Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, που καταχωρήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης και την Ευρωπαϊκή Ένωση για τις 28 Ιανουαρίου κάθε έτους, καθορίζει και υπενθυμίζει τα δικαιώματα που έχουν όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες. Στην Ελλάδα αυτή την πρωτοβουλία έχει αναλάβει η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Όταν λέμε να προστατεύονται τα προσωπικά δεδομένα εννοούμε να μην υπάρχουν για τον άλλο στοιχεία αναγνώρισής του, της εκπαίδευσης, της εργασίας του, των μετακινήσεών του και άλλων θεμάτων. Επίσης, να προστατεύονται στοιχεία του που βρίσκονται αποθηκευμένα σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές ή ακόμα να μην παρακολουθούνται τα τηλέφωνα και η ιδιωτική του ζωή. Η Ευρώπη, η δική μας ήπειρος, ο χώρος που μέσω της Ελλάδας γέννησε τη δημοκρατία, δείχνει - και καλά κάνει - να ανησυχεί σοβαρά, να φοβάται στην κυριολεξία για τις ζωές των πολιτών της που σαφώς έχουν γίνει έρμαιο υποκλοπών, διαρροών και ευρύτερων παρακολουθήσεων καταργώντας πλήρως τα άδυτα της προσωπικής ζωής.

Ο ΛΑΝΓΚ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΕΙ

Η Ευρώπη φοβάται, λοιπόν. Επείγεται να απομακρύνει τον εφιάλτη από κάθε πολίτη που νιώθει ότι είναι υπό επιτήρηση ακόμα και οι ιδεολογικές και σεξουαλικές του επιλογές. Η γηραιά ήπειρος προειδοποιεί πως όλοι έχουμε υποταχθεί σε ένα σύνθετο κύκλωμα παρακολουθήσεων όπου τίποτα δε μένει απόκρυφο και μυστικό. Οι διαρροές τηλεφωνικών συνομιλιών, φωτογραφιών και βίντεο είναι πια ένας καινούργιος αλλά όχι αβάσιμος φόβος. Έτσι, δικαιώνεται απόλυτα ένας Ευρωπαίος φιλόσοφος του κινηματογράφου, ο Φριτς Λανγκ, που σε πολλές σπουδαίες δημιουργίες του αναφέρθηκε στα πολλαπλά συστήματα παρακολούθησης: Από τις πιο σύνθετες καταστάσεις στις πιο απλές. Σε αυτή την κατηγορία πρέπει να θυμίσουμε οπωσδήποτε τον Δράκο του Ντύσελντορφ (1931), όπου ο Πίτερ Λόρε υποδύεται εξαιρετικά το ρόλο ενός τύπου που βιάζει και δολοφονεί μικρά κοριτσάκια. Μέσα στη νύχτα, ένας ολόκληρος στρατός ζητιάνων τον παρακολουθεί, και όταν τον συναντήσει, χαράσσει στο παλτό του με κιμωλία το γράμμα Μ.

ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Μια πρόσφατη γερμανική ταινία που συζητήθηκε πολύ είναι Οι ζωές των άλλων (2005) που αναφέρεται στις παρακολουθήσεις τηλεφώνων στην Ανατολική Γερμανία πριν ενωθεί με τη Δυτική. Οι παρακολουθήσεις γενικά υπήρξαν ένας εύστοχος τρόπος εδώ και εκατοντάδες χρόνια να χειραγωγεί η εξουσία τους πολίτες. Τα συστήματα ήταν πολλά: Οι θυρωροί κατοικιών, οι εφημεριδοπώλες και άλλα πρόσωπα ήταν στην υπηρεσία αυτού του συστήματος ελέγχου. Ο Βίκτορ Ουγκό αναφέρθηκε σε αυτό και άμεσα και έμμεσα: μην ξεχνάμε πως οι Θερνανδιέροι στους Αθλίους είχαν ανοίξει μια τρύπα στο παράθυρο του Μάριου και από εκεί παρακολουθούσαν όλες του τις κινήσεις. Η Ευρώπη, λοιπόν, ανησυχεί πως ακόμα και οι κατοικίες, το προσωπικό άσυλο του καθενός, δεν είναι πια ασφαλείς. Στην περίφημη καλτ ταινία του Ολλανδού Πιμ Ντε Λα Πάρα Το ρετιρέ της ανωμαλίας (1969), ένας φοιτητής έχει ανοίξει μια τρύπα στον τοίχο και παρακολουθεί τα ιδιαίτερα ερωτικά παιχνίδια ενός συμφοιτητή του με τη φίλη του.

Ο δικός μας Γιάννης Σακαρίδης στο πολύ ενδιαφέρον νουάρ Wild Duck (2013) μας δείχνει ότι ο βασικός ήρωας ανακαλύπτει πως στην πολυκατοικία όπου διαμένει μια συμπαθέστατη καρκινοπαθής τα τηλέφωνα παρακολουθούνται.

ΒΛΕΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ

Στην εξαιρετική ταινία giallo του Λούτσιο Φούλτσι Το πέταγμα της νυχτερίδας (1971), τα πάντα κρίνονται από μια ιδιαίτερη σκηνή που παρακολουθούν δυο χίπηδες κάτω από την επήρεια παραισθησιογόνων ουσιών.

Σε μια ακόμα πιο διεισδυτική ευρωπαϊκή ταινία, το ισπανικό νουάρ Το σώμα (2012), ο βασικός ήρωας, ένας καλός νέος επιστήμονας βρίσκεται σε συνεχή παρακολούθηση από ένα ζευγάρι. Κάτι από το παρελθόν έχει προκαλέσει αυτή τη διαδικασία, που τελικά γίνεται ανάλγητη και ατελέσφορη για όλους. Κάποιες φορές, λοιπόν, τα συστήματα και οι μηχανισμοί παρακολούθησης στρέφονται σε βάρος ακόμα και εκείνων που τα διαπράττουν. Έτσι, λοιπόν, η Ευρώπη ανησυχεί υποψιαζόμενη, και πολύ σωστά, το άνοιγμα ως ομπρέλα ενός τεραστίου μεγεθυντικού φακού που θα αποτυπώνει και θα τηλεμεταφέρει τις ζωές των άλλων. Η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο πολύ, οι δορυφορικές λειτουργίες έγιναν τόσο διεισδυτικές, τα κινητά τηλέφωνα δεν είναι ασφαλή και κανείς πλέον δεν μπορεί να θεωρεί ότι έχει ιδιωτική ζωή. Αυτά πρέπει να θυμόμαστε από την ευρωπαϊκή προειδοποίηση της 28ης Ιανουαρίου.

ΟΙ ΜΕΓΙΣΤΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ ΕΙΔΟΥΣ

Τιμώντας την Ευρώπη, αξιοποιήσαμε στο βασικό μέρος ταινίες από τη γηραιά ήπειρο. Βέβαια, υπάρχουν εξαιρετικές ταινίες από τις ΗΠΑ πάνω στο θέμα των παρακολουθήσεων. Για την ιστορική ενημέρωσή σας σάς δίνουμε μια λίστα με κάποιες από τις καλύτερες δημιουργίες του είδους:

1. Σιωπηλός μάρτυρας (1954) του Άλφρεντ Χίτσκοκ, με τους Γκρέις Κέλι και Τζέιμς Στιούαρτ.
2. Η συνομιλία (1974) του Φράνσις Φορντ Κόπολα, με τον Τζιν Χάκμαν.
3. Δημόσιος κίνδυνος (1998) του Τόνι Σκοτ, με τους Γουίλ Σμιθ και Τζιν Χάκμαν.
4. Η πλεκτάνη (2008) του Ρίντλεϊ Σκοτ, με τους Λεονάρντο Ντι Κάπριο και Ράσελ Κρόου.
5. Συριάνα (2005) του Στίβεν Γκάγκαν, με τον Τζορτζ Κλούνι.
6. Οι αδερφές (1970) του Μπράιαν Ντε Πάλμα, με τους Μάργκο Κίντερ και Τσαρλς Ντέρνινγκ.
7. Διχασμένο κορμί (1984) του Μπράιαν Ντε Πάλμα με τους Μέλανι Γκρίφιθ και Γκρεγκ Γουόσον.
8. Οι αθόρυβοι (1992) του Φιλ Ρόμπινσον, με τους Ρόμπερτ Ρέντφορντ και Σίντνεϊ Πουατιέ.
9. Οι κοριοί (1987) του Τζον Μπάνταμ, με τους Ρίτσαρντ Ντρέιφους και Μάντλιν Στόου.
10. Η μεγάλη ληστεία της Νέας Υόρκης (1971) του Σίντνεϊ Λιουμέτ, με τους Σον Κόνερι, Ντάιαν Κάνον και Μάρτιν Μπάλσαμ.
11. Σλίβερ (1993) του Φίλιπ Νόις, με τους Σάρον Στόουν και Γουίλιαμ Μπάλντουιν.
12. Όλοι οι άνθρωποι του Προέδρου (1976) του Άλαν Τζ. Πάκουλα, με τους Ρόμπερτ Ρέντφορντ, Ντάστιν Χόφμαν και Τζέισον Ρόμπαρντς.
13. Νίξον (1995) του Όλιβερ Στόουν, με τον Άντονι Χόπκινς.
14. Σνόουντεν (2016) του Όλιβερ Στόουν, με τον Τζόζεφ Γκόρντον-Λέβιτ.
15. Citizenfour (2014) της Λόρα Πουατρά.
16. Ο ύποπτος της Οδού Άρλινγκτον (1999) του Μαρκ Πέλινγκτον, με τους Τζεφ Μπρίτζες, Τιμ Ρόμπινς και Τζόαν Κιούζακ.
17. Τρούμαν σόου του Πήτερ Γουέιρ

ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ

Κατά τον Χίτσκοκ, η ηδονοβλεψία είναι ένα είδος ψυχαναλυτικού αμαρτήματος που πρέπει να τιμωρείται. Όπως είναι γνωστό, στο Σιωπηλό Μάρτυρα (1954) ο φωτογράφος Τζέιμς Στιούαρτ έχει ήδη σπασμένο το ένα πόδι του. Εννοεί ,όμως, να παρακολουθεί συνεχώς το γείτονά του. Στο τέλος θα αποδειχθεί ότι έχει δίκιο, αλλά θα σπάσει και το άλλο πόδι του, κι αυτό είναι μια συμβολική τιμωρία για το αμάρτημα της ηδονοβλεψίας. Ο Μπράιαν Ντε Πάλμα, σαφής επίγονος ή αντιγραφέας του Χίτσκοκ, αναφέρθηκε κι αυτός στο θέμα της ηδονοβλεψίας και τις επιπτώσεις της. Στις ταινίες του Ντάριο Αρτζέντο, επιγόνου επίσης του Χίτσκοκ, υπάρχουν στοιχεία ηδονοβλεψίας ή, στην καλύτερη περίπτωση, λειτουργίες του βλέμματος. Για να τελειώσουμε, όμως, με κάτι ευχάριστο και ανακουφιστικό, να αναφερθούμε στην υπέροχη ταινία του Γιώργου Πανουσόπουλου Οι απέναντι (1981). Από ένα σκοτεινό διαμέρισμα, ο Άρης Ρέτσος παρακολουθεί με τηλεσκόπιο την πανέμορφη Μπέτυ Λιβανού. Όταν αποφασίζουν να βρεθούν, έχει ήδη αναπτυχθεί ένας έρωτας που λυτρώνει τους ίδιους αλλά και φωτίζει δημιουργικά το περιβάλλον.