Συνέντευξη στον Αλέξανδρο Παντελάκη

Η έκθεση που ξεκίνησε από την Παρασκευή τα βήματά της στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών με τίτλο «Έκκεντρη Τέχνη - Έκφραση Ψυχής» περιλαμβάνει περίπου 500 έργα ατόμων με βαριά ψυχική διαταραχή. Εικαστικός αλλά και ψυχίατρος ο Παύλος Βασιλειάδης (φωτ.), ως γιατρός στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, συγκέντρωσε τα έργα αυτά από ασθενείς.

«Τα αγόραζα ή μου τα χάριζαν στην ομάδα Πολιτιστικής Επικοινωνίας, που είχα οργανώσει στο νοσοκομείο για να προβληθεί το έργο αυτών των ανθρώπων. Επέλεξα τους συγκεκριμένους καλλιτέχνες γιατί είχαν ένα ιδιαίτερο δικό τους στιλ και δεν σταματούσαν, δούλευαν συνέχεια», τονίζει ο εικαστικός.

Η ομάδα, που απαρτιζόταν από 12 άτομα, πραγματοποίησε σχεδόν 80 εκθέσεις αυτά τα 25 έτη σε δήμους της Θεσσαλονίκης, στην Κρήτη, στις Σέρρες και στα Ιωάννινα. «Είναι ένα είδος τέχνης που, δυστυχώς, στην Ελλάδα υπάρχει αλλά δεν φαίνεται και, συνήθως, χαρακτηρίζεται από τους κριτικούς ως outsider art, δηλαδή έκκεντρη τέχνη, τέχνη του περιθωρίου. Ο κεντρικός πυρήνας της είναι η ζωγραφική των ατόμων με ψύχωση, ζωγραφική από ψυχιατρεία».

Η τέχνη αυτή περιλαμβάνει είδη που «διαφοροποιούνται πολιτισμικά ή θρησκευτικά. Τέτοια είδη είναι η τέχνη των Αβορίγινων της Αυστραλίας ή η τέχνη των Trans, των Μορμόνων». Ο ίδιος βέβαια, έχοντας σχηματίσει τη δική του άποψη, πιστεύει ότι «οι ψυχικές διεργασίες που δημιουργούν τέχνη στα άτομα με ψυχική διαταραχή δεν έχουν καμία σχέση με τις ψυχικές διεργασίες των Αβορίγινων, των Άμις και άλλων». Όπως μας λέει χαρακτηριστικά, «για τα άτομα που έχουν μία ψυχική διαταραχή, η τέχνη τους περνάει μέσα από το τι πιστεύουν, το παραλήρημά τους δηλαδή. Είναι μία πραγματικότητα μαζί με μία μη πραγματικότητα», επισημαίνει ο κ. Βασιλειάδης. «Είδα πολλά πράγματα μέσα από αυτήν την τέχνη. Τόσο ότι η ίδια η διαδικασία αυτή είναι θεραπευτική όσο και τους τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνεται μία θεραπεία στην προκειμένη περίπτωση. Είναι πολύ σημαντική η συμβολή του Τελλογλείου στο να αναδείξει αυτήν την τέχνη. Δείχνει μια αποδοχή από το πανεπιστήμιο» σχολιάζει στη «ΜτΚ».

Η αντιμετώπιση του στίγματος

Η έκθεση, όπως μας λέει ο εικαστικός, «δεν έχει μόνο αισθητικό χαρακτήρα, συγχρόνως είναι και εκπαιδευτική». Άλλωστε, υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες στο παρελθόν που επηρεάστηκαν από την τέχνη αυτή και «δανείστηκαν πράγματα, ακόμη και ο Νταλί μαζί με άλλους και μπορούν να ανοίξουν νέους ορίζοντες οι ιδέες που έχουν αυτά τα άτομα με ψύχωση». 

Ταυτόχρονα, μια τέτοια έκθεση δεν θα μπορούσε να μην έχει και κοινωνικό χαρακτήρα, «διότι το στίγμα είναι κάτι πολύ σημαντικό. Αν κάποιος δει ότι οι καλλιτέχνες αυτοί μπορούν και κάνουν τόσο ωραία πράγματα, αυτόματα θα σκεφτεί ότι δεν είναι αυτός ο μοχθηρός ψυχωτικός» αναφέρει ο κ. Βασιλειάδης. Όπως διαπιστώνει, «παρόλο που έχουν αυτές τις βαριές ψυχικές διαταραχές, καταφέρνουν και δημιουργούν». Στο ίδιο πλαίσιο της καταπολέμησης του στίγματος και της ανάπτυξης παρόμοιων μορφών τέχνης ο κ. Βασιλειάδης προτείνει τη δημιουργία ενός σχετικού μουσείου στα πρότυπα της Ρωσίας και της Ουγγαρίας. Η παρουσία τέτοιων μουσείων, ειδικότερα στο δυτικό κόσμο, είναι πολύ έντονη.

Πώς σκέφτηκε, όμως, ο ίδιος να συνδέσει αυτές τις δύο ειδικότητές του, δημιουργώντας μία τέτοια καλλιτεχνική ομάδα; «Όταν ήμουν φοιτητής και κάναμε τρίμηνα στο ψυχιατρείο, αγόραζα πίνακες που έφτιαχναν οι ασθενείς μου. Από κει και πέρα αποφάσισα κάποια στιγμή στο ψυχιατρείο να προβάλω αυτό το κομμάτι. Οργανώσαμε ζωγραφικό εργαστήρι, εκδόσεις ποιημάτων, μουσικό συγκρότημα. Η ίδια η ομάδα μας συνεχίζει να υπάρχει άτυπα πλέον με τους ίδιους καλλιτέχνες, που το κάνουν από το σπίτι τους» μας εξηγεί. «Όταν άρχισαν να ζωγραφίζουν, τους αφήσαμε να επιλέξουν το υλικό που τους πήγαινε. Δεν θέλαμε να ζωγραφίσουν όπως οι άλλοι, θέλαμε να ζωγραφίσουν με το δικό τους τρόπο και νομίζω ότι αυτό έχει πετύχει» τονίζει.

Είναι θεραπευτική η τέχνη;

Ο κ. Βασιλειάδης πραγματοποίησε δύο «έρευνες, μετρώντας τις μέρες νοσηλείας πριν από την ενασχόληση των ασθενών με την τέχνη και μετά. Τα αποτελέσματα ήταν φοβερά. Εντυπωσιάστηκα» αναφέρει, καθώς διαπίστωσε ότι είχαν μειωθεί αισθητά οι μέρες νοσηλείας τους. «Δεν έχω κανένα άλλο εργαλείο να το αποδείξω και το να πω ότι η τέχνη είναι θεραπευτική είναι ασαφές. Αυτά που χρησιμοποίησα ήταν αντικειμενικά στοιχεία. 

Γενικώς μπορεί να πει κανείς ότι η τέχνη είναι θεραπευτική, αλλά πώς μπορείς να το αποδείξεις;» αναρωτιέται. Πάντως, στην έκθεση θα έρθουν περίπου πέντε μέλη της ομάδας για να παρουσιάσουν τα έργα τους και να δείξουν πόσο επωφελήθηκαν από την τέχνη. Μεγάλο ενδιαφέρον, όμως, δημιουργείται και γύρω από την επίσκεψη του προέδρου της Δημοκρατίας στα επικείμενα εγκαίνια, Προκόπη Παυλόπουλου, υπό την αιγίδα του οποίου αλλά και του Τελλογλείου τελείται και η συγκεκριμένη έκθεση. «Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει μεγάλη ευαισθησία σε τέτοια πράγματα και θα είναι τιμή και για τους καλλιτέχνες και για μένα, αλλά και το Τελλόγλειο, να εγκαινιάσει την έκθεση αυτή» καταλήγει.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

«Έκκεντρη Τέχνη - Έκφραση Ψυχής»

Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών

Εγκαίνια στις 27 Οκτωβρίου

Διάρκεια έως 1 Δεκεμβρίου

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 6 Οκτωβρίου 2019