Του Αλκίνοου Βλαχόπουλου

Ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου δίνει κάθε χρόνο το σύνθημα για την έναρξη της εορταστικής περιόδου για κάθε σπίτι. Ανεξαρτήτως μεγέθους και κατασκευής, το δέντρο δίνει μια ξεχωριστή χριστουγεννιάτικη νότα, στολισμένο με πολύχρωμα στολίδια και λαμπιόνια.

Είναι συνήθως φυσικό έλατο ή τεχνητό που τοποθετείται σε περίοπτη θέση μέσα στο σπίτι και στολίζεται συνήθως από τα παιδιά που περιμένουν με μεγάλη ανυπομονησία αυτή τη μέρα. Παλαιότερα, τα δέντρα στολίζονταν αυστηρά την παραμονή των Χριστουγέννων προσμένοντας την γέννηση του Θεανθρώπου.

Σήμερα αυτό έχει αλλάξει, αφού κάθε χρόνο τα δέντρα στολίζονται όλο και νωρίτερα, με τα νοικοκυριά να ακολουθούν τα καταστήματα που ξεκινούν να στολίζουν από τις αρχές Νοεμβρίου επιδιώκοντας έτσι μια αλλαγή στη διάθεση μικρών και μεγάλων.

Πώς καθιερώθηκε το δέντρο ως χριστουγεννιάτικο σύμβολο

Το διεθνές πλέον έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου που χάνεται στα βάθη των αιώνων, έχει παγανιστική προέλευση. Οι Κέλτες Δρυίδες, μέλη της υψηλόβαθμης θρησκευτικής τάξης στην αρχαιότητα, τιμούσαν τα αειθαλή δέντρα κατά την διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου καθώς τα θεωρούσαν σύμβολα αθανασίας, αφού διατηρούνταν πράσινα κατά την διάρκεια του χειμώνα.

Οι Βίκινγκ έκοβαν τα δέντρα και τα στόλιζαν με φρούτα. Θεωρούσαν την ερυθρελάτη, αειθαλές κωνοφόρο δέντρο, ως ένα δέντρο με υπερφυσικές δυνάμεις καθώς διατηρούσε τα φύλλα του ακόμα στις πιο χαμηλές θερμοκρασίες.

Ταυτόχρονα, οι Ρωμαίοι επέλεγαν κλαδιά πεύκου για να διακοσμήσουν τα σπίτια τους κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών του Ιανουαρίου.

Το δέντρο ως χριστουγεννιάτικο σύμβολο καθιερώθηκε κατά τον 8ο αιώνα, όταν ο Άγιος Βονιφάτιος θέλησε να αντικαταστήσει την βελανιδιά, που μέχρι τότε αποτελούσε ιερό σύμβολο των ειδωλολατρών, με το έλατο που καθιερώθηκε ως δέντρο των Χριστουγέννων.

Το 1539 στη Γερμανία εμφανίζεται το πρώτο στολισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο ως σύμβολο της γέννησης του Χριστού και της ευτυχίας των ανθρώπων.

Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο παγκοσμίως

Σύμφωνα με την παράδοση, ο πρώτος που στόλισε χριστουγεννιάτικο δέντρο ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος. Στην αρχή το δέντρο στολιζόταν μόνο με συσκευασμένα τρόφιμα, γλυκά και ρούχα ενώ αργότερα προστέθηκαν περισσότερα χριστουγεννιάτικα διακοσμητικά στολίδια.

H γιορτή του Αδάμ και της Εύας στις 24 Δεκεμβρίου καθιέρωσε τον στολισμό του χριστουγεννιάτικου δέντρου του «Παραδείσου» στη Γερμανία, το οποίο στολιζόταν με μπισκότα που συμβόλιζαν την σωτηρία του ανθρώπου και κεριά που συμβόλιζαν τη γέννηση του Χριστού.

Οι Γερμανοί συνήθιζαν κατά την διάρκεια των γιορτών να τοποθετούν στα σπίτια τους την περίφημη πυραμίδα των Χριστουγέννων, μια ξύλινη κατασκευή την οποία διακοσμούσαν με κεριά, κλαδιά δέντρων, ειδώλια και ένα αστέρι στην κορυφή.

Μέσα από την ένωση της πυραμίδας και του «δέντρου του παραδείσου» κατά τον 16ο αιώνα, δημιουργήθηκε η παράδοση του χριστουγεννιάτικου δέντρου, η οποία διαδόθηκε ευρέως και στον χώρο των Γερμανών προτεσταντών κατά τον 18ο αιώνα.

Η εξάπλωση του εθίμου ανά τον κόσμο

Στην Αγγλία το δέντρο των Χριστουγέννων εμφανίζεται αργότερα, στις αρχές του 19ου αιώνα, από τον Γερμανό πρίγκιπα Αλβέρτο και την σύζυγό του Βασίλισσα Βικτωρία, οι οποίοι προσπαθούν να το εντάξουν στην ντόπια παράδοση, στολίζοντας το με κορδέλες, κεριά, γλυκά κ.ά.

Οι Γερμανοί συνεχίζουν την διάδοση του εθίμου στη Βόρεια Αμερική στις αρχές του 17ου αιώνα. Ο στολισμός του ελάτου έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής κατά τον 19ο αιώνα και σε άλλες χώρες όπως η Πολωνία, η Ολλανδία, η Αυστρία και η Ελβετία, ενώ την ίδια περίοδο Αμερικανοί ιεραπόστολοι διέδωσαν το έθιμο στην Κίνα και την Ιαπωνία.

Ορόσημο για τον στολισμό του δέντρου αποτελεί η επιτυχημένη προσπάθεια του Τόμας Έντισον το 1882, να αντικαταστήσει τα κεριά του έλατου με χριστουγεννιάτικους ηλεκτρικούς λαμπτήρες, δίνοντας έτσι μια πρωτοποριακή μορφή στο χριστουγεννιάτικο δέντρο της Νέας Υόρκης.

Στη Γαλλία το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο εμφανίζεται το 1840 από την δούκισσα της Ορλεάνης, ενώ το 1808 η κοντέσα Βίλχεμιν εισάγει το έλατο στην παράδοση της Δανίας.

Πότε ήλθε στην Ελλάδα

Η ιστορία της έλευσης του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην Ελλάδα φαίνεται ότι ξεκινάει από το 1834 επί βασιλείας του Όθωνα όταν για πρώτη φορά στολίζεται με έλατο τόσο η βασιλική κατοικία στο Ναύπλιο όσο και το παλάτι στην Αθήνα.

Το δέντρο των Χριστουγέννων φαίνεται να μπαίνει για πρώτη φορά στο ελληνικό σπίτι στις 24 Δεκεμβρίου 1843 και συγκεκριμένα στο αρχοντικό που διατηρούσε ο γενικός πρόξενος της Ρωσίας στην Ελλάδα Ιωάννης Παπαρηγόπουλος.

Ωστόσο, η καθιέρωση του χριστουγεννιάτικου δέντρου στη χώρα μας άργησε να εξαπλωθεί, αφού οι ελληνικές οικογένειες συνήθιζαν να στολίζουν το παραδοσιακό καράβι που συμβολίζει την νέα πλεύση του ανθρώπου μετά την γέννηση του Χριστού.

Με την πάροδο του χρόνου, τη θέση του καραβιού φαίνεται να παίρνει το δέντρο αφού από την δεκαετία του 1930 εμφανίζονται τα πρώτα χριστουγεννιάτικα δέντρα κυρίως στις αστικές κατοικίες, ενώ μετά τον πόλεμο αυτή η τάση εξαπλώνεται και στην ελληνική ύπαιθρο.

Σταδιακά ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου καθιερώνεται στην παράδοση της χώρας με τους Έλληνες να στολίζουν φυσικά έλατα με κορδέλες, μπάλες και ότι άλλο διέθεταν στο σπίτι.

Αργότερα, τα φυσικά δέντρα αντικαταστάθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τα τεχνητά πλαστικά, κυρίως στα αστικά κέντρα, τα οποία στολίζονταν με γιρλάντες, λαμπιόνια και φανταχτερά χρωματιστά στολίδια ενώ στη βάση του πάντα υπήρχε η φάτνη με το νεογέννητο θείο βρέφος.

Σήμερα ο στολισμός του δέντρου ξεκινάει νωρίτερα από ποτέ, αφού ήδη από τις αρχές Νοεμβρίου αρκετά νοικοκυριά ξεκινούν να στολίζουν, σε μια προσπάθεια διαμόρφωσης μιας πιο ευχάριστης, γιορτινής ατμόσφαιρας σε κάθε σπίτι.

Οι Έλληνες φαίνεται να έχουν την ανάγκη να στολίζουν όλο και νωρίτερα τα τελευταία χρόνια χάνοντας όμως έτσι ένα μέρος από το μαγικό συναίσθημα της προσμονής των Χριστουγέννων.