Επειδή υπάρχουν πάντα συναρπαστικές στιγμές στις Ιστορίες των εθνών, υπάρχει και πάντα μέσα τους μια άγνωστη στους πολλούς ιστορία. Μια τέτοια, πέρα για πέρα αληθινή, μου είπε ο φίλος μου Σκωτσέζος –φιλέλληνας- Τέρι Χαρτ, πριν από 35 χρόνια στο Λονδίνο. Ο Τέρι Χαρτ ήταν επικεφαλής δέκα καθηγητών που επιμόρφωναν αρχισυντάκτες ή στελέχη ξένων δημόσιων Μέσων Ενημέρωσης στις τεχνικές ειδήσεων και ενημερωτικών εκπομπών. Ειρωνευόμενος τον εαυτό του, έλεγε πως ήταν ο «εκπαιδευτής πιλότος 1.400 ωρών πτήσεως» δημοσιογράφων, που μετά θα «πετούσαν» σε άλλους ουρανούς.

Με τον Τέρι Χαρτ γίναμε φίλοι γιατί ήταν από το Εδιμβούργο, την «Αθήνα της Σκωτίας» όπως λένε οι Βρετανοί, και επίσης είχαμε τις ίδιες προτιμήσεις στα μαλτ ουίσκι της χώρας του. Ο Τέρι, σαν καθηγητής Δημοσιογραφίας, είχε κάνει πολλά ταξίδια στη ζωή του μέχρι τα 55 του. Και στην Ελλάδα είχε έρθει τέσσερα καλοκαίρια, γιατί όπως έλεγε μετά από δυο ποτήρια, που έφτιαχναν τα μάγουλά του ροδοκόκκινα, «η Ελλάδα χαρίζει τις ομορφιές της σε ολόκληρο τον κόσμο, γιατί τόσες που έχει δεν τις αντέχει μόνη της». Ο χαρακτήρας του Τέρι ήταν εντελώς μεσογειακός. Πάντα μιλούσε με δυνατή φωνή, γέλαγε δυνατά, είτε στις αίθουσες όταν δίδασκε, είτε όταν καθόταν για φαγητό στο πανέμορφο εστιατόριο του Central Office Information. Πάντα έβρισκε ένα ανέκδοτο να πει, ανάλογο της χώρας του συνδαιτυμόνα που καθόταν δίπλα του, και χρησιμοποιούσε πάντα τα χέρια του σε άψογες θεατρικές κινήσεις, για να τονίσει την ακρίβεια των λόγων του. Θυμάμαι πως τηn πρώτη φορά που με φώναξε και κάθισα στο τραπέζι του, μου είπε στα ελληνικά «παρακαλώ, κάτσε εντό, πιες λίγκο κρασάκι μαζί, μας φίλε μου...».

Μιλούσε άνετα τρεις γλώσσες, Γαλλικά, Ιταλικά και Ισπανικά. Πάντα στο γεύμα καθόταν με τρεις-τέσσερις σπουδαστές από διαφορετικές χώρες και πάντα έβρισκε να διηγηθεί με τον μοναδικό του τρόπο κάποια ιστοριούλα από την εθνική Ιστορία της χώρας καθενός ομοτράπεζου. Στον Γάλλο είχε πει πως ο Σαιν-Ζυστ πέρασε από την λαϊκή εθνοσυνέλευση το «σύμφωνο συμβίωσης» και τον νόμο πως κάθε παιδί μετά τα δεκαέξι του χρόνια ανήκει στο κράτος. Στον Ιταλό είχε πει πως ο Γκαριμπάλντι, για να βρίσκεται διαρκώς σε μαχητική εγρήγορση, κοιμόταν με τη στολή του αλλά ξυπόλητος, και στον Ισπανό πως η πιο όμορφη γυναίκα στην ιστορία της χώρας του ήταν η Δούκισσα της Άλμπα, που ζωγράφισε ο Γκόγια και ήταν βαθιά ερωτευμένος μαζί της χωρίς ποτέ να της το πει. Εμένα με είχε ρωτήσει αν ήξερα γιατί ήταν σπουδαίος ήρωας ο στρατηγός Καραϊσκάκης και βλέποντας την αμηχανία μου, τόνισε πως ήταν σπουδαίος επειδή ήταν ο μόνος οπλαρχηγός της επανάστασης του 1821 ο οποίος πλήρωνε σιτηρέσιο στους στρατιώτες του κι επίσης -συμπλήρωνε ο Τέρι- ο ίδιος εκτιμούσε βαθύτατα το γεγονός πως ο στρατηγός έβριζε τους πάντες, αλλά ποτέ τους στρατιώτες του. Επίσης τόνιζε πως οι πλέον περίφημοι για τις βωμολοχίες τους στρατηγοί ήταν ο Καραϊσκάκης, ο Μπολίβαρ και ο Πάτον.

Ήταν, θυμάμαι, μέσα Οκτωβρίου του ’85, γύρω στις οκτώ το απόγευμα, όταν με ρώτησε αν ήθελα να πάμε για ένα ποτό σε μια καινούρια παμπ κοντά στην πλατεία Τραφάλγκαρ. Δέχθηκα μετά χαράς και πήγαμε. Ήταν μια παλαιού τύπου παμπ με τον πανέμορφο τίτλο «Lovely Navy» γεμάτη γκραβούρες πολεμικών πλοίων από ναυμαχίες του 18ου και του 190ου αιώνα. Παράγγειλε δυο ουίσκι και άρχισε να μιλάει πάλι για την Ελλάδα, κάνοντάς μου την περίεργη ερώτηση, αν στο Ναβαρίνο, στην Πύλο δηλαδή, έχουμε ανδριάντα προς τιμήν του Άγγλου υποπλοιάρχου Τζωρτζ Φιτζρόυ. Γνωρίζοντας τις γνώσεις του για την Ιστορία όχι μόνο της χώρας μου αλλά και όλων των Βαλκανίων, του απάντησα πως με πιάνει αδιάβαστο, γιατί δεν ήξερα κανέναν υποπλοίαρχο με αυτό το όνομα.

Τότε ο Τέρι μου είπε πως σίγουρα θα ξέρω ότι η πραγματική ελευθερία της χώρας μου από τα δεσμά των Τούρκων, πέρα από τον ξεσηκωμό του 1821, ήρθε ουσιαστικά μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, στις 20 Οκτωβρίου του 1827, όταν ο ναύαρχος Κόδριγκτον αποφάσισε να καταστρέψει εντελώς τον μεγάλο τουρκοαιγυπτιακό στόλο.

Έκπληκτος και γοητευμένος από την απλή του αφήγηση, άκουγα την ιστορία που μου έλεγε αυτός ο καθηγητής Δημοσιογραφίας που μας δίδασκε πως το μυστικό επιτυχίας του επαγγέλματός μας βρίσκεται σε τρεις μόνο λέξεις, κι αυτές είναι: «simplicity-simplicity-simplicity», δηλαδή «απλότητα-απλότητα-απλότητα».

Ο υποπλοίαρχος Φιτζρόυ -μου λέει ο Τέρι- ήταν ένας πανέμορφος άνδρας 25 χρόνων, και τον Οκτώβριο του 1827 υπηρετούσε στην πολεμική φρεγάτα «Ντόρτμουθ» ως ένας από τους υπασπιστές του επιτελείου του ναυάρχου Κόδριγκτον.

Όταν ο πλοίαρχος της φρεγάτας τον έστειλε με μία βάρκα και οκτώ ναύτες να επιδώσουν εντολή του Άγγλου ναυάρχου στην τούρκικη ναυαρχίδα, που έλεγε πως τα πολεμικά πλοία του στόλου Αιγυπτίων και Τούρκων έπρεπε να παραμείνουν εντός του φυσικού λιμανιού, ένας Αιγύπτιος ναύτης πυροβόλησε από την άκρη του καταστρώματος και σκότωσε τον υποπλοίαρχο Φιτζρόυ. Ο σηματωρός της βάρκας έστειλε αμέσως με το ναυτικό του σήμα ειδοποίηση στη φρεγάτα «Ντόρτμουθ» ότι σκοτώθηκε ο υποπλοίαρχος. Αμέσως η φρεγάτα άνοιξε πυρ, κι ο πλοίαρχος της έστειλε σήμα στη ναυαρχίδα του Κόδριγκτον «Ασία» ότι χτυπήθηκε ο υποπλοίαρχος Φιτζρόυ.

«Τότε ξεκίνησε η σφαγή, αγαπητέ μου φίλε». Σύμφωνα με το ημερολόγιο του, ο ναύαρχος, μόλις συνειδητοποίησε πως σκοτώθηκε ο ωραίος υποπλοίαρχος του, διέταξε καταιγισμό πυροβόλων από όλα πλοία του συμμαχικού στόλου προς όλα τα πλοία των αντιπάλων. Σκέψου, λέει ο Τέρι, πως ενώ τα περισσότερα από τα πλοία σήκωναν λευκή σημαία παράδοσης, τα κανόνια συνέχιζαν να τσακίζουν τις φρεγάτες για τέσσερις ώρες. Όλος ο κόλπος του Ναβαρίνου, όλη η θάλασσα, γέμισε με περίπου έξι χιλιάδες πτώματα Τούρκων και Αιγύπτιων ναυτών».

Ενώ έχω μείνει έκπληκτος από την αφήγηση του Τέρι, εκείνος ανάβει το πούρο του, κατεβάζει μια γουλιά από το σκωτσέζικο μαλτ και με κοιτάει με σημασία. Μετά, μου λέει την συνέχεια της ιστορίας, αυτή που δεν γράφεται στις επίσημες Ιστορίες.

Ο ναύαρχος Κόδριγκτον, όταν επέστρεψε στο Λονδίνο, πέρασε από ναυτοδικείο -διότι δεν είχε την εντολή για την πλήρη καταστροφή του αντιπάλου στόλου-, αλλά φυσικά αθωώθηκε πανηγυρικά και μάλιστα τιμήθηκε με τον μεγαλόσταυρο του Λουτρού. Στην απολογία του είχε πει: «Δεν θα επέτρεπα ποτέ σε οποιοδήποτε εχθρό να σκοτώσει έναν απεσταλμένο μου αξιωματικό, πόσο δε τον πλέον όμορφο άνδρα του Βασιλικού Ναυτικού, υποπλοίαρχο Φιτζρόυ».

Θυμάμαι πως ρώτησα τον φίλο μου Τέρι, αν ήθελε κάπου να καταλήξει και πώς ήξερε τόσες λεπτομέρειες για τον Φιτζρόυ. Τότε μου είπε πως ο παππούς του είχε υπηρετήσει στο Βασιλικό Ναυτικό και είχε διαβάσει το ημερολόγιο του Κόδριγκτον στη Βασιλική Ναυτική Ακαδημία. Μάλιστα, ανάμεσα στα άλλα γεγονότα της ναυμαχίας της 20ής Οκτωβρίου του 1827, ο ναύαρχος είχε σημειώσει: «Σήμερα οι εχθροί σκότωσαν τον πιο όμορφο αξιωματικό μου, που έμοιαζε με τον Απόλλωνα».

Στην τυπική εκείνη δίκη, είχε ρωτήσει με το αγέρωχο ύφος του τους δικαστές, τι θα έκαναν αυτοί στη θέση του, αν ένας βάρβαρος δολοφονούσε έναν Άγγλο αξιωματικό, ο οποίος εκπροσωπούσε το στέμμα της Μεγάλης Βρετανίας.

Μετά από λίγους μήνες επέστρεψα στη πατρίδα και αργότερα έψαξα στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, καθώς και σε πολλά άλλα βιβλία, και είδα πως πράγματι ο Φιτζρόυ ήταν το σπίρτο που άναψε τη φωτιά στο Ναβαρίνο. Βεβαίως στην Πύλο δεν υπάρχει κανένας ανδριάντας του όμορφου Άγγλου υποπλοίαρχου. Απλά η επίσημη Ιστορία «κρύβει» πολλές άλλες συναρπαστικές μικρές ιστορίες.

Ο Ηλίας Κουτσούκος γεννήθηκε το 1950 στην Αθήνα. Από το 1967 ζει μόνιμα στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Central Office of Information» του Λονδίνου. Από το 1977 έως το 1985 υπήρξε μόνιμος συνεργάτης της εφημερίδας Θεσσαλονίκη με βιβλιοκρισίες. Ιδρυτικό στέλεχος της ΕΡΤ3 και διευθυντής της καθώς και σύμβουλος διοίκησης μέχρι το 2011. Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1978 με ποιήματα από το περιοδικό Παραλλάξ. Ως πεζογράφος συνεργάστηκε στενά με τα περιοδικά Παραφυάδα και Το τραμ (τρίτη διαδρομή). Έχει εκδώσει συλλογές διηγημάτων και ποιημάτων. Κείμενά του έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά, αγγλικά, γαλλικά, σουηδικά και τουρκικά.

Από το 2016 είναι πρόεδρος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 19-20 Ιουνίου 2021