Του Νίκου Ασλανίδη

Τον ονόμασαν Ιωσήφ εξαιτίας του Στάλιν… Είναι γιος του ιστορικού γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, ο οποίος μετά από μια περιπετειώδη ζωή, εξορίστηκε από τους Σοβιετικούς συντρόφους του στη Σιβηρία όπου τελικά αυτοκτόνησε…

Τον Ιωσήφ (Σήφη) Ζαχαριάδη, τον συνάντησα στην Περαία Θεσσαλονίκης όπου ζει μόνιμα τους τελευταίους έξι μήνες. Το πρώτο που μου είπε πριν αρχίσω να καταγράφω τη συνέντευξη ήταν: «Συγνώμη για τα ελληνικά μου... Ο πατέρας μου φυσικά έκανε λάθη όπως όλοι οι άνθρωποι... Ένα από τα λάθη του ήταν ότι στη Σιβηρία όπου ζούσαμε εξόριστοι δεν μου μιλούσε ελληνικά αλλά ρωσικά με αποτέλεσμα να μάθω ελληνικά σε μεγάλη ηλικία...»

Που γεννήθηκε ο πατέρας σας;

Ο πατέρας μου γεννήθηκε το 1903 στην Αδριανούπολη . Ο παππούς μου Παναγιώτης, δούλευε με το εμπόριο καπνών και πήγαινε από πόλη σε πόλη. Έτσι μετακόμιζε με την οικογένεια του συχνά και έφτασε ως στην Προύσα και στην Κωνσταντινούπολη. Όταν ο πατέρας μου τελείωσε την πρώτη γυμνασίου και ο μικρότερος αδελφός του έπρεπε να πάει και αυτός στο σχολείο, επειδή δεν είχε χρήματα η οικογένεια, η γιαγιά μου η Ερατώ του είπε να πιάσει δουλειά. Έτσι σε ηλικία 13-14 χρονών έπιασε δουλειά στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Σ’ αυτή τη δουλειά έμαθε για την κομμουνιστική ιδεολογία και άρχισε να ασχολείται με την πολιτική. Μετά πήγε στην Οδησσό όπου έγινε μέλος του κόμματος. Τότε οι κομμουνιστές πάλευαν για έναν καλύτερο κόσμο. Μόνο θυσιάζονταν για την ιδέα και δεν κέρδιζαν τίποτα.. Αυτό έκανε και ο πατέρας μου. Ποτέ δεν πήρε για τον εαυτό του ούτε μία λίρα... Η περιουσία που μ’ άφησε εμένα ήταν όλο κι όλο 200 ρούβλια... Δεν είχε τίποτε άλλο για να με αφήσει… Μετά από την Οδησσό πήγε στη Μόσχα και το 1924 ήρθε στην Ελλάδα. Εδώ συνελήφθη έξι φορές και τις έξι όμως κατάφερε να δραπετεύσει...

Γιατί τον συνέλαβαν;

Τον συνέλαβαν γιατί είχε αναλάβει καθοδηγητική δουλειά στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), όπου σύντομα έγινε γραμματέας της. Για αυτή του τη δράση συνελήφθη έξι φορές. Κάθε φορά όμως κατάφερνε να αποδράσει ακόμα και από το Γεντί Κουλέ που τότε ήταν από τις πιο ασφαλείς φυλακές. Την πρώτη φορά έσπασε το χέρι του αστυνομικού που τον συνόδευε και δραπέτευσε. Τη δεύτερη φορά πήδηξε από το τρένο. Ήταν νέος, μόλις 22 χρονών. Τελικά την τελευταία φορά που δραπέτευσε το 1929 έφυγε στη Μόσχα γιατί στην Ελλάδα ήταν ο υπ’ αριθμόν ένα καταζητούμενος. Το 1931 όμως με απόφαση της ΚΟΜΙΝΤΕΡΝ επέστρεψε πάλι στην Ελλάδα και έγινε γραμματέας του ΚΚΕ.

Εσείς πότε γεννηθήκατε;

Εγώ γεννήθηκα το 1950 στη Μόσχα αλλά λίγες μέρες αργότερα πήγαμε στη Ρουμανία. Δεν ήξερα όμως τίποτα για τη δράση του πατέρα μου. Έμαθα ποιος ήταν σε ηλικία 15 χρονών. Ήμουνα σοκαρισμένος. Τον ρώτησα γιατί δε μου είπε μέχρι τότε τίποτα και μου απάντησε ότι δεν ήθελε να μου πει ο ίδιος την ιστορία του και επηρεαστώ αλλά να τη μάθω από τρίτους και να είναι πιο αντικειμενική. Η μητέρα μου, όταν εγώ ήμουν τεσσάρων χρονών είχε σταλεί στην Ελλάδα για να δουλέψει για το ΚΚΕ αλλά τελικά την συνέλαβαν. Εγώ όμως δεν ήξερα τίποτα. Μου έλεγαν ότι λείπει για «επαγγελματικούς λόγους». Έτσι γνώρισα την μητέρα μου μετά από 18 χρόνια, όταν κατάφερε να φύγει από την Ελλάδα και να έρθει στη Σοβιετική Ένωση να μας συναντήσει. Όταν πήγα στη Μόσχα συνάντησα την Κατίνα Ζορμπαλά, τη μητέρα της γνωστής τραγουδίστριας Μαργαρίτας Ζορμπαλά. Αυτή μου είπε ότι ήταν η καλύτερη φίλη της μητέρας μου και μου εξήγησε ποιος ήταν ο πατέρας μου. Όταν λοιπόν ρώτησα τον πατέρα μου γιατί δεν μου τα είπε ο ίδιος, απάντησε: «Τώρα που έμαθες για μένα μπορούμε να μιλήσουμε ... Πες μου τι θέλεις να μάθεις;...» Τον ρώτησα γιατί βρισκόμασταν στη Σιβηρία και μου εξήγησε ότι με την έκτη ολομέλεια του ΚΚΕ και μετά το Σοβιετικό κόμμα τον έστειλε στη εξορία. Αργότερα διάβασα τα αρχεία της ολομέλειας και εκεί έγραφαν ότι ο πατέρας μου ήτανε προδότης και πράκτορας των Άγγλων. Καταλαβαίνετε πως ένιωθα σε ηλικία 15 χρονών όταν αυτά όλα λέγονταν σε βάρος του πατέρα μου…

Που ζούσατε τότε;

Ήμασταν στο Σουργκούτ, στη Σιβηρία, μια μικρή πόλη 3000 κατοίκων. Εγώ μέχρι τότε πίστευα ότι ο πατέρας μου ήταν διευθυντής του Δασαρχείου, γιατί αυτή ήταν η δουλειά που έκανε... Μετά από πολλά χρόνια, το 2014, πήγα ξανά στο Σουργκούτ. Είδα μια μεγάλη πολιτεία γιατί έχει βρεθεί πετρέλαιο και έχει 400.000 κατοίκους… Μπήκε σε κεντρικό σημείο της πόλης μια πινακίδα που λέει ποιος ήταν πραγματικά ο πατέρας μου και ένας δρόμος πήρε το όνομά του...

Ο πατέρας σας μιλούσε για τον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα ή το Νταχάου όπου τον έστειλαν οι ναζί;

Μου είπε πολύ λίγα πράγματα. . Όταν πήγαμε στην πρώτη εξορία ήμουνα πεντέμισι χρόνων. Δεν μιλούσαμε ελληνικά αλλά ρωσικά. Τον πατέρα μου το λέγανε Νικολάεβ Νικολάι Νικολάεβιτς… Εμένα με έλεγαν Νικολάεβ Αλεξέι Νικολάεβιτς… Το όνομα Αλεξέι μου το έδωσε ο πατέρας μου για τον φίλο του Αλέξη Πάρνη. Κάποιοι δεν ήξεραν καν ότι είμαστε Έλληνες. Νόμιζαν ότι είμαστε Ρώσοι. Οι Ρωσίδες με ρωτούσαν που είναι η μάνα σου και εγώ τους έλεγα ότι λείπει για επαγγελματικό ταξίδι στην Ελλάδα και θα έρθει…

Τα δυο μεγαλύτερα αδέλφια σας ήξεραν την ιστορία της οικογένειας και του πατέρα σας;

Τα αδέρφια μου ήξεραν γιατί ήταν μεγαλύτερα. Ο αδερφός μου, ο Κύρος, ήταν κατά 16 χρόνια μεγαλύτερος και πολλά χρόνια ζούσαμε μαζί στη Μόσχα. Πολλές λεπτομέρειες για τον πατέρα μου τις έμαθα αργότερα από βιβλία που έγραψαν άλλοι για αυτόν.

Πόσα βιβλία έχουν γραφτεί για τον πατέρα σας;

Έχουν γραφτεί περισσότερα από 150 βιβλία. Τώρα προσπαθώ να γράψω ένα και εγώ αλλά θέλω να γράψω όλες τις λεπτομέρειες γι’ αυτό θα αργήσω λίγο να το εκδώσω.

Τελικά έκανε λάθη ο Νίκος Ζαχαριάδης;

Φυσικά και έκανε λάθη. Όπως σας είπα το μεγαλύτερο λάθος του ήταν αυτό που δεν μας έμαθε ελληνικά και μιλούσαμε ρωσικά. Εγώ είχα κόμπλεξ γιατί όλοι οι φίλοι μου οι Έλληνες μιλούσαν μεταξύ τους ελληνικά και εγώ δεν ήξερα…

Τι μάθατε για τις συνθήκες του θανάτου του; Πως πέθανε ο πατέρα σας;

Εγώ εκείνη την εποχή σπούδαζα αγγλική φιλολογία. Τρεις βδομάδες πριν από το θάνατό του πατέρα μου τον είδα για τελευταία φορά στη Σιβηρία και πέντε μέρες πριν την αυτοκτονία οι Σοβιετικοί μας στείλανε με τη μάνα μου στη Βουλγαρία για να μην τον σταματήσουμε... Η μάνα μου απελευθερώθηκε στην Ελλάδα το 1966, ακριβώς ένα χρόνο πριν από την χούντα, στις 21 Απριλίου. Μετά την πιάσανε όταν έγινε η χούντα και την στείλανε εξορία. Τα Χριστούγεννα του 1972 έφυγε κρυφά από την Ελλάδα και τότε εγώ την είδα μετά από 18 χρόνια. Ο πατέρας μου έγραψε δύο γράμματα πριν και μου τα έδωσε πριν να φύγω από το Σουργκούτ. Το ένα απευθυνόταν στο πολιτικό γραφείο του κομμουνιστικού κόμματος και μου είπε να το ταχυδρομήσω. Το δεύτερο γράμμα μου είπε να το δώσω στη μητέρα μου μετά όμως από την 1η Αυγούστου. Σ’ αυτό το γράμμα που έστειλα στο πολιτικό γραφείο του κομμουνιστικού κόμματος έλεγε ότι έκανα τρεις φορές απεργία πείνας… Τόνιζε ότι εάν δεν του απαντούσαν μέχρι την 1η Αυγούστου θα αυτοκτονήσει... Σ’ αυτό το γράμμα τους έλεγε φανερά ότι τον κορόιδεψαν. Μάλιστα έγραφε ότι «με υποσχεθήκατε ότι θα με αφήσετε να πάω στην Ελλάδα αλλά δυστυχώς δεν το κάνατε... Εάν δεν κάνετε αυτό το οποίο μου υποσχεθήκατε μέχρι τις 1 Αυγούστου εγώ θα αυτοκτονήσω»…

Και τελικά αυτοκτόνησε;

Ναι, κρεμάστηκε. Εμείς όπως σας είπα ήμασταν στη Βουλγαρία μαζί με τη μητέρα μου. Την ίδια μέρα της αυτοκτονίας του πατέρα μου μας τηλεφώνησαν από τη Μόσχα και μας είπαν ότι ο πατέρας μου είναι βαριά άρρωστος και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Δεν μας είπαν ότι είχε πεθάνει. Την άλλη μέρα επιστρέψαμε στη Μόσχα και μας ενημέρωσαν από το κόμμα ότι αυτοκτόνησε αλλά δεν έπρεπε να το μάθει κανείς. Η μητέρα μου τους είπε ότι πρέπει να ενημερώσω το γιο μου. Αυτοί δέχτηκαν να μου το πει με την προϋπόθεση ότι εγώ δεν έπρεπε να το αποκαλύψω πουθενά. Εγώ έδωσα το λόγο μου ότι δεν θα το πω πουθενά. Και επειδή ο πατέρας μου έλεγε ότι όταν δίνεις το λόγο σου πρέπει να το κρατάς εγώ το κράτησα μυστικό επί 17 χρόνια. Η επίσημη εκδοχή που ανακοινώθηκε από το κόμμα ήταν ότι ο πατέρας μου πέθανε από καρδιακή προσβολή...

Στο μεταξύ εγώ για πολλά χρόνια είχα τύψεις γιατί δεν έδωσα το γράμμα νωρίτερα στη μάνα μου να το διαβάσει και ίσως θα είχε σωθεί ο πατέρας μου...

Το γράμμα αυτό το κρατήσατε;

Όχι, εγώ το παρέδωσα στη μάνα μου και τώρα είναι στο αρχείο του ΚΚΕ...

Ο πατέρα σας ένιωθε προδομένος;

Ναι, φυσικά και ένιωθε προδομένος…Ήταν στις φυλακές του Μεταξά και μετά από τους ναζί στο Νταχάου αλλά δεν το πείραξε τόσο πολύ γιατί αυτοί ήταν φασίστες. Στην εξορία στη Σιβηρία όμως τον πείραξε πολύ γιατί η απόφαση αυτή πάρθηκε από τους παλιούς του συντρόφους. Ένιωθε προδομένος από τους συντρόφους του γι’ αυτό αυτοκτόνησε…

Γιατί όμως το συμπεριφέρθηκαν έτσι οι σύντροφοί του;

Ο πατέρας μου εάν πίστευε σε κάτι δεν το άλλαζε. Είπε τρεις φορές όχι στο Στάλιν... Την πρώτη φορά όταν ξεκίνησε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος ο Στάλιν είχε πει ότι οι Έλληνες κομουνιστές δεν πρέπει να πάρουν μέρος σε αυτόν τον πόλεμο. Ο Ζαχαριάδης όμως κάλεσε τον λαό να πολεμήσει τον φασίστα τον Μουσολίνι. Και τελικά όπως αποδείχτηκε ο πατέρας μου είχε δίκιο διότι εάν δεν πολεμούσαν εναντίον των Γερμανών στην Ελλάδα, οι Γερμανοί θα είχανε φτάσει από την άνοιξη του 1941 στη Ρωσία… Το Σεπτέμβριο του 1949 ο Στάλιν κάλεσε τον πατέρα μου και τότε παραδέχτηκε ότι κάνανε λάθος που είπανε στους Έλληνες κομουνιστές να μην πολεμήσουν τον Μουσολίνι. Εγώ βρήκα και πήρα από τη Ρωσία διάφορα ντοκουμέντα που επιβεβαιώνουν αυτά που λέω και έχουνε γραφτεί σε διάφορα βιβλία που έχουν εκδοθεί. Πριν αυτοκτονήσει ο πατέρας μου έδειξε ένα αδιάβροχο στη φόδρα του οποίου είχε κρύψει διάφορα έγγραφα και μου είπε μετά από τις 2 Αυγούστου να τα πάρω αυτά τα έγγραφα. Αυτά τα έγγραφα τα πήρα μετά το θάνατο του και βγήκε το βιβλίο «Τα κρυφά αρχεία του Νίκου Ζαχαριάδη».

Τι έγραφαν αυτά τα έγγραφα;

Σε αυτά τα έγγραφα ο πατέρας μου λέει την αλήθεια. Τι έγινε στην Τασκένδη. Πως το κομμουνιστικό κόμμα της σοβιετικής ένωσης παρενέβη στο ΚΚΕ. Πως άρχισε να διώκει διάφορα στελέχη. Ο πατέρας μου όμως δεν είπε ποτέ κακές κουβέντες εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης. Τη δεύτερη φορά ο πατέρας μου είπε όχι στον Στάλιν μετά την θεωρία των δύο πόλων… Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης, δηλαδή μεταξύ Ρωσίας και Αγγλίας… Και επειδή οι περισσότεροι έλεγαν ότι η Ελλάδα είναι «δεμένη» με την Αγγλία έπρεπε η Ελλάδα να παραμείνει προσαρτημένη στην Αγγλία. Ο πατέρας μου έκλαψε μια φορά στη ζωή του. Όταν πέθανε ο Στάλιν. Ο αδερφός μου όμως ο μεγάλος ήταν δημοσιογράφος και ήταν αντισταλινικός. Μάλιστα μία φορά που πήγε ο πατέρας μου στο σπίτι του και συζητούσανε, μαλώσανε σε τέτοιο βαθμό που η γυναίκα του με έβγαλε έξω από το σπίτι τους για να μην ακούω εγώ που ήμουν τότε δέκα χρονών …

Πέρασε σχεδόν μισός αιώνας από το θάνατο του πατέρα σας. Τι σας λέει ο κόσμος γι αυτόν;

Όταν είχα έρθει στην Ελλάδα, το 1980, τα πράγματα ήταν τότε δύσκολα. Άλλαξα το όνομα μου και πήρα το πραγματικό μου όνομα Ζαχαριάδης. Τα κατάφερα ύστερα από προσπάθειες τριών χρονών. Το κομμουνιστικό κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης δεν μου άλλαζε το όνομα… Όταν ήρθα στην Ελλάδα, το όνομα Ζαχαριάδης ήταν απαγορευμένο… Εγώ όμως ένιωθα υπερήφανος που έχω αυτό το όνομα. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα ο κόσμος σέβεται την ιστορία του Ζαχαριάδη και με κάνει να νιώθω ακόμα πιο υπερήφανος. Παίχτηκε και ένα θεατρικό έργο για τη ζωή του και αμέσως μετά την παράσταση ακολουθούσε συζήτηση. Εκεί άκουσα πολύ καλά λόγια για τον πατέρα μου…

Θυμάστε κάτι χαρακτηριστικό που σας είπε ο πατέρα σας;

Ναι, θυμάμαι τρεις βδομάδες πριν αυτοκτονήσει μιλήσαμε και μου είπε «να προσέχεις δύο πράγματα στη ζωή σου: να μην καπνίσεις και να μην μπλεχτείς με την πολιτική... Η πολιτική είναι βρώμικη και εγώ έκανα λάθος που έγινα γραμματέας του κόμματος. Ο γραμματέας πρέπει να ελίσσεται και εγώ δεν έχω τέτοιο χαρακτήρα»… 

Ο πατέρας μου επί 25 χρόνια ήτανε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ. Ποτέ δεν υπέγραψε όμως ως γενικός γραμματέας αλλά πάντα ως γραμματέας. Ήταν ταπεινός. Μου έλεγε όταν ήμουν μικρός και πήγαινα στο σχολείο <<να μη σηκώνεις ποτέ το χέρι σου στη δασκάλα για να πεις κάτι που ξέρεις. Να είσαι ταπεινός. Αν σε ρωτήσει να απαντάς μόνο τότε. Να μην παινεύεσαι ότι ξέρεις…>> Καταλαβαίνετε πως ένιωθα εγώ. Ήξερα αλλά δεν σήκωνα ποτέ το χέρι μου… Στη Σιβηρία ο κόσμος δεν παινεύεται. Νομίζω ότι ο καλύτερος κόσμος στη γη είναι στη Σιβηρία γιατί οι άνθρωποι εκεί παλεύουν καθημερινά σε πολύ δύσκολες συνθήκες, γιατί έχει -50 βαθμούς... Όταν πήγα στο Σουργκούτ μετά από 30 χρόνια όλοι οι παλιοί φίλοι ήρθαν να με δούνε και να με φέρουνε δώρα. Ξέρανε ότι δεν πρόκειται να ξαναβρεθούμε, παρόλα αυτά οι άνθρωποι αυτοί χωρίς να περιμένουν κάποιο αντάλλαγμα μας έφεραν ένα σωρό δώρα. Εδώ όποιος σου κάνει κάτι καλό θέλει μετά να του το ανταποδώσεις…

Πολιτικά που ανήκετε σήμερα;

Στην αριστερά... Με ρώτησε κάποτε ο εγγονός μου γιατί είσαι αριστερός και του απάντησα ότι όταν ήρθε εδώ οι ναζί του Χίτλερ, ποιος πολέμησε εναντίον τους. Ποιοι βγήκαν στα βουνά και πολέμησαν εναντίον του φασισμού. Πολλοί δεξιοί συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς… Με πειράζει που κάποιοι αριστεροί πρόδωσαν τον πατέρα μου αλλά ο πατέρας μου το είχε πει από τότε: Ακόμα είναι νωρίς… Σε 100 χρόνια μπορεί ο κομμουνισμός να επιβληθεί σε όλο τον κόσμο. Σε 100 χρόνια όταν θα βρει ο μαρξισμός τη σχέση που πρέπει να έχουμε με την εκκλησία και την ιδιοκτησία τότε θα επιβληθεί. Ένας νέος Μαρξ θα επιβληθεί. Η ιδέα είναι καλή…

Εάν βάζετε ένα τίτλο στη ζωή του πατέρα σας, τι τίτλο θα βάζετε;

Δεν ξέρω τι τίτλο αλλά με βασανίζει ένα «γιατί»... Ο άνθρωπος που έγραψε το γράμμα προς τον ελληνικό λαό το 1940 και τον καλούσε να αντισταθεί στον Μουσολίνι είναι φανερό ότι βοήθησε τη Σοβιετική Ένωση. Όπως είπε και ο Χίτλερ ο λόγος της καταστροφής του ήταν ότι «πήγαμε στα Βαλκάνια και δεν μπήκαμε από τις 15 Μαΐου στη Ρωσία». Αυτόν τον άνθρωπο λοιπόν που τόσο βοήθησε την Σοβιετική Ένωση, όπως το παραδέχτηκε τελικά και ο Στάλιν, γιατί τον εξόντωσαν στη Σιβηρία; Τι άλλο είχαν στο μυαλό τους; Ήταν προδοσία; Τέτοιοι άνθρωποι με τόση πίστη πως είναι δυνατόν να έχουνε ένα τέτοιο τέλος…

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 21 Ιουνίου 2020