Φθινόπωρο 1915. Eν μέσω εθνικού διχασμού και Α’ Παγκοσμίου Πολέμου εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων εγκαθίστανται στον περιαστικό χώρο της Θεσσαλονίκης. Τα γράμματα και οι καρτ ποστάλ των στρατιωτών, οι περιγραφές των συγγραφέων και οι ανταποκρίσεις των δημοσιογράφων στον ξένο Τύπο συνθέτουν μια εναλλακτική αφήγηση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ταυτόχρονα ιχνογραφούν τη Θεσσαλονίκη του προηγούμενου αιώνα.

Αυτές τις «μικρές ιστορίες του Μεγάλου Πολέμου» ανθολόγησε η ομάδα «Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης» μέσα από ενδελεχή έρευνα σε περισσότερα από 200 βιβλία και εκατοντάδες χιλιάδες αναφορές σε εφημερίδες από όλο τον κόσμο, από όσους βρέθηκαν στην πόλη την περίοδο του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου.

Εκατό πόλεις σε μία

Ανάμεσά του και ο συγγραφέας του περίφημου «Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο» Τζον Ριντ, ο οποίος γράφει στο βιβλίο του «The war in eastern Europe»: «Η Θεσσαλονίκη είναι μία πόλη χωρίς έθνη και από όλα τα έθνη. Εκατό πόλεις, η καθεμιά με τη δική της ξεχωριστή φυλή, έθιμα και γλώσσα. Στα μισά του απότομου λόφου βρίσκονται τα ελικοειδή δρομάκια με τα υπερκείμενα καγκελωτά μπαλκόνια της τουρκικής πόλης. Βορειοδυτικά βρίσκεται χαμηλά η γειτονιά των Βουλγάρων. Μαζεμένοι γύρω από τον ιππόδρομο στα ανατολικά είναι οι καθαροί Έλληνες, με ελληνικές και βυζαντινές παραδόσεις αδιάσπαστες για 15 αιώνες, και δυτικά κατοικούν οι Αλβανοί, αυτός ο μυστηριώδης λαός που υποτίθεται πως ήρθε στα δυτικά από την Ασία όταν διαλύθηκε το βασίλειο των Χετταίων. Αλλά όλο το κέντρο της πόλης είναι η μεγάλη εβραϊκή κοινότητα των Ισπανοεβραίων. Μιλάνε ισπανικά του 15ου αιώνα γραμμένα με εβραϊκούς χαρακτήρες, αλλά οι μισοί έγιναν μουσουλμάνοι πριν από μερικούς αιώνες, για να ικανοποιήσουν τους Τούρκους, τους κύριούς τους, και τώρα που οι Τούρκοι έφυγαν αυτοί ζουν σε έναν λαβύρινθο από μυστικιστικές αιρέσεις, εξασκώντας μαύρη μαγεία και μία αενάως εξελισσόμενη μείξη όλων των θρησκειών».

«Μία βρόμικη βασίλισσα»

«Έχω επισκεφθεί πολλά κράτη με πολλές ωραίες πόλεις και αμφιβάλλω αν μπορεί καμιά άλλη πόλη στον κόσμο να συγκριθεί με τη Θεσσαλονίκη στον ευφυή συνδυασμό μεγαλοπρέπειας και αθλιότητας», λέει σε ανταπόκρισή του στο «Ατλάντικ» ο Μακφή. «Είναι μια βρόμικη βασίλισσα, καθισμένη σε λερωμένα χαλιά με πετράδια στη ζώνη της και στεφανωμένη με ένα διάδημα στο φυματικό μέτωπό της. Φλυαρεί σε όλες τις γλώσσες της Ευρώπης και δεν μιλά καμιά από αυτές σωστά. Δεν έχει ντόπια γλώσσα, ντόπιο αέρα. Είναι τα πάντα για όλους τους ανθρώπους, εβραίους και χριστιανούς, μουσουλμάνους και Φράγκους».

Αυτά και άλλα τεκμήρια που αποτυπώνουν ποικίλες πτυχές της ζωής της πόλης την περίοδο του Μεγάλου Πολέμου θα παρουσιάσει η ομάδα «Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης» την Τρίτη 20 Νοεμβρίου 2018, στις 8.00 μ.μ., στο αμφιθέατρο 14 του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Εισηγητές είναι ο επίκουρος καθηγητής του τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Βλάσης Βλασίδης, ο προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας Νέστωρ Μπαμίδης και ο συνδιαχειριστής της Ομάδας των ΠΦτΘ Αλέξης Αθάνατος, ο οποίος έκανε την αρχειακή και βιβλιογραφική έρευνα.

Διάσωση της ιστορίας μέσω Facebook

Η δραστήρια ομάδα που ξεκίνησε από το Facebook το 2008 από τον Ιρλανδό Ίαν Κίχοου έχει πλέον περισσότερα από 85.000 μέλη και αποτελεί τη μεγαλύτερη ομάδα crowdsourcing για τη διάσωση και ανάδειξη της τοπικής ιστορίας και μικροϊστορίας.

Με το σχολαστικό ζήλο ενός μυρμηγκιού, τα μέλη της ομάδας εντοπίζουν φωτογραφίες με ιστορικό ενδιαφέρον για τη Θεσσαλονίκη και μέσα από εξαντλητικές συζητήσεις καταφέρνουν να τεκμηριώσουν το πότε και πού τραβήχτηκε, ποιο ήταν το ιστορικό πλαίσιο και ποια η αξία της. Στα δέκα χρόνια λειτουργίας της, η ομάδα έχει εργαστεί πάνω σε χιλιάδες φωτογραφίες της περιόδου 1860 - 1980. Η κορυφαία στιγμή της ομάδας ήταν ο εντοπισμός από τα ουγγρικά κρατικά αρχεία -και κυρίως η τεκμηρίωση- μιας φωτογραφίας του 1860, που απεικόνιζε τη Θεσσαλονίκη, όπως ήταν πριν από την κατεδάφιση του θαλάσσιου τείχους. Μάλιστα η τεκμηρίωση από μέλη μιας ομάδα στο Facebook αρχικά αμφισβητήθηκε από τους ιστορικούς, αλλά βοήθησε ώστε η ακαδημαϊκή συζήτηση πήγε ένα βήμα παραπέρα.

Η ομάδα λειτουργεί πλέον και offline. Έχει οργανώσει έξι ιστορικούς περιπάτους στην πόλη και μία έκθεση με φωτογραφίες του Ζοζέφ Πιγκασού, έχει συνεργαστεί με το ΜΙΕΤ, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης και Αμπελοκήπων, το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού. Συνέβαλε στη δημιουργία ντοκιμαντέρ για την πυρκαγιά του 1917, ενώ αποτέλεσε η ίδια το θέμα ενός ντοκιμαντέρ. Η λειτουργία της έδωσε το έναυσμα για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής. Μόνο τον τελευταίο μήνα προστέθηκαν πάνω από 780 νέα μέλη ενώ κάθε μέρα γίνονται περί τα 100 σχόλια που συγκεντρώνουν σχεδόν 3.000 χιλιάδες αντιδράσεις στο Facebook.