Του Νίκου Ασλανίδη

Μισός αιώνας συμπληρώνεται από την εξέγερση στο αντιτορπιλικό «Βέλος» που επέφερε ένα δυνατό πλήγμα στη χούντα των συνταγματαρχών.

Τον Μάιο του 1973, κατά τη διάρκεια εκπαιδευτικών ασκήσεων του ΝΑΤΟ, το «Βέλος», με εντολή του κυβερνήτη του Νίκου Παππά, αποχώρησε από την άσκηση και 31 μέλη του πληρώματος ζήτησαν πολιτικό άσυλο στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας.

Σήμερα το «Βέλος» που είναι αγκυροβολημένο -εδώ και τέσσερα χρόνια- στην παραλία της Θεσσαλονίκης, λειτουργεί ως μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα.

Ο κυβερνήτης Νίκος Παππάς πέθανε πριν από μία δεκαετία. Ένας από τους πρωταγωνιστές της εξέγερσης όμως, ο αντιναύαρχος εα Κωστής Γκορτζής ζει στον Τρίλοφο της Θεσσαλονίκης και έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο: «Ναύαρχος Νίκος Παππάς Το Βέλος στην καρδιά της δικτατορίας».

Στον πρόλογο του βιβλίου διαβάζουμε: «Δεν είμαι συγγραφέας. Ούτε ιστορικός αναλυτής. Γράφω ως απλός πολίτης που το ποίημα του Μανώλη Αναγνωστάκη για το Πολυτεχνείο τον κάνει να ντρέπεται για την γενιά του. Για την γενιά που πέταξε στα σκουπίδια το Εμείς και αποθέωσε το Εγώ. Και αμύνεται περί… πάρτης, τοις κείνων… χρήμασι πειθόμενη…».

Πώς γίνατε αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού;

Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη, στις Σαράντα Εκκλησιές, τότε που οι δρόμοι ήταν χωματόδρομοι… Εκείνη την εποχή στην πέμπτη τάξη του γυμνασίου μπορούσες να δώσεις εξετάσεις στη σχολή ναυτικών δοκίμων. Ήταν η τελευταία χρονιά που έπαιρναν από την πέμπτη Γυμνασίου και είπα να πάω να δώσω εξετάσεις. Έτσι πέρασα στη σχολή και κατάφερα να ανεξαρτοποιηθώ από την οικογένεια μου σε ηλικία 21 χρονών…

Στο «Βέλος» πότε υπηρετήσατε;

Το καλοκαίρι του 1972, μόλις τελείωσα τη σχολή, το πρώτο πλοίο που μπήκα ως σημαιοφόρος ήταν το αντιτορπιλικό «Βέλος» με κυβερνήτη τον Νίκο Παππά. Για μένα αυτός ο άνθρωπος δεν ήταν μόνο ο κυβερνήτης του πλοίου, ήταν ο δεύτερος πατέρας μου. Καταγόταν από την Κύμη και στο αίμα του λες και έτρεχε θαλασσινό νερό γιατί από μικρό παιδί ήταν στα καράβια… Ο πατέρας του ήταν πλοίαρχος του εμπορικού ναυτικού και τον έπαιρνε μαζί του. Ήθελε να μάθουμε να κυβερνάμε καράβια γι’ αυτό τον ενδιέφερε μόνο η ουσία. Ήταν η περίοδος της χούντας και μας κατήγγειλαν ότι είχαμε μακριά μαλλιά αλλά αυτός αντί να μας τιμωρήσει, γελούσε. Μας αγαπούσε και μας έδινε αυτοπεποίθηση γι’ αυτό και εμείς πηγαίναμε μαζί του στον πόλεμο ευχαρίστως.

Εσείς γνωρίζατε για το Κίνημα του Ναυτικού;

Όχι. Στο Κίνημα είχαν μυηθεί μόνο ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματικοί. Εμείς οι κατώτεροι δεν ξέραμε τίποτα. Τότε στο γραφείο προσωπικού ήταν ο Σταθόπουλος που ήταν δημοκρατικός και κατάφερε μέσα σε 3-4 χρόνια να προωθήσει σε όλες τις θέσεις μυημένους αξιωματικούς. Το 1972 λοιπόν όλος ο στόλος είχε κυβερνήτες μυημένους στο Κίνημα. Δεν είχε εκδηλωθεί όμως ακόμη τίποτα γιατί περίμεναν πολιτική κάλυψη, τι θα πει ο Καραμανλής, ο Παπανδρέου, ο βασιλιάς. Ήθελαν να πάρουν την εξουσία οι πολιτικοί και δεν θέλανε να γίνουν αυτοί η χούντα στη θέση της χούντας.

Πότε μάθατε για το Κίνημα του Ναυτικού;

Τον Μάιο του 1973 βρισκόμασταν στο Ηράκλειο και μας ενημέρωσαν ότι με το «Βέλος» θα πάρουμε μέρος σε νατοϊκή άσκηση και θα πάμε στη Γένοβα. Στις 25 Μαΐου όμως ο κυβερνήτης μας αποχώρησε από την άσκηση μόλις πληροφορήθηκε την προδοσία του σχεδιαζόμενου αντιδικτατορικού Κινήματος του Ναυτικού. Ενημέρωσε τον διοικητή της άσκησης που ήταν Τούρκος και επικαλέστηκε το σύμφωνο του ΝΑΤΟ για την προστασία των δημοκρατικών πολιτευμάτων στις χώρες-μέλη και τα ανθρώπινα δικαιώματα…

Μάλιστα ο Τούρκος διοικητής του έστειλε σήμα που έλεγε: «Καλή τύχη Νίκο»… Στη συνέχεια ο Παππάς μας συγκέντρωσε και μας είπε: «Αυτή τη στιγμή στα μπουντρούμια της ΕΣΑ βασανίζονται αξιωματικοί του ναυτικού από όργανα μίας κλίκας επίορκων στρατιωτικών οι οποίοι πήραν τα όπλα που τους εμπιστεύτηκε ο ελληνικός λαός, εγκατέστησαν τυραννία και νέμονται την εξουσία για έξι χρόνια. Όλο το Ναυτικό από την αρχή είναι εναντίον τους. Ως ένας από αυτούς που το γνωρίζουν καλά δεν θα γυρίσω πίσω. Φεύγουμε ήδη από την δύναμη του ΝΑΤΟ και θα ζητήσω πολιτικό άσυλο στην Ιταλία για να ξεσκεπάσω τη χούντα.

Εσείς πώς αντιδράσατε μόλις ακούσατε την απόφαση του;

Εμείς αντιδράσαμε με ενθουσιασμό και χειροκροτήματα γιατί όπως σας είπα τον σεβόμασταν και τον εμπιστευόσασταν. Όλα τα σύμβολα της χούντας τα πετάξαμε στη θάλασσα και αρχίσαμε να γράφουμε ένα κατάλογο πόσοι θα τον ακολουθήσουμε. Μόλις ο κατάλογος έφτασε στα 180 άτομα από τα 280 που ήμασταν συνολικά στο πλοίο, παρενέβη ο Παππάς και μας είπε: «Τι κάνετε; Δεν θα παραδώσουμε το πλοίο στους Ιταλούς. Εγώ θα παραδώσω τα καθήκοντά μου στον ύπαρχο ο οποίος είναι έμπειρος αξιωματικός και θα οδηγήσει με ασφάλεια το πλοίο στην Ελλάδα. Όλοι οι ναύτες που θα απολυθούν σε λίγο, θα επιστρέψουν στις οικογένειες τους και θα πουν τις προσωπικές τους μαρτυρίες για την εξέγερση για να μάθουν όλοι οι Έλληνες τι έγινε. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αξιωματικοί θα επιστρέψουν και δεν θα έχουν επιπτώσεις γιατί θα πουν ότι εκτελούσαν διαταγές του κυβερνήτη. Με τιμάει το γεγονός ότι όλοι θέλουν να με ακολουθήσουν αλλά καλύτερα ας έρθουν λίγοι νεαροί και αδέσμευτοι από οικογενειακές υποχρεώσεις που επιθυμούν να σπουδάσουν στην Ευρώπη ή να βρουν δουλειά…». Έτσι σβήσε γράψε τον κατάλογο μείναμε 30 άτομα, έξι αξιωματικοί και 24 υπαξιωματικοί.

Στη συνέχεια πώς καταφέρατε να αποβιβαστείτε στο Φιουμιτσίνο;

Ο Παππάς μας είπε ότι πρέπει να ειδοποιήσουμε τους δημοσιογράφους και μου έδωσε εντολή σε μένα επειδή ήξερα καλά αγγλικά, να βγω στην ακτή και να καλέσω τους δημοσιογράφους σε συνέντευξη Τύπου. «Και αφού μιλήσεις με τους δημοσιογράφους πάρε τηλέφωνο και τη γυναίκα μου και πες της ότι δεν ξέρω πότε θα γυρίσω» είπε ο κυβερνήτης και μου έδωσε ένα χαρτί με το τηλέφωνο του σπιτιού του. Ευτυχώς ήρθαν μαζί μου δύο συμμαθητές μου και με μία βάρκα βγήκαμε στην μπούκα του λιμανιού, με πολιτικά ρούχα. Πήγαμε σε ένα καφέ μπαρ που ήταν ανοιχτό και από τον τηλεφωνικό κατάλογο βρήκαμε τους αριθμούς και πήραμε τηλέφωνο στο «Ασοσιέιτεντ πρες» και στο «Ρόιτερ». Τους είπαμε ότι για τη συνέντευξη Τύπου αλλά από το μπαρ δεν μπορούσαμε να πάρουμε τηλέφωνο στην Ελλάδα. Όπως μας είπε ο μπάρμαν μόνο στο αεροδρόμιο υπήρχε τηλέφωνο για να τηλεφωνήσουνε στο εξωτερικό. Έτσι πήγαμε στο αεροδρόμιο και καταφέραμε να πάρουμε τηλέφωνο και στη γυναίκα του κυβερνήτη αλλά και στους δικούς μας συγγενείς.

Τελικά ήρθαν οι δημοσιογράφοι στη συνέντευξη Τύπου;

Οι δημοσιογράφοι ψάχνοντας και ρωτώντας τις ιταλικές αρχές αν ξέρουν τίποτα για να διασταυρώσουν την αξιοπιστία του τηλεφωνήματος είχαν διαδώσει την είδηση ότι το «Βέλος» είναι στο Φιουμιτσίνο. Ο λιμενάρχης είχε πάει ήδη με μία βάρκα στο πλοίο όπου ο Παππάς του υπέβαλε το αίτημα για πολιτικό άσυλο. Ο Ιταλός είπε ότι θα μεταβιβάσει το αίτημα στο υπουργείο Εσωτερικών και πως στο μεταξύ απαγορεύεται η έξοδος οποιοδήποτε στη στεριά γιατί θα συλληφθεί και θα απελαθεί αμέσως στην Ελλάδα. Ευτυχώς εμείς προλάβαμε και επιστρέψαμε κρυφά στο πλοίο. Στο μεταξύ οι δημοσιογράφοι ήρθαν αλλά ο λιμενάρχης δεν τους επέτρεψε να ανέβουν στο πλοίο. Κάποιοι πετούσαν με ελικόπτερα και έβγαζαν έκτακτα δελτία ειδήσεων. 

Η χούντα έστειλε επιτόπου πολλούς Έλληνες αξιωματικούς που υπηρετούσαν στο ΝΑΤΟ και σε ευρωπαϊκές πρεσβείες. Ήρθε και ο πρέσβης από τη Ρώμη με κρις κραφτ, ο οποίος είπε: «Τι πάτε να κάνετε; Μην σας παρασύρει ο πλοίαρχος σας. Το ψωμί εδώ έχει 20 δρχ. Πως θα ζήσετε;» Τελικά ο πρέσβης είπε στον Παππά ότι τον διαβεβαίωσαν πως θα του δώσουν άσυλο αλλά έπρεπε να πάει μαζί του στο λιμεναρχείο. Όσοι αξιωματικοί ήμασταν παρόντες φωνάξαμε στον πρέσβη ότι ο κυβερνήτης μας δεν θα πάει πουθενά μόνος του. Τότε ο κυβερνήτης μου είπε: «Άντε έξω να δεις τι γίνεται και πες του λιμενάρχη ότι θέλουμε έγγραφη διαβεβαίωση από το υπουργείο εσωτερικών…». Μόλις έφτασα στο λιμάνι είδα εκατοντάδες άτομα με πλακάτ στα ελληνικά και στα ιταλικά να φωνάζουν συνθήματα και να μας γιουχάρουν. Αργότερα μάθαμε ότι μέσα στη νύχτα κινητοποιήθηκαν πολλοί Έλληνες φοιτητές και εξόριστοι για συμπαράσταση. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός ο Νίκος Ζαμπέλης, φίλος του Παναγούλη και πολλοί άλλοι.

Τελικά τι έγινε, σας έδωσαν άσυλο;

Δυστυχώς ο λιμενάρχης δεν ήξερε αγγλικά. Του εξήγησα στα ιταλοαγγλικά ότι είμαστε 30 άτομα που ζητάμε άσυλο και μου λέει ότι στις τρεις το μεσημέρι θα έρθουν δύο σκάφη της ακτοφυλακής για να μας παραλάβουν από το «Βέλος». Ήρθε και το έγγραφο στα αγγλικά που είχε σφραγίδες από το υπουργείο Εσωτερικών της Ιταλίας και διαβεβαίωνε ότι το αίτημα μας θα εξεταστεί θετικά για πολιτικό άσυλο. Πήρα το έγγραφο και όταν βγήκα έξω είδα τον κόσμο που μας γιούχαρε να ζητωκραυγάζει. Είχε διαρρεύσει η πληροφορία ότι εγώ ήμουν από το «Βέλος» και κατά την έξοδο μου άρχισαν να με αγκαλιάζουν και να με φυλάνε. Συγκινημένος επέστρεψα στο πλοίο και ενημέρωσα τον Παππά.

Πώς έγινε η αποχώρηση από το «Βέλος»;

Φεύγοντας από το «Βέλος» πήρα μαζί μου και τη σημαία του πλοίου, την οποία φύλαξα και την παρέδωσα πίσω στο πλοίο μετά από 35 χρόνια… Ο αποχαιρετισμός ήταν συγκινητικός. Όλοι ήταν βουρκωμένοι. Οι μεγαλύτεροι μας έδιναν παραινέσεις να προσέχουμε. Τελικά ο Παππάς, μαζί με μας, που ήμασταν έξι σημαιοφόροι και 23 υπαξιωματικοί, επιβιβαστήκαμε χαιρετώντας στα σκάφη της ακτοφυλακής. Τα μεγάφωνα ηχούσαν «αναχώρηση Κυβερνήτου» και ακολουθούσαν σφυρίγματα. Την ώρα που κατεβαίναμε στα σκάφη ένας με στολή ναύτη σάλταρε μπροστά στον κυβερνήτη. «Θα έρθω και εγώ αλλιώς θα κολυμπήσω μέχρι έξω» είπε ο εθελοντής δίοπος μηχανικός Γιώργος Μαντζάνας. Έτσι τελικά φύγαμε 31 άτομα. Όλοι μας χαιρετούσαν σε στάση προσοχής μέχρι που η φιγούρα του πλοίου χάθηκε στην απογευματινή ομίχλη.

Πώς σας υποδέχτηκαν στο λιμάνι;

Η υποδοχή στο λιμάνι ήταν ενθουσιώδης. Οι Ιταλοί είχαν ξεπεράσει το σοκ και το πλήθος είχε αυξηθεί ακόμα περισσότερο και ζητωκραύγαζε. Με συνοδεία καραμπινιέρων καταλήξαμε σε ένα μοτέλ έξω από τη Ρώμη όπου μείναμε πάντα υπό φρούρηση. Το συγκινητικό ήταν ότι είχαμε την συμπαράσταση του κόσμου. Ήρθε να μας δει ο αυτοεξόριστος δημοσιογράφος Γιάννης Βούλτεψης και πολλές γυναίκες που μας έφερναν τρόφιμα. Η κυβέρνηση Αντρεότι ήθελε να μας απελάσει στην Ελλάδα αλλά ο κόσμος και όλη η αντιπολίτευση ήταν μαζί μας. Τελικά στις 30 Μαΐου μας επιδόθηκαν τα έγγραφα που πιστοποιούσαν ότι μας χορηγείται πολιτικό άσυλο και μπορούσαμε να πάμε και να εργαστούμε στις χώρες που είχαν υπογράψει την συνθήκη της Γενεύης το 1951, δηλαδή σε όλη την Ευρώπη. Την συνθήκη την είχε υπογράψει και η Ελλάδα μόνο που τα έγγραφα που μας παρέδωσαν είχαν σβήσει τη λέξη Ελλάδα. Ο Νίκος Παππάς αποφάσισε να πάμε αρχικά στην Κοπεγχάγη όπου θα γινόταν η σύνοδος του ΝΑΤΟ. Εκεί έδωσε συνέντευξη σε όλους τους δημοσιογράφους και ο κόσμος έμαθε για το μέγεθος του Κινήματος του Ναυτικού που η χούντα προσπαθούσε να απαξιώσει και να υποβαθμίσει ως Κίνημα - Οπερέτα ελάχιστων στελεχών. 

Η αποκάλυψη αυτή μαζί με το γεγονός της συμμετοχής σ’ αυτό στελεχών του Στρατού και της Αεροπορίας απογύμνωσε τα επιχειρήματα της στήριξης της χούντας από τις Ένοπλες Δυνάμεις. Η συμμετοχή δε των «μικρών» που ακολούθησαν τον Παππά, πιστοποίησε το γεγονός ότι όλο το Ναυτικό έτρεφε τα ίδια αισθήματα και όχι μόνο οι μυημένοι στο Κίνημα. Η ζημιά που υπέστη η χούντα από την κίνηση του «Βέλος» αποδεικνύεται και από τη συμπεριφορά της χούντας προς τα στελέχη του. Πιεσμένη από τους πατρωνές της, προέβη σε μερικό εκδημοκρατισμό καταργώντας τη Βασιλεία, διορίζοντας πολιτικό πρωθυπουργό, υποσχόμενη αορίστως εκλογές, αποφυλακίζοντας όλους τους πολιτικούς κρατούμενους, διακόπτοντας τις εξορίες όλων και αμνηστεύοντας τους πάντες εκτός τους Παππά και όσων τον ακολούθησαν.

Τι αποφάσισε για εσάς η χούντα;

Μάθαμε ότι μας καθαίρεσαν και μας απήγγειλαν κατηγορίες για ένοπλη στάση κατά του καθεστώτος, για λιποταξία στο εξωτερικό εν καιρώ πολέμου -ακόμα ήμασταν εμπόλεμοι με την Αλβανία- κατηγορίες που για τον στρατιωτικό επισύρουν μόνο μία ποινή, αυτή του θανάτου. Επίσης μας απήγγειλαν και διάφορες άλλες μικρότερες κατηγορίες, μέχρι και υπεξαίρεση ειδών Δημοσίου υπονοώντας την σημαία που πήραμε.

Εσείς παραμείνετε στην Ιταλία ή προτιμήσατε άλλη χώρα;

Τρεις σημαιοφόροι, ο Ηρακλής Προκοπάκης ο Κώστας ο Ματαράγκας και εγώ, στις 10 Ιουλίου πήγαμε στο Λονδίνο. Ο εφοπλιστής Νικήτας Βενιζέλος προσφέρθηκε να μας δώσει εργασία στα γραφεία του στο Λονδίνο. Παράλληλα σπούδασα με υποτροφία Δίκαιο της θάλασσας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και ασχολήθηκα και με το εμπόριο σιδήρου…

Πότε επιστρέψατε στην Ελλάδα;

Μία μέρα πριν την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο ακούσαμε στις ειδήσεις του BBC ότι τουρκικά στρατεύματα είναι έτοιμα να εισβάλουν στο νησί. Πήραμε τηλέφωνο τους συμμαθητές μας που υπηρετούσαν στο ναυτικό αλλά δεν ήξεραν τίποτα. Ο Παππάς που κατάλαβε ότι θα γίνει πόλεμος, υπέβαλε αίτημα στην πρεσβεία για την επιστροφή μας στο ναυτικό. Το αίτημα το διαβίβασαν στην Αθήνα και έγινε αποδεκτό από το καταρρέων καθεστώς. Επιστρέψαμε στη Ρώμη για να θεωρήσουμε τα διαβατήρια και εκεί βρεθήκαμε 25 από τους 31 του «Βέλους» χωρίς να έχουμε προσυνεννοηθεί. Ο Παππάς συγκέντρωσε τα διαβατήρια όλων και πήγε στην ελληνική πρεσβεία στη Ρώμη όπου οι φρουροί έβγαλαν πιστόλια και μας απειλούσαν. 

Ο Παππάς άφησε τα διαβατήρια στην πρεσβεία και επέστρεψε στο ξενοδοχείο. Ύστερα από παρέμβαση του πρώτου μεταπολιτευτικού υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Μαύρου όμως μας δόθηκε η άδεια να επιστρέψουμε στην Ελλάδα. Όταν ο πρόξενος πήρε τηλέφωνο και μας πληροφόρησε ότι τα διαβατήρια είναι έτοιμα, να πάμε να τα πάρουμε ο Παππάς άρχισε να φωνάζει: «Να τσακιστείς να μας τα φέρεις εσύ ο ίδιος» και έκλεισε με τόση δύναμη το τηλέφωνο που το έσπασε… Σε 15 λεπτά ο πρόξενος αυτοπροσώπως μας παρέδωσε τα διαβατήρια και με οικονομική συνδρομή του Βαρδή Βαρδινογιάννη βγάλαμε αεροπορικά εισιτήρια και την επόμενη μέρα το μεσημέρι, μετά την άφιξη του Καραμανλή προσγειωθήκαμε στο Ελληνικό. Περάσαμε πολλές μπόρες μέχρι να εκδοθούν οι διαταγές και οι νομοί για την επαναφορά μας στην υπηρεσία ως «μηδέποτε απομακρυνθέντες»…

Οι σημαιοφόροι παρουσιαστήκαμε στο κέντρο εκπαίδευσης «Κανελλόπουλος» με διοικητή τον επανελθώντα κινηματία Αλέξανδρο Παπαδόγγονα. Στη συνέχεια εγώ υπηρέτησα ως μάχιμος αξιωματικός σε όλους τους τύπους των πλοίων του ναυτικού και σε επιτελικές θέσεις στο ΓΕΝ, στο ΓΕΕΘΑ και στο ΝΑΤΟ. Παράλληλα έγινα χειριστής ελικοπτέρων και εκπαιδευτής-αξιολογητής χειριστών ελικοπτέρων του ναυτικού. Κορυφαίες θέσεις στη σταδιοδρομία μου ήταν του κυβερνήτη στην ναρκοθέτιδα «ΑΚΤΙΟΝ» ως πλωτάρχης και του αντιτορπιλικού «Θεμιστοκλής» ως αντιπλοίαρχος.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 02.07.2023