρίσιμο το πότε θα καλλιεργηθούν ξανά τα θεσσαλικά εδάφη»

«Θα έχουμε νέες αυξήσεις σεπλήθος προϊόντων, στα μήλα η Θεσσαλία αντιπροσωπεύει το 30% και στα αχλάδια το 53% της συνολικής παραγωγής της χώρας, όχι ιδιαίτερα μεγάλα ποσοστά. Το πρόβλημα είναι πως τα μήλα είναι πάνω στα δέντρα, πρέπει να βρεθεί τρόπος να γίνει η συγκομιδή. Η πρόσβαση, η μεταφορά και η αποθήκευση είναι αναγκαίο να προχωρήσουν, με τις υποδομές ωστόσο να έχουν καταρρεύσει αυτό είναι πολύ δύσκολο. Ήδη κι ενώ είχαν ξεκινήσει εξαγωγές πρώιμων ποικιλιών μήλων προς την Αίγυπτο, αυτές σταμάτησαν. Φέτος έτσι κι αλλιώς είχαμε μείωση παραγωγής σε καλοκαιρινά φρούτα και λαχανικά, οι ελληνικές εξαγωγές είναι μειωμένες σε όγκο αλλά αυξημένες σε αξία (τον Ιούλιο η αύξηση άγγιζε το 23%). Τον Αύγουστο υπήρξε μία διόρθωση λόγω υποκατανάλωσης, ωστόσο τον Σεπτέμβριο εκτιμώ πως θα έχουμε και πάλι αύξηση, σε γενικές γραμμές οι τιμές στα κηπευτικά στην Ευρώπη θα ανεβούν κατά 5%. Θα έχουμε ελλείψεις στα κηπευτικά», σημειώνει ο ειδικός Σύμβουλος του INCOFRUIT-HELLAS Γιώργος Πολυχρονάκης.

«Η χαμένη λόγω των πλημμυρών παραγωγή της Θεσσαλίας σε φρούτα, λαχανικά, γαλακτοκομικά, κρέατα θα υποκατασταθεί από αύξηση των εισαγωγών σε ένα βαθμό, κυρίως από Ρουμανία και Βουλγαρία. Πάντως επειδή πολλές εταιρείες που εδρεύουν στη Θεσσαλία έχουν μονάδες παραγωγής και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας θα αντικαταστήσουν από εκεί τις απώλειες. Οι ανατιμήσεις είναι κάτι παραπάνω από βέβαιες μέχρι τις αρχές του 2024 σε φρούτα, λαχανικά και όσπρια, οι κλυδωνισμοί πάντως στην αγορά θα είναι ελεγχόμενοι σε πρώτη φάση τουλάχιστον», επισημαίνει.

«Τα χειμερινά φρούτα που προχωρά ομαλά η παραγωγή τους (εσπεριδοειδή, ακτινίδια) θα αντικαταστήσουν τις ποσότητες που θα λείψουν από τα καλοκαιρινά φρούτα στο τελικό ισοζύγιο των εξαγωγών. Εκτιμώ πως η Ελλάδα θα κάνει ρεκόρ εξαγωγών, θα ξεπεράσουμε και το 2020, και σε αξία και σε ποσότητα. Οι αξίες λόγω των αυξημένων τιμών θα εκτοξευθούν κατά 20%», αναφέρει.

«Από το 2024 θα φανούν σε όλο τους το εύρος οι επιπτώσεις στην αγροτική παραγωγή από τις πλημμύρες. Η Θεσσαλία παράγει το 60% της βιομηχανικής ντομάτας, φέτος η μεταποιητική βιομηχανία τροφοδοτήθηκε, του χρόνου όμως τι θα γίνει; Πότε θα μπορούν ξανά να καλλιεργηθούν τα εδάφη αφού φύγουν τα φερτά υλικά και διασφαλιστεί πως δεν είναι μολυσμένα; Τι θα γίνει με τις αροτραίες εκτάσεις; Για όλα αυτά υπάρχουν διιστάμενες απόψεις, χρειάζεται πάντως ένας εμπλουτισμός και καθαρισμός της γης για να καλλιεργηθεί ξανά, μετά από δύο εβδομάδες θα έχουμε τις πρώτες ενδείξεις», υποστηρίζει.

«Στη ντομάτα, για παράδειγμα, η Ηλεία μπορεί να αυξήσει την παραγωγή για να καλύψει ένα μέρος των ελλείψεων της Θεσσαλίας, σε άλλες παραγωγές όχι, μοιραία θα αυξηθούν οι εισαγωγές. Στα κρέατα έτσι κι αλλιώς είχαμε πολλές εισαγωγές, Κρήτη και Μακεδονία ενδεχομένως να καλύψουν ένα μέρος από τις ελλείψεις της Θεσσαλίας», καταλήγει ο κ. Πολυχρονάκης.

«Πνίγηκαν» τα αντιπλημμυρικά του Ταμείου Ανάκαμψης

Πάντως, ακόμα και πριν την καταστροφή στη Θεσσαλία λόγω ακραίων φαινομένων -και σε ορισμένες περιπτώσεις της ακραίας κρατικής ανικανότητας- ερωτήματα προκαλούν τα αστεία ποσά που είχαν προβλεφθεί στο «περίφημο» Ταμείο Ανάκαμψης για την Πολιτική Προστασία.

O σχεδιασμός και η αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου ήδη πριν από τρία χρόνια δεν έλαβε υπόψη τα νέα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής που ήταν ορατά από τότε. Από το σύνολο του Ταμείου Ανάκαμψης (32 δισ. ευρώ), μόλις το 2,2% θα πάει σε δασοπροστασία.

Από τα 32 δισ. ευρώ του Ταμείου τα 117 εκ. προορίζονταν για αντιπλημμυρικά έργα. Ως τον Ιούνιο του 2023 η απορρόφηση των κονδυλίων ήταν στο 0%. Για τη δασοπροστασία στο σχέδιο μπήκαν 377 εκατ. ευρώ και η απορρόφηση ανήλθε στο 2,46%. Για την πολιτική προστασία και πρόληψη 187,5 εκατ. ευρώ και απορροφήθηκε το 0,52%.

Η κυβέρνηση κατέθεσε αίτημα για τροποποίηση του Ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης στο τέλος Αυγούστου, δηλαδή να βγουν κάποια έργα και να ενταχθούν άλλα τα οποία μπορούν να «τρέξουν» πιο γρήγορα. Παραμένει άγνωστο το πότε θα υλοποιηθούν τα έργα και τι θα αφορούν.

Zοφερό το μέλλον

Η εμφάνιση ολοένα και συχνότερα ακραίων καιρικών φαινομένων θα έχει ως αποτέλεσμα την αποσταθεροποίηση της οικονομίας και εάν δεν υπάρξουν έγκαιρες παρεμβάσεις, εκτιμάται ότι έως το έτος 2100 το κόστος σωρευτικά για την Ελλάδα θα φτάσει τα 701 δισεκατομμύρια ευρώ, ήτοι πάνω από 3,6 φορές το ελληνικό ΑΕΠ του 2022, σύμφωνα με έκθεση της ΤτΕ.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 16-17.09.2023