Μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη των στερεοτύπων των δεκαετιών 1970-1980: Συμπρωτεύουσα αλλά μόνο στα λόγια, ερωτική μαζί και φτωχομάνα, μονίμως αδικημένη από το Κέντρο, στριμωγμένη από κλειστά βόρεια και ανατολικά σύνορα, με πολλούς αλλά πάντα ανεκπλήρωτους στόχους, φθίνουσα οικονομία, απαρχαιωμένες υποδομές, αυτάρεσκες τοπικές ηγεσίες με προτίμηση στην ομφαλοσκόπηση αντί για τον ανταγωνισμό. 

Έφυγα από την Θεσσαλονίκη στη δεκαετία του 1990 ακριβώς την εποχή που οι τεκτονικές πλάκες της Ιστορίας έθεταν μετά από δεκαετίες την πόλη σε κίνηση αναγκάζοντας την να στρέψει το μέτωπο - και όχι πια τη πλάτη της - στον βαλκανικό και ευρωπαϊκό περίγυρο. Ήταν τότε η αρχή μιας νέας περιόδου που τώρα επιτέλους αρχίζει να κλονίζει πολλά από εκείνα τα στερεότυπα των παιδικών και εφηβικών μου χρόνων. 

Έκτοτε με την ιδιότητα του Μακεδόνα της Διασποράς υπερασπίζομαι την διαμόρφωση μιας συνολικής ατζέντας για την πόλη (δες και "Θεσσαλονίκη Ατζέντα 2012", Εκδόσεις Σάκκουλα, 2009) που θα ξεπερνά οριστικά τις παθογένειες του παρελθόντος και θα προβάλλει τα μοναδικά της πλεονεκτήματα και προοπτικές ως ευρωπαϊκής μητρόπολης εξωστρέφειας όχι πια ως θλιμμένης και μόνιμα παραπονεμένης συμπρωτεύουσας. 

Ας αρχίσουμε από τα βασικά. Η Θεσσαλονίκη σήμερα αρέσει. Έχει ένα θετικό πρόσημο ευρύτερης αναγνωρισιμότητας, ολοένα βελτιούμενο brand name, απαράμιλλες φυσικές ομορφιές, μνημειακό και ιστορικό πλούτο και κυρίως είναι απαλλαγμένη από αρνητικότητα που συνοδεύει άλλες πόλεις της ΝΑ Ευρώπης σε σχέση με ασφάλεια, κοινωνικές αντιλήψεις και τρόπο ζωής. 

ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ BENELUX ΤΗΣ ΒΑΛΑΚΝΙΚΗΣ

Μια σειρά από άλλες ελπιδοφόρες εξελίξεις ισχυροποιούν περαιτέρω αυτό το θετικό αφήγημα. 

Πρώτον, μετά από δεκαετίες συγκρούσεων, ταραχών και κάθε είδους εθνικιστικών παροξυσμών επιτέλους τα Δυτικά Βαλκάνια μοιάζουν να στοιχίζονται αμετάκλητα σε ευρωπαϊκή τροχιά. Η ενταξιακή τους δυναμική τα φέρνει κοντά στην ΕΕ, και ακόμα πιο κοντά στη Θεσσαλονίκη που είναι η εγγύτερη έπαλξη της ΕΕ και της ζώνης του ευρώ στον φυσικό τους περίγυρο. 

Δεύτερον, η Ελλάδα βγαίνει από την πρωτοφανή οικονομική περιπέτεια των μνημονίων που συντάραξε τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δομές της χώρας αλλά, χάρη στις πρωτοφανείς θυσίες των Ελλήνων, άντεξε. Έτσι συνεχίζει να είναι η μόνη χώρα της περιοχής που βρίσκεται στην πρώτη ταχύτητα της Ευρώπης, μέλος της Ε.Ε, της Ευρωζώνης, του Σέγκεν, του ΝΑΤΟ και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Παρ´ όλες τις πρόσφατες περιπέτειές, η Ελλάδα έμεινε στον σκληρό πυρήνα της Ένωσης και ήρθε τώρα η ώρα να εκμεταλλευθεί δυναμικά αυτή την κατάκτηση ως πρότυπο για τους γείτονες. 

Τρίτον, δυο νέες βαθιές αλλαγές - game changers - που μας αφορούν άμεσα έχουν ήδη δρομολογηθεί και έχουν την δυναμική να αναδιατάξουν συνολικά το οικονομικό σκηνικό στην περιοχή.

Κατ’ αρχάς η επικείμενη ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στο Σέγκεν και η κατάργηση του χερσαίου ενδοκοινοτικού συνόρου, ουσιαστικά θα δημιουργήσει ένα πρωτοφανή στην ιστορία της περιοχής ενιαίο δημόσιο χώρο που θα ενοποιεί οικονομικά, στρατηγικά, κοινωνικά την περιοχή από την Μαύρη Θάλασσα μέχρι το Αιγαίο, από τον Δούναβη μέχρι τον Αλιάκμονα. 

Ουσιαστικά μιλάμε για την δημιουργία μιας Benelux της Βαλκανικής που θα εκτοξεύσει την κινητικότητα και θα πολλαπλασιάσει τις τουριστικές, επενδυτικές και οικονομικές δράσεις που βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη σε βάθος και κλίμακα που δεν έχουν γίνει ακόμη αντιληπτά. 

Στη συνέχεια η είσοδος - μετά από δεκαετίες κωλυσιεργίας και στείρων δογματισμών - στρατηγικών επενδυτών που θα λειτουργήσουν το λιμάνι και το αεροδρόμιο της πόλης με εμπορικά κριτήρια και τεχνοκρατική επάρκεια. Οι δυο βασικές πύλες εισόδου επισκεπτών και εμπορευμάτων επιτέλους θα εκσυγχρονιστούν και θα απογειώσουν τις παράπλευρες οικονομικές δραστηριότητες στον τουρισμό, την μεταποίηση, τα logistics και τη διαμετακόμιση στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης, ιδιαίτερα στην τρέχουσα ευρύτερη θετική συγκυρία στην οποία αναφέρθηκα. 

ΟΣΑ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ

Η συνολική ατζέντα της Θεσσαλονίκης πρέπει όμως να περιλαμβάνει και αυτά που είναι ακόμη ζητούμενα για να ολοκληρωθεί αυτή η θετική δυναμική. Πράγματα που συζητιούνται καιρό αλλά δεν γίνονται, είτε επειδή απαιτούν ριζική αλλαγή σχεδιασμού και νοοτροπίας, είτε γιατί ξεβολεύουν όσους προτιμούν την συντηρητική διαχείριση από τα οφέλη που φέρνουν οι ανατροπές και οι ρήξεις με τα κακώς κείμενα. 

Έχουμε μιλήσει πολύ για την εκπαίδευση και την καινοτομία αλλά δυστυχώς δεν έχουμε ακόμη καταφέρει πολλά. Παρότι υπάρχουν κάποια πρώτα πράσινα φύλλα κυρίως στην χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ έρευνα, η Θεσσαλονίκη δεν έχει όμως ακόμη καταφέρει να γίνει κέντρο εκπαίδευσης και καινοτομίας που θα φέρει επενδύσεις, ερευνητές και νέα προϊόντα. Τα ανώτατα εκπαιδευτικά μας ιδρύματα είναι ακόμη πάροχοι τίτλων σπουδών, όχι κέντρα αριστείας με διακριτό στίγμα. Η έρευνα - και η κοινοτική χρηματοδότηση που την κρατάει ζωντανή - φαίνεται να κατοχυρώνει τα εδραιωμένα συστήματά αντί να λιπαίνει νέες, καταλυτικές αντιλήψεις. Πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη και η ευρωπαϊκή εμπειρία προσφέρει πλειάδα από βέλτιστες πρακτικές και παραδείγματα (πχ εκτεταμένα προγράμματα σπουδών στα Αγγλικά, one stop shops, κρατικές ενισχύσεις, κίνητρα και φοροαπαλλαγές) που προσφέρονται για άμεση υλοποίηση. 

ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

Διαθέτουμε μοναδικό τουριστικό προϊόν το οποίο όμως δεν έχουμε επιτύχει να πακετάρουμε ως ενιαίο προορισμό που μπορεί να αφορά πολλαπλά τον ίδιο επισκέπτη. Ο Όλυμπος της μυθολογίας, η Βεργίνα η Πέλλα και το Δίον των Μακεδόνων, η Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, το Άγιο Όρος των Ορθοδόξων, η πορεία του Αποστόλου Παύλου που ενδιαφέρει τους Καθολικούς και η πευκόφυτη και θαλασσοφιλημένη Χαλκιδική στα μάτια πολλών φαντάζουν ακόμη ως ανταγωνιστικά τουριστικά προϊόντα. Πρέπει να πετύχουμε την συνολική προώθηση τους συνεκτικά με τρόπο που θα πείθει τον επισκέπτη ότι μέσα σε μια ακτίνα 100 χιλιομέτρων θα μπορεί να βιώσει πολλαπλές εμπειρίες και μοναδικές παραστάσεις με σύμφυση στην Ιστορία, την μυθολογία τον πολιτισμό και την πνευματικότητα, πέρα από τον ήλιο και την θάλασσα. 

Στο ίδιο πλαίσιο, πρέπει να συνεχιστεί να τονίζεται η μοναδική ιστορικότητα της Θεσσαλονίκης σε ειδικά ακροατήρια που συνδέονται σε βάθος γενεών με τη πόλη. Η Θεσσαλονίκη μάνα του Ισραήλ, η γενέτειρα-σύμβολο του Ατατούρκ που σαγηνεύει εκείνους τους Τούρκους που επιμένουν να ανθίστανται στο ριζοσπαστικό Ισλάμ και τους περιορισμούς του, η πόλη-σταυροδρόμι των Βαλκανίων που τους συνδέει με την Μεσόγειο πρέπει να είναι η πόλη έμπνευση που θα συνεχίζει να ελκύει τους νέους που την άκουσαν από τις διηγήσεις και τα βιώματα των προγόνων τους και τώρα θέλουν να την γνωρίσουν από κοντά. Αντιλήψεις που την περιχαρακώνουν και την αποκόπτουν από το ιστορικό της βάθος καθώς και στερεότυπα που την κονταίνουν στα μέτρα μιας ρηχής ανάγνωσης της Ιστορίας πρέπει να ξεπεραστούν οριστικά με επιθετικές δράσεις εξωστρέφειας. Η καλή προσπάθεια των τελευταίων ετών προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να συνεχιστεί και να ενταθεί. 

ΕΞΥΠΝΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ

Τέλος η ολοκλήρωση των υποδομών ασφάλτου και τσιμέντου με την υλοποίηση του μετρό, την επέκταση του αεροδρομίου, του αγωγού ΤΑP και των αυτοκινητοδρόμων Εγνατίας και ΠΑΘΕ πρέπει να σημάνει το πέρασμα σε μια νέα φάση έξυπνων και πράσινων υποδομών που συμπίπτει και με τη διαπραγμάτευση για τις νέες κοινοτικές χρηματοδοτήσεις για τη περίοδο 2021-2027. Τώρα είναι η ώρα του σχεδιασμού και υλοποίησης επιθετικών ψηφιακών επενδύσεων, ήπιων ενεργειακών σχεδίων, εκτεταμένων αστικών αναπλάσεων, γενικευμένων προγραμμάτων για τη βιώσιμη διαχείριση των αστικών λυμάτων, απορριμμάτων αλλά και υδάτινων πόρων καθώς επίσης και δράσεων ποιοτικής γεωργίας που θα προσθέτουν εμπορική αξία στα προϊόντα της μακεδονικής γης αντί απλώς να επιδοτούν γεωργούς.

Είναι κρίσιμο αυτός ο συνολικός σχεδιασμός για την επόμενη δεκαετία να προκύψει μέσω διαλόγου και με την άμεση εμπλοκή των τοπικών περιφερειακών, δημοτικών και επαγγελματικών φορέων, όχι ως συνέπεια μιας γραμμικής εξυπηρέτησης κατεστημένων συμφερόντων που απλά διαγκωνίζονται για τις τομεακές τους προτεραιότητες. 

Όλα αυτά, τα θετικά αλλά και όσα ακόμα πρέπει να πετύχουμε, συνθέτουν τη δικιά μου οπτική για τη πόλη και τη περιοχή. Μια συνολική πλατφόρμα μητροπολιτικής εξωστρέφειας που ξεπερνάει οριστικά τη φτωχομάνα συμπρωτεύουσα του χθες. Μιλήσαμε πολύ, αναλύσαμε αρκετά, ασχοληθήκαμε ίσως παραπάνω από ότι έπρεπε με τη θεωρία. Τώρα είναι η ώρα της πράξης. Η συγκυρία είναι ιδανική, τα συστατικά στοιχεία για ένα νέο ξεκίνημα - όχι απλώς αφήγημα - προβάλλουν απτά. Τα υπόλοιπα είναι στο χέρι εκείνων που θέλουν, μπορούν αλλά και ξέρουν να τα κάνουν πραγματικότητα. Κι αυτοί είναι πια ευτυχώς πολλοί, περισσότεροι από ποτέ. 

 Το άρθρο του Μαργαρίτη Σχοινά δημοσιεύτηκε στο ειδικό ένθετο "Η Θεσσαλονίκη του αύριο" που κυκλοφόρησε με τη "Μακεδονία της Κυριακής" 9/9/2018