Σε μία κατάμεστη αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών στο κέντρο της Θεσσαλονίκης ο Ευάγγελος Βενιζέλος και ο Νίκος Μαραντζίδης το απόγευμα της Παρασκευής συζήτησαν με αφορμή το νέο βιβλίο του τελευταίου «Στη Σκιά του Στάλιν - Μία παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού». 

Η συζήτηση μεταξύ του πρώην αντιπροέδρου της κυβέρνησης και καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου του ΑΠΘ με τον συγγραφέα και καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας ξεκίνησε με αφορμή το νέο βιβλίο του κ. Μαραντζίδη και τη συνεισφορά του στη γνώση μας για το ελληνικό κομμουνισμό, δεν αρκέστηκε όμως μόνο σε αυτό. 

Ο κ. Βενιζέλος έκανε λόγο για χαρά και προνόμιο που του δίνει ο συγγραφέας να παρουσιάσει το βιβλίο του και αναφέρθηκε στις φιλικές σχέσεις που είχε ο ίδιος με τον πατέρα του συγγραφέα. 

«Ο Νίκος Μαραντζίδης έχει την αγάπη και την εκτίμησή μου» σχολίασε. Αναφερόμενος στο βιβλίο ο πρώην αντιπρόεδρος είπε ότι πρόκειται για «μια ώριμη σύνθεση» που θα ανοίξει δρόμους για την έρευνα του κομμουνιστικού κινήματος, κάνοντας λόγο για σημαντική συμβολή του Μαραντζίδη στην επιστημονική μελέτη του Κομμουνιστικού Κινήματος. 

«Δεν υπάρχει ιστορία, εάν δεν υπάρχει μελέτη εις βάθος, έρευνα και συστηματική ενασχόληση» ανέφερε ο κ. Βενιζέλος για το βιβλίο και είπε για τον συγγραφέα πως έχει την αγωνία να συνδέσει την ιστορία με τον μέλλον.

Οι δύο άνδρες είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν γενικότερα για θέματα πολιτικής θεολογίας και πολιτικής εκκλησιολογίας, καθώς το βιβλίο αντιμετωπίζει τον κομμουνισμό μέσω δύο διαστάσεων: μία κοσμική αλλά και μία πολιτικής θεολογίας. 

Βενιζέλος και Μαραντζίδης αναφέρθηκαν επίσης στην Εξωτερική Πολιτική της ΕΣΣΔ και το Μακεδονικό ζήτημα, τα χαρακτηριστικά του Έλληνα κομμουνιστή ηγέτη και πως επηρεάζεται η σχέση του με άλλους ηγέτες και ποιο το μέλλον του κομμουνισμού: αποτελεί μια επίκαιρη ουτοπία, ή αφέθηκε πλέον στην αγκαλιά της ιστορίας;

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Στη Σκιά του Στάλιν», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια» ο Νίκος Μαραντζίδης μιλά στην σημερινή «ΜτΚ» γι’ αυτό αλλά και τα μηνύματα που στέλνει ο συγγραφέας μέσα από αυτό.

Τι πραγματεύεται το νέο βιβλίο σας;

Το βιβλίο αφηγείται την περιπετειώδη ιστορία του ΚΚΕ κατά τα χρόνια 1918-1957 υπό το πρίσμα της παγκόσμιας ιστορίας. Δηλαδή μελετά την ελληνική ιστορία υπό το πρίσμα της πολιτικής παρουσίας ενός κόμματος, αλλά και παγκόσμιας σημασίας γεγονότων, δικτύων και πολιτικών που σημάδεψαν την ιστορία όχι μόνο της χώρας μας αλλά την παγκόσμια ιστορία. Η «Σκιά του Στάλιν» είναι η αφήγηση μίας περιπέτειας, που είχε συχνά δραματικές και επώδυνες συνέπειες στις ζωές των ανθρώπων αλλά από την άλλη λειτούργησε ως ένας φάρος ελπίδας και ένας πομπός παραγωγής οραμάτων για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη τη γη.

Γιατί διαλέξατε αυτόν τον τίτλο;

Η αρχική ιδέα ήταν του καθηγητή και φίλου μου Γιάννη Ιατρίδη. Είχα διάφορες ιδέες αλλά τελικά «επικράτησε» η Σκιά του Στάλιν, γιατί αυτός ήταν ο μεγάλος πρωταγωνιστής αυτής της περιόδου, γιατί αυτός έπαιξε κρίσιμο ρόλο στις παγκόσμιες εξελίξεις αλλά και στο εσωτερικό των κομμουνιστικών κομμάτων, γιατί κατόπιν δικών του επιλογών, αναρίθμητος αριθμός κομμουνιστών έχασε τη ζωή του την περίοδο της μεγάλης τρομοκρατίας στην ΕΣΣΔ, ανάμεσα τους δεκάδες στελέχη και μέλη πρώτης γραμμής του ΚΚΕ, γιατί στο δικό του όνομα έμεινε αφοσιωμένος ο Νίκος Ζαχαριάδης μέχρι τέλους.

Και η φωτογραφία στο εξώφυλλο;

Δεν ήθελα έναν συνηθισμένο βλοσυρό Στάλιν. Ήθελα ένα Στάλιν χαρούμενο και παιχνιδιάρη, όπως δεν τον έχουμε συνηθίσει. Να γελάει, και να μας «περιπαίζει», ίσως γιατί ακριβώς εβδομήντα χρόνια μετά το θάνατο του, γράφονται βιβλία για αυτόν.

Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι «μία παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού». Γιατί παγκόσμια;

Ο κομμουνισμός υπήρξε ένα διεθνές, ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Η Κομμουνιστική Διεθνής, η επονομαζόμενη Κομιντέρν, που ιδρύθηκε λίγο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση είχε τη φιλοδοξία να μετατραπεί σε ένα παγκόσμιο κόμμα, που τα κομμουνιστικά κόμματα να αποτελούν εθνικά τμήματα της. Δεν είναι τυχαίο που το ΚΚΕ όταν τυπικά πήρε αυτό το όνομα το 1924 ακολουθούνταν και από μια προσθήκη: Ελληνικό Τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΚΕ-ΕΤΚΔ). Για το ΚΚΕ επιπλέον, εκτός από την Κομιντέρν ένας άλλος διεθνής, περιφερειακός αυτή τη φορά, θεσμός είχε σημαντικό ρόλο στη ζωή του στα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της ζωής του: η Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία. 

Η ΒΚΟ αποτελούσε έναν περιφερειακό οργανισμό εντός της Κομιντέρν προκειμένου να συντονίζει τη δράση των βαλκανικών κομμουνιστικών κομμάτων και να προωθεί τη γραμμή της Κομιντέρν. Κατά συμπέρασμα, κάθε κομμουνιστικό κόμμα, κατ’ επέκταση και το ελληνικό, υπήρξε μέρος ενός παγκόσμιου δικτύου επαναστατών, που βρίσκονταν σε στενούς δεσμούς μεταξύ τους μέσω διεθνικών δικτύων και αυστηρά δομημένων παγκόσμιων ή περιφερειακών οργανώσεων (Κομιντέρν, Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία, Κομινφόρμ). 

Δεν χωρά αμφιβολία, πως το επίκεντρο αυτού του κόσμου, η ΕΣΣΔ, η Μόσχα, δεν υπήρξε απλώς η πατρίδα του σοσιαλισμού αλλά ιδιαίτερα μετά την ανάληψη της ηγεσίας της ΕΣΣΔ από τον Στάλιν, το κέντρο λήψης των μεγάλων αποφάσεων που καθόρισαν την πορεία των κομμάτων αυτών αλλά και την φυσιογνωμία τους. Εντέλει, αν θέλετε τη γνώμη μου, καθώς ο κομμουνισμός υπήρξε ένα παγκόσμιο φαινόμενο, η μελέτη των κομμουνιστικών κομμάτων έξω από την διεθνή τους ένταξη είναι στην ουσία αν όχι αδύνατη, σίγουρα πάντως παραμορφωτική.

Τι προσφέρει επομένως μία παγκόσμια ιστορία του ΚΚΕ;

Μας προσφέρει την δυνατότητα να μελετήσουμε τον ελληνικό κομμουνισμό, τη φυσιογνωμία του κόμματος και τον χαρακτήρα των ηγετών του, έξω από ένα στενό εθνοκεντρικό πρίσμα, που είναι σε κάποιο βαθμό παρωχημένο και επαρχιωτικό. Χρειαζόμαστε επίσης τα εργαλεία και τη ματιά της παγκόσμιας ιστορίας για να κατανοήσουμε κρίσιμες αποφάσεις του ΚΚΕ που διαφορετικά θα έμοιαζαν εντελώς ακατανόητες. 

Φερ' ειπείν, η θέση για ενιαία ανεξάρτητη Μακεδονία το 1924 δεν μπορεί παρά να γίνει αντιληπτή μέσα από αυτό το πρίσμα του διεθνούς κομμουνισμού και των στρατηγικής του για επανάσταση στα Βαλκάνια. Χρειαζόμαστε το πρίσμα της παγκόσμιας ιστορίας για να καταλάβουμε πως η κουλτούρα αυτού του κόμματος διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια της σταλινικής κυριαρχίας μέσα σε ένα παγκόσμιο κίνημα που μπολιάστηκε με ελληνικά τοπικά χαρακτηριστικά.

Πώς θα χαρακτηρίζατε το βιβλίο σας; Φιλικό ή εχθρικό προς το ΚΚΕ;

Όπως έχω ήδη υπογραμμίσει και σε προηγούμενες τοποθετήσεις μου, το βιβλίο δεν είναι ούτε φιλοκομουνιστικό ούτε αντικομουνιστικό˙ είναι ένα βιβλίο ιστορίας, είναι ένα επιστημονικό δοκίμιο που απευθύνεται βέβαια όχι μόνο σε ειδικούς αλλά και σε όλους τους αναγνώστες, ειδικά εκείνους που αγαπούν την ελληνική και παγκόσμια ιστορία του 20ου αιώνα. Εξάλλου, είναι το αποτέλεσμα της μελέτης δεκαπέντε χρόνων ενός τεράστιου αριθμού αρχείων προερχόμενων από πολλές χώρες. 

Σε ό,τι με αφορά, αν και δεν θα μπορούσα να θεωρηθώ συμπαθών του ΚΚΕ, τουλάχιστον με τη στενή έννοια, έχω απέραντο σεβασμό, ακόμη και θαυμασμό για αυτό το εκπληκτικό σύνολο ανθρώπων, που έχοντας ενθουσιασμό και αυταπάρνηση υπηρέτησαν την παγκόσμια επανάσταση, όπως πίστευαν. Το ότι ηττήθηκαν ιστορικά δεν σημαίνει πως δεν αξίζουν το σεβασμό. Έχοντας αυτά στο μυαλό μου, πιστεύω πως αξίζει να μελετάμε με νηφαλιότητα τις περιπέτειες και τις δύσκολες στιγμές της ιστορίας μας, έχοντας στο μυαλό μας πως κομμάτια της εθνικής μας ιστορίας ανήκουν στην παγκόσμια σφαίρα.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 02.04.2023