Στο μνημειακό απόθεμα της Θεσσαλονίκης, πέρα από τα τείχη, τη ρωμαϊκή αγορά, τις βυζαντινές εκκλησίες, τα οθωμανικά τζαμιά και χαμάμ, τα νεοκλασικά κτίρια, περιλαμβάνονται και σημεία - μάρτυρες της καθημερινής συνύπαρξης και των εμπορικών συναλλαγών Ελλήνων, Τούρκων και εβραίων, που για αιώνες συμβίωσαν ειρηνικά. 

Τόποι που ορίζουν ιστορικά την προσπάθεια των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής να ζήσουν με αξιοπρέπεια, τις αγωνιστικές και κοινωνικές πρωτοβουλίες της πόλης αλλά και τις λειτουργικά αφομοιωμένες επιδράσεις Ανατολής και Δύσης. Πρόκειται για τις ιστορικές αγορές του κέντρου που άντεξαν την πυρκαγιά, που γλίτωσαν από την ανοικοδόμηση της «αντιπαροχής», που επιβιώνουν με μεγάλα προβλήματα χωρίς ποτέ, μέχρι σήμερα, να έχει εκτιμηθεί η αξία τους για την ταυτότητα αλλά και την οικονομία της πόλης.

Το ΜΠΕΖΕΣΤΕΝΙ χτίστηκε στα τέλη του 15ου αιώνα. Αρχικά ήταν στοά με καταστήματα χρυσαφικών, υφασμάτων και σημεία φύλαξης εγγράφων της αγοράς, καθώς εδώ αποφασίζονταν οι ισοτιμίες των νομισμάτων (στην αραβική bez σημαίνει ύφασμα). 

Πρόκειται για λιθόκτιστο κτίριο με έξι θόλους και τέσσερις εισόδους σε σχήμα σταυρού. Περιηγητές, μεταξύ των οποίων και ο Εβλιγιά Τσελεμπή, το εκτίμησαν ως ένα από τα πιο όμορφα σκεπαστά παζάρια της Βαλκανικής.

Η ΑΓΟΡΑ ΒΛΑΛΗ (ΚΑΠΑΝΙ), η παλαιότερη λαϊκή αγορά της Θεσσαλονίκης, με διώροφα κτίσματα, καταστήματα τροφίμων στο ισόγειο και εργαστήρια με τοξωτά παράθυρα στα ανώγια. Επί τουρκοκρατίας λεγόταν Ουν Καπάν (αλευραγορά). Κάηκε το 1889, ξαναχτίστηκε και ξανακάηκε στην πυρκαγιά του 1917. Στην τελική της μορφή συνέβαλαν οι μικρασιάτες πρόσφυγες, που δημιούργησαν τη δική τους «φθηνή» αγορά.

Η ΑΓΟΡΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ (ΑΘΩΝΟΣ), απέναντι από το Καπάνι και γύρω από την πλατεία Άθωνος, με καταστήματα τροφίμων, ξυλάδικα, καρεκλάδικα, όμοιας αρχιτεκτονικής με αυτήν της Βλάλη.

Η ΑΓΟΡΑ ΜΟΔΙΑΝΟ, έργο του μηχανικού Ελί Μοδιάνο, με αετωματική πρόσοψη. Ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1922 και εγκαινιάστηκε το 1930, στα πρότυπα των αγορών της Ευρώπης.

Η ΑΓΟΡΑ ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ ήταν η κυρίως αγορά της Θεσσαλονίκης στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Σε πολλά κτίσματα συναντάμε ποικιλία αρχιτεκτονικών και μορφολογικών στοιχείων, διάκοσμο Art Nouveau, στοές (Φόρογλου, Κουτρούμπα, Τάττη).

Τα ΛΟΥΛΟΥΔΑΔΙΚΑ. Επί δεκαετίες στεγάζονται καταστήματα πώλησης λουλουδιών. Παλαιότερα υπήρχαν περισσότεροι από 50 πάγκοι.

Τα ΠΑΛΑΙΟΠΩΛΕΙΑ (ΜΠΙΤ-ΠΑΖΑΡ) Στις οδούς Τοσίτσα και Γκαρμπολά, δίπλα στην αρχαία αγορά, λειτουργούν τα «παλιατζίδικα». Τα πρώτα καταστήματα παραχωρήθηκαν στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Προσφύγων Θεσσαλονίκης και εγκαινιάστηκαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Χαρακτηριστική είναι η περίκλειστη πλατεία της περιοχής με τις έξι στοές.

Η ΠΛΑΤΕΙΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ με κεντρικό κτίριο την τράπεζα Θεσσαλονίκης (στοά Μαλακοπής), που χτίστηκε το 1906-1907, έργο του αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι, με καμπυλόμορφο αέτωμα και κορινθιακές κολόνες στην όψη. Το μεγάλο ρολόι του κτιρίου σταμάτησε να λειτουργεί την ώρα του σεισμού του 1978.

Η ΑΓΟΡΑ ΟΔΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ φιλοξενούσε από την τουρκοκρατία και μέχρι πρόσφατα καταστήματα με γυαλικά. Εδώ στεγάστηκε το εργοστάσιο της σοκαλατοποιίας «Φλόκα», η καπνεμπορική «Κομέρσιαλ» όπου και το πεδίο συγκρούσεων των καπνεργατών με την αστυνομία, καθώς και η στοά Σαούλ, που τμήμα της σώθηκε από την πυρκαγιά.

Η ΟΔΟΣ ΦΡΑΓΚΩΝ στον φραγκομαχαλά. Στην περιοχή λειτουργούσαν από παλαιά καταστήματα φυτών και σπόρων, γεωργικών φαρμάκων και μηχανημάτων.

Εάν σε αυτές τις παραδοσιακές αγορές προσθέσουμε την ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΜΠΟΡΙΟΥ, τη ΒΑΛΑΩΡΙΤΟΥ, τα ΛΑΔΑΔΙΚΑ, συνειδητοποιούμε ότι είμαστε διαχειριστές ενός μοναδικού πολιτιστικού αποθέματος, όπου είναι αποτυπωμένη ολόκληρη η οικονομική ζωή των έξι τελευταίων αιώνων της Θεσσαλονίκης.

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν εκταμιευθεί σημαντικά ποσά για συντήρηση και διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου σε κάποιες από τις αγορές αυτές. Ουδέποτε, ωστόσο, μέχρι σήμερα, υπήρξε ένας ολοκληρωμένος σχεδιασμός για προστασία και ανάδειξή τους, ως ενιαίου μνημειακού συνόλου εμπορικής και τουριστικής δραστηριότητας.

Παρά τη μεγάλη αξία τους, που γίνεται ακόμη μεγαλύτερη καθώς δεν πρόκειται απλώς για κάποια μνημεία αλλά για χώρους λειτουργικούς που θα μπορούσαν να τους χαίρονται χιλιάδες επισκέπτες, οι αγορές αργοσβήνουν.

Οι επαγγελματίες της περιοχής, χρόνια τώρα, ζητούν στοιχειώδεις μέριμνες που αφορούν σε κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, φωτισμό, επιμελημένη καθαριότητα, αντιμετώπιση του παρεμπορίου.

Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση κρατικής αδιαφορίας ή θολών σκοπιμοτήτων είναι η αγορά του Αγίου Μηνά, ιδιοκτησίας του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων και σήμερα των Κτιριακών Υποδομών Α.Ε.

Εδώ και δεκαπέντε χρόνια σταμάτησε η ανανέωση των συμβολαίων των 40 περίπου καταστηματαρχών. Το υπουργείο κατά καιρούς δίνει περίεργες απαντήσεις άλλοτε περί στατικότητας, άλλοτε περί συντηρήσεων, ενώ αφήνει στην τύχη της την αγορά, που τιμάται περισσότερο από όλες, από τον εμπορικό κόσμο του κέντρου. 

Αξίζει να αναφερθεί ο συμβολισμός του Επιταφίου του Αγίου Μηνά, η περιφορά του οποίου είναι η πρώτη, στις 5.00 το απόγευμα, με παρόντες, κάθε χρόνο, τους επαγγελματίες και τους πολιτικούς της πόλης. Διοικήσαντες τον ΟΣΚ και σήμερα οι διάδοχοι φορείς έχουν υποχρέωση να δώσουν απαντήσεις για τους λόγους που οδήγησαν την αγορά στην εγκατάλειψη.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 5-6 Ιανουαρίου 2019