Η δημιουργία τεχνητών οργάνων στο εργαστήριο από ανθρώπινα κύτταρα, ίσως για κάποιους να φαντάζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Όχι όμως για τον Έλληνα ερευνητή Ηπατολογίας στο τμήμα Χειρουργικής Ηπατολογίας του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ και του Ινστιτούτου Βλαστικών Κυττάρων Wellcome-MRC Cambridge, δρα Φώτιο Σαμπαζιώτη.

Τον επικεφαλής της ομάδας του Κέιμπριτζ που ανακάλυψε ότι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται ευρέως για ηπατικές παθήσεις, μπορεί να αποτρέπει τη λοίμωξη από κορονοϊό και συγχρόνως, να προστατεύει από μελλοντικές παραλλαγές. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature.

Ο ηπατολόγος της διασποράς μιλά στο Πρακτορείο FM και στην εκπομπή της Τάνιας Η. Μαντουβάλου «104,9 ΜΥΣΤΙΚΑ ΥΓΕΙΑΣ» διεξοδικά για την πορεία αυτής της μελέτης. Εξηγεί πώς ακριβώς λειτουργεί αυτό το φάρμακο προληπτικά στον κορονοϊό, τι άλλη εφαρμογή ενδέχεται να έχει στα πρώτα στάδια της λοίμωξης, αλλά και ποιους δρόμους ανοίγει αυτή η σπουδαία ανακάλυψη.

Ο Έλληνας ερευνητής αναφέρεται στην αναγεννητική ιατρική, που αφορά στη μελέτη που τώρα διεξάγει στο εργαστήριο του και η οποία θεωρείται το άγιο δισκοπότηρο ειδικά για τον καρκίνο, αφού ενίοτε ένα νέο όργανο, μπορεί κυριολεκτικά να σώσει τη ζωή του ασθενούς.

Ειδικά για τον καρκίνο ο Δρ Σαμπατζιώτης αναφέρει ότι το εργαστήριο του σε συνεργασία με το Cancer Research UK (σσ ο μεγαλύτερος ανεξάρτητος οργανισμός έρευνας για τον καρκίνο στον κόσμο) έχει μόλις ξεκινήσει ένα πρόγραμμα με το οποίο διερευνάται πώς μπορεί να υπάρξει πρόληψη για τον καρκίνο στο ήπαρ και συγκεκριμένα στα χοληφόρα αγγεία.

«Αυτό που προσπαθούμε να δούμε είναι αν μπορούμε να βρούμε προγνωστικούς δείκτες που θα μας δείχνουν αν κάποιος έχει πολύ μεγάλο κίνδυνο για καρκίνο, έτσι ώστε αν αναπτυχθεί κάτι να το πιάσουμε πάρα πολύ νωρίς».

Ακολουθεί αναλυτικά το κείμενο της συνέντευξης που παραχώρησε ο Δρ. Φώτιος Σαμπατζιώτης στο Πρακτορείο FM και στην δημοσιογράφο Τάνια Η. Μαντουβάλου

Πώς ακριβώς δουλεύει αυτό το φάρμακο το UDCA, ή αλλιώς ουρσοδεοξυχολικό οξύ;

Γνωρίζουμε ότι ο κορονοϊός για να μπει μέσα στα κύτταρά μας χρησιμοποιεί μία πόρτα, η οποία λέγεται ιικός υποδοχέας και ονομάζεται Ace2. Το ουρσοδεοξυχολικό οξύ κλείνει αυτή την πόρτα, μειώνει τα επίπεδα του Ace2 και έτσι μπλοκάρει τον ιό από το να μπει τα κύτταρά μας και να αρχίσει η λοίμωξη.

Και αυτό πρακτικά τι σημαίνει;

Σημαίνει ότι έχουμε μία ταμπλέτα, η οποία μπορεί να μας βοηθήσει στην προφύλαξη από τον ιό, οπότε από τη μία μεριά μπορεί να δρα συμπληρωματικά με τα εμβόλια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να απαρνηθούμε τον εμβολιασμό. Σε μία δεύτερη πιθανή εκδοχή αν κάποιος μόλις έχει εκτεθεί σε ένα κρούσμα κόβιντ θα μπορούσε να πάρει αυτή την ταμπλέτα, (ως προφύλαξη μετά από έκθεση), έτσι ώστε να μειώσει τις πιθανότητες λοίμωξης.

Αυτό το φάρμακο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε άλλη περίπτωση πλην της προφύλαξης;

Πιστεύουμε, αν και αυτό δεν το έχουμε δείξει τελείως στη μελέτη μας, ότι θα είχε και κάποια εφαρμογή νωρίς στη νόσο, γιατί σε αυτή τη φάση κάποια κύτταρα μέσα στο σώμα μας έχουν μολυνθεί από τον ιό, αλλά όχι όλα. Αν καταφέρουμε να δώσουμε το φάρμακο αρκετά νωρίς, θα εμποδίσει τον ιό να μεταπηδάει από το ένα κύτταρο στο άλλο και θα δώσει περισσότερο χρόνο στο ανοσοποιητικό μας να καταστρέψει τον ιό και τα κύτταρα που έχουν μολυνθεί.

Σύμφωνα με τη δημοσίευση σας το φάρμακο αυτό μπορεί να προστατεύσει και από άλλες παραλλαγές. Πώς το γνωρίζετε αυτό αφού ακόμη δεν έχουν εμφανιστεί;

Ο ιός όταν μεταλλάσσεται αλλάζει κάποιες πρωτεΐνες που έχει στην επιφάνειά του, δηλαδή μεταμφιέζεται αλλάζοντας τα ρούχα του. Το φάρμακο το οποίο χρησιμοποιούμε εμείς δεν επιδρά στον ιό, επιδρά στην πόρτα που χρησιμοποιεί για να μπει στα κύτταρά μας. Και η πόρτα είναι δικιά μας. Είναι κομμάτι του κυττάρου μας, οπότε όσο και να μεταλλάσσεται ο ιός, την πόρτα δεν μπορεί να την αλλάξει.

Και για αυτό το λόγο μπορούμε και την κλείνουμε κάθε φορά. Οπότε επειδή ακόμα και τα στελέχη του ιού που περιμένουμε στο μέλλον, πιστεύουμε ότι θα χρησιμοποιήσουν τον ίδιο ιικό υποδοχέα, το ACE2 για να μπούνε μέσα στα κύτταρα, αν εμείς μπλοκάρουμε τον υποδοχέα, δεν έχει σημασία ποιες μεταλλάξεις θα έχει ο ιός .

Πώς βρήκατε ότι αυτό το φάρμακο που χρησιμοποιείται για παθήσεις του ήπατος, διώχνει μακριά τον κορονοϊό; Έγινε τυχαία η ανακάλυψη;

Υπήρχε ένας μεγάλος βαθμός τύχης μπορώ να πω. Κανονικά δουλεύουμε σε τεχνητά όργανα και στην αναγέννηση του ήπατος. Προσπαθούσαμε λοιπόν να δούμε τις επιδράσεις αυτού του φαρμάκου στην αναγέννηση του ήπατος.

Για αυτό το λόγο σε κύτταρα από ήπαρ δώσαμε αυτό το φάρμακο, και είδαμε όλα τα γονίδια και τις πρωτεΐνες που το φάρμακο τις κάνει να εκφράζονται περισσότερο ή λιγότερο.

Μεταξύ αυτών, συνέχεια βλέπαμε το ACE2 που είναι αυτή η «πόρτα» για τον κορονοϊό, να μειώνεται όταν δίναμε το φάρμακο, αλλά δεν ξέραμε ακριβώς τι σημαίνει αυτό το πράγμα.

Ήταν ένα εύρημα ενδιαφέρον, αλλά δεν ξέραμε τι σημαίνει, γιατί δεν είχε ξεκινήσει και η πανδημία. Ωστόσο μετά από λίγους μήνες, ξεκίνησε η πανδημία και όλος ο κόσμος άρχισε να μιλάει για το Ace2. Και εκεί μας έκανε κλικ. Και σκεφτήκαμε ότι αν εμείς έχουμε ένα φάρμακο που μειώνει την πόρτα που χρησιμοποιεί ο ιός για να μπει στα κύτταρα μας, είναι πιθανόν η μείωση αυτή να είναι αρκετά σημαντική.

Οπότε πήραμε τα κύτταρα από τη χοληδόχο κύστη φτιάξαμε μίνι συκώτια που λέγονται οργανίδια στο εργαστήριο, βάλαμε το φάρμακο, μειώσαμε το ACE2, και μετά βάλαμε τον ιό πάνω στα κύτταρα και είδαμε ότι όντως δεν μπαίνει μέσα.

Ωστόσο η COVID19 δεν είναι μία νόσος που επηρεάζει το συκώτι

Όντως είναι μία νόσος που επηρεάζει τους πνεύμονες και σε μερικές περιπτώσεις τον γαστρεντερικό σωλήνα. Οπότε μετά αναρωτηθήκαμε μήπως αυτό που είδαμε στο συκώτι ισχύει και για τον πνεύμονα.

Έτσι φτιάξαμε μίνι πνεύμονες στο εργαστήριο (οργανίδια) και μίνι γαστρεντερικούς σωλήνες, βάλαμε τον ιό και είδαμε ότι σε όλες τις περιπτώσεις το φάρμακο έριχνε τα επίπεδα του ιικού υποδοχέα, έκλεινε δηλαδή την πόρτα και δεν μπορούσε να μπει ο ιός μέσα. Μετά τα οργανίδια θέλαμε να δούμε αν το φάρμακο δουλεύει σε ένα ζωντανό οργανισμό και το δώσαμε σε χάμστερ. 

Και αφού είδαμε στα χάμστερ ότι δουλεύει, αναρωτηθήκαμε αν δουλεύει στον άνθρωπο. Βρήκαμε λοιπόν εθελοντές, 8 συναδέλφους στη Γερμανία, οι οποίοι το πήραν. Στη συνέχεια πήραμε πνεύμονες, από εγκεφαλικά νεκρό δότη, τους οποίους κανονικά θα χρησιμοποιούσαμε για μεταμόσχευση, αλλά δεν ήταν κατάλληλοι να μεταμοσχευθούν.

Έχουμε ένα σύστημα με το οποίο μπορούμε να συντηρήσουμε αυτούς τους πνεύμονες ζωντανούς, έξω από το σώμα. Σε κάποιους δώσαμε το φάρμακο, σε έναν άλλο δεν δώσαμε το φάρμακο, αλλά σε όλους τους πνεύμονες δώσαμε τον ιό. Και αυτό που είδαμε ήταν ότι ο πνεύμονας που είχε πάρει το φάρμακο έπαθε ελάχιστη λοίμωξη, ενώ ο πνεύμονας που δεν είχε πάρει το φάρμακο, έπαθε πάρα πολύ σοβαρή λοίμωξη και σταμάτησε να λειτουργεί πάρα πολύ σύντομα. 

Το τελευταίο βήμα που κάναμε στη μελέτη μας είναι ότι εξετάσαμε έναν μεγάλο πληθυσμό ατόμων που ήδη έπαιρναν το φάρμακο, αν έπαθαν λιγότερο κόβιντ. Και όντως αυτό συνέβη, όπως μας είπαν.

Tι άλλους δρόμους ανοίγει αυτή η ανακάλυψη;

Υπάρχουν ορισμένα πράγματα που κάναμε για πρώτη φορά. Για παράδειγμα το να χρησιμοποιούμε ανθρώπινα όργανα, τα οποία τα συντηρούμε έξω από το σώμα για να τεστάρουμε φάρμακα. Από την άλλη πιστεύουμε ότι αυτό το φάρμακο μπορεί να έχει κάποιες εφαρμογές στην αναγεννητική ιατρική, αλλά αυτό ακριβώς είναι η μελέτη που κάνουμε αυτή τη στιγμή στο εργαστήριο.

Είστε επικεφαλής της ομάδας που δημιούργησε τεχνητούς χοληφόρους πόρους, οι οποίοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον για να βοηθήσουν στη θεραπεία της ηπατικής νόσου στα παιδιά, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για μεταμόσχευση ήπατος. Αναρωτιέμαι λοιπόν αν με αυτές τις σπουδαίες ανακαλύψεις αναζητάτε κάτι και για τον καρκίνο του ήπατος που είναι μία από τις πιο ανθεκτικές μορφές κακοήθειας και αν έχουμε σε κάτι να ελπίζουμε από το εργαστήριο σας.

Μόλις έχουμε ξεκινήσει σε συνεργασία με το Cancer Research Uk ένα πρόγραμμα που αρχίζουμε να εξετάζουμε πώς ακριβώς μπορούμε να αρχίσουμε να έχουμε λύσεις για τον καρκίνο στο ήπαρ και πιο συγκεκριμένα, στα χοληφόρα αγγεία . Και το κομμάτι που μας ενδιαφέρει περισσότερο από όλα είναι πώς μπορούμε να έχουμε πρόληψη.

Αυτό που προσπαθούμε να δούμε είναι αν μπορούμε να βρούμε προγνωστικούς δείκτες που θα μας δείχνουν αν κάποιος έχει πολύ μεγάλο κίνδυνο για καρκίνο, έτσι ώστε αν αναπτυχθεί κάτι να το πιάσουμε πάρα πολύ νωρίς. Φυσικά σε πολύ προχωρημένους καρκίνους, πάρα πολλές φορές ο ασθενής δεν παίρνει χειρουργείο.

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι πχ να χρησιμοποιήσουμε τους τεχνητούς χοληδόχους πόρους, για να παρακάμψουμε μερικές φορές τον όγκο και να βοηθήσουμε στα τελικά στάδια.

Επί της ουσίας επιχειρείτε να φτιάξετε «ανταλλακτικά» ανθρώπων. Αυτό δεν εγείρει ηθικά ζητήματα;

Επί της ουσίας ναι, αυτό επιχειρούμε. Όσον αφορά το ζήτημα της ηθικής, υπήρχε μία μεγάλη συζήτηση όταν τα ανταλλακτικά αυτά τα φτιάχναμε χρησιμοποιώντας ανθρώπινα εμβρυικά κύτταρα από αμβλώσεις. Τότε υπήρχε ένα μεγάλο ηθικό δίλημμα που υπάρχει και σήμερα για τα εργαστήρια που ακόμη τα χρησιμοποιούν.

Εμείς για να αποφύγουμε κάτι τέτοιο, έχουμε βρει μία μέθοδο, που τα κύτταρα που χρησιμοποιούμε για τα τεχνητά μας όργανα, έρχονται από τον ίδιο τον δότη. Και το μεγάλο ατού σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι πολλοί από τους ανθρώπους αυτούς δεν βρίσκουν ποτέ όργανο γιατί είναι μεγάλη η λίστα. Επίσης, δεν χρειάζονται ανοσοκαταστολή και δεν αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο για απόρριψη του μοσχεύματος, αφού είναι δικά τους κύτταρα.

Έχετε κάνει τέτοιες επεμβάσεις σε ανθρώπους;

Όχι ακόμα. Το δοκιμάσαμε σε ποντικάκια. Τώρα το δοκιμάζουμε σε γουρουνάκια και το επόμενο βήμα είναι αν όλα πάνε καλά και δουλέψουνε, να ζητήσουμε άδεια για κλινική δοκιμή. Θα ξεκινήσουμε από τους χοληδόχους πόρους, γιατί εκεί έχουμε φτάσει πιο μακριά και γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα. Είναι ένα μικρό κομμάτι του ήπατος, και είναι και πιο απλό.

Είναι πιο εύκολο να το φτιάξεις από ό,τι το ήπαρ. Αλλά μαθαίνουμε πάρα πολλά πράγματα φτιάχνοντας αυτό το χοληδόχο πόρο. Και είναι και ένα πολύ σημαντικό κομμάτι, αν αναλογιστείτε ότι το 70% των μεταμοσχεύσεων σε παιδιά γίνονται για να αλλάξουμε αυτό το κομμάτι. Στην πορεία όμως, αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να χρησιμοποιήσουμε την ίδια τεχνογνωσία και να φτιάξουμε ολόκληρο συκώτι, ή άλλα όργανα.