Ο Μιχαήλ Λαριόνοφ και η Νατάλια Γκοντσαρόβα ήταν ένα ζευγάρι καλλιτεχνών της Ρωσικής Πρωτοπορίας που συνέβαλαν στη δημιουργία των πρώτων πρωτοποριακών ομάδων εικαστικών δημιουργών στη Ρωσία. Η Οκτωβριανή Επανάσταση τους βρήκε εκτός της πατρίδας τους και οι δύο μαζί έκαναν πολύ τολμηρές και καινοτόμες προτάσεις στην τέχνη, δεν μπόρεσαν όμως λόγω της απουσίας τους στο Παρίσι να ζήσουν τη δεύτερη φάση της Πρωτοπορίας. 

Τώρα με αφορμή ένα άτιτλο έργο τους του 1900 έρχεται στο φως μια ανέκδοτη ιστορία που αφηγείται στα απομνημονεύματά του ο συλλέκτης Γιώργος Κωστάκης, όταν τους επισκέφθηκε στο σπίτι τους: «Ζούσαν σε ένα διώροφο διαμέρισμα κάπου έξω από το Παρίσι. Το σπίτι ήταν γεμάτο πράγματα – κουτιά, πίνακες, σχέδια. Δεν είχε χώρο να πατήσεις. Και είχαν μεγαλώσει και οι δύο πολύ. Τα χέρια του Λαριόνοφ έτρεμαν, το ίδιο και τα δικά της. Όταν έφτασα εκείνη ζωγράφιζε μια νεκρή φύση, και κρατούσε το πινέλο με δύο χέρια. Δεν μπορούσε να το κρατήσει μόνο με το ένα. Με υποδέχτηκαν θερμά, με αγκαλιές και φιλιά. Αμέσως ο Λαριόνοφ μου είπε: «Ξέρεις, Κωστάκη, μαθαίνω ότι έχεις μια πολύ καλή συλλογή. Άκου τώρα, αγαπητέ φίλε μου, θέλω να μην αγοράσεις τίποτα από εδώ. Ούτε πικάπ, ούτε δίσκους, τίποτα. Θέλω να κρατήσεις όσες βαλίτσες σου επιτρέπονται για να πάρεις μαζί σου στη Ρωσία, όσο πιο πολλά έργα δικά μου και της Νατάσας μπορείς. Αν δεν έχεις χώρο στη δική σου συλλογή, μοίρασέ τα σε άλλους συλλέκτες. Ξέρω πως στη Ρωσία μας αγαπούνε και συλλέγουν έργα μας. Και όταν γυρίσεις πίσω στη Μόσχα θέλω να πας στο Υπουργείο και να τους πεις ότι αποφασίσαμε να σταλούν όλα τα έργα μας στη Μόσχα όταν πεθάνουμε. Γιατί εδώ στη Γαλλία δεν μας φέρθηκαν καλά. Δεν μας θεωρούν καλλιτέχνες».

Επειδή όμως το ζευγάρι ζούσε πάνω από τριάντα χρόνια μακριά από τη Ρωσία δεν είχε καθόλου εικόνα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, των εκκαθαρίσεων και των διώξεων του 1938 στο πλαίσιο του σταλινικού κράτους…

Είναι η πρώτη από τις «50+1 ιστορίες από τη Συλλογή Κωστάκη», την έκθεση που μόλις άνοιξε τις πύλες της στο ΜΟΜus – Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογές Κωστάκη στη Μονή Λαζαριστών.

Στο πλαίσιο της ο επισκέπτης μπορεί να δει μέσα από τα έργα και πέρα από αυτά να αφουγκραστεί το ιστορικό τους πλαίσιο να μάθει παράπλευρες ιστορίες γύρω από τους δημιουργούς τους.

«Είναι μια έκθεση πολύ διαφορετική, μια πιο κοντινή και πιο οικεία σύνδεση με τα έργα. Δεν υπάρχει μια ακαδημαϊκή και επιστημονική εξήγηση που καμιά φορά μας βγάζει μια απόσταση με αυτά. Άλλωστε, έχουμε δείξει τη συλλογή με τέτοια προσέγγιση, οπότε νομίζουμε ότι αυτές οι ιστορίες μας βάζουν λίγο πιο πολύ μέσα στο κλίμα, μας φέρνουν πιο κοντά στα έργα και αποκτάμε μια πιο κοντινή σχέση μαζί τους σε ατομικό και προσωπικό επίπεδο», τόνισε στη διάρκεια της ξενάγησης στην έκθεση η επιμελήτριά της Αγγελική Χαριστού.

Όλοι σχεδόν οι καλλιτέχνες της διάσημης συλλογής

Περισσότερα από 100 έργα και αρχειακό υλικό από τη συλλογή Κωστάκη του Μουσείου αποτελούν τη βάση για τις αφηγήσεις και τις διαδρομές που προτείνονται στους επισκέπτες και λειτουργούν παράλληλα και συμπληρωματικά με τις ιστορίες που τα συνοδεύουν.

Στην έκθεση εκπροσωπούνται όλοι σχεδόν οι καλλιτέχνες της διάσημης συλλογής, καθώς και όλες οι τάσεις και ομάδες της Ρωσικής Πρωτοπορίας των αρχών του 20ου αι. σε μια ισότιμη και συμπληρωματική συνύπαρξη έργων και κειμένων, μέσα από μια περισσότερο ανεκδοτολογική αφήγηση, μαζί με τις αυτούσιες εξιστορήσεις του συλλέκτη Γιώργου Κωστάκη που λειτουργούν συνδετικά.

Στους δύο ορόφους της Μονής Λαζαριστών ξετυλίγεται μια ολόκληρη εποχή: οι καλλιτεχνικές αναζητήσεις, τα ταξίδια, οι προσωπικές ιστορίες με τις εκρηκτικές αντιπαραθέσεις και τις βαθιές φιλίες, η ανεξάντλητη δημιουργικότητα και οι ευρηματικοί πειραματισμοί, ο κοινωνικός, καλλιτεχνικός, φιλοσοφικός, επιστημονικός και λογοτεχνικός αναβρασμός.

Παράλληλα, ιστορίες αφηγούνται την ίδρυση εικαστικών σχολών, μελέτες για την εκ βάθρων ανακαίνιση κτιρίων και την κατασκευή μνημείων που δεν έγιναν ποτέ· περιγράφουν στολές εργασίας που θα άλλαζαν τις ζωές αυτών που τις φορούσαν· διηγούνται επεισόδια σκληρής λογοκρισίας συχνά με τραγικό τέλος για τους δημιουργούς, ακολουθούν εσωτερικές αναζητήσεις και ταξίδια του μυαλού με δύσκολο τέλος, και πολλά άλλα.

«Πρόκειται για κάποιες βασικές ιστορίες ανεκδοτολογικού χαρακτήρα που όταν ολοκληρώσαμε την έκθεση συμπεράναμε ότι θα μπορούσαμε να είχαμε εντάξει και άλλες. Δεν είναι όμως παραμύθια, είναι μέσα στο πλαίσιο της εποχής και της Ρωσικής Πρωτοπορίας και της πολύ σπουδαίας δουλειάς που έκανε ο Κωστάκης για να σώσει και να συγκεντρώσει τα έργα αυτά», τόνισε η διευθύντρια του MOMus – Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογές Κωστάκη Μαρία Τσαντσάνογλου.

Στην έκθεση μπορούμε να δούμε έργα των: Νατάλια Γκοντσαρόβα, Έλενα Γκουρό, Μπορίς Έντερ, Αλεξάνδρα Έξτερ, Ιβάν Κλιούν, Γκούσταβ Κλούτσις, Ιβάν Κουντριασόφ, Αλεξέι Κρουτσόνιχ, Μιχαήλ Λαριόνοφ, Αρίσταρχ Λεντούλοφ, Ελ Λισίτσκι, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Καζιμίρ Μαλέβιτς, Μιχαήλ Ματιούσιν, Αλεξέι Μοργκουνόφ, Βασίλι Μπομπρόφ, Βαρβάρα Μπουμπνόβα, Σολομών Νικρίτιν,

Αλεξάντρ Ντρέβιν, Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, Λιουμπόβ Ποπόβα, Κλίμεντ Ρέντκo, Όλγα Ρόζανοβα, Αλεξάντρ Ρότσενκο, Βσέβολοντ Σουλίμο-Σαμουίλο, Βλαντίμιρ Τάτλιν, Βασίλι Τσεκρίγκιν, Πάβελ Φιλόνοφ.

Εν κατακλείδι θα λέγαμε πως η συγκεκριμένη έκθεση, παρόλο του ότι είναι δομημένη σε ενότητες, δηλαδή σε ιστορίες που αφορούν έργα ή καλλιτέχνες, έχει μια ενιαία ιστορική αφήγηση. Τα εκθέματα δηλαδή δεν παρουσιάζονται μεμονωμένα, αλλά υπάρχει μια πορεία την οποία παρακολουθώντας την ο επισκέπτης θα μπορέσει να διαβάσει στο σύνολό της και την ιστορία της Ρωσικής Πρωτοπορίας.