«Πάσχα στο χωριό» με έθιμα και παραδόσεις που παρέμειναν στον… πάγο εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων που επέβαλε για δύο χρόνια η πανδημία του κορονοϊού θα γιορτάσουν φέτος χιλιάδες πολίτες στην Κεντρική Μακεδονία και ευρύτερα τη Βόρεια Ελλάδα. Η Μεγάλη Εβδομάδα εκτός από κατάνυξη κα προσευχή εμπεριέχει έθιμα που η ιστορία τους χάνεται στα βάθη των χρόνων και είναι αυτά που προ πανδημίας προσέλκυαν πλήθος επισκεπτών, ενισχύοντας την τοπική οικονομία της κάθε περιοχής.

Η χαλάρωση των μέτρων, η δυνατότητα μετακίνησης, αλλά και η μη χρήση μάσκας σε εξωτερικούς χώρους δίνει τη δυνατότητα σε πολιτιστικούς συλλόγους και σωματεία να προχωρήσουν στη διοργάνωση Πασχαλινών εκδηλώσεων, έστω και με κάποιους περιορισμούς, προκειμένου να αναβιώσουν έθιμα και παραδόσεις για τον εορτασμό της Λαμπρής.

Το Πάσχα η μεγάλη αυτή γιορτή της Χριστιανοσύνης, γιορτάζεται με ξεχωριστό τρόπο σε κάθε γωνιά της Βόρειας Ελλάδα και ιδιαίτερα σε ορισμένες περιοχές αναβιώνουν ήθη κι έθιμα που δίνουν ένα ιδιαίτερο «χρώμα» στην εορταστική αυτή περίοδο. Το «κάψιμο του Ιούδα», οι «Αλογοδρομίες», οι «Αυγομαχίες», η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Εσταυρωμένου και η Ανάσταση σε νεκροταφεία είναι ορισμένες μόνο από τις παραδόσεις που συνεχίζονται σε περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας.

Παράλληλα, τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές θα βάψουν τα κόκκινα αυγά, θα αρχίσουν να ζυμώνουν τα τσουρέκια, τα κουλουράκια και το Μεγάλο Σάββατο θα ετοιμάζεται η μαγειρίτσα και οι σούβλες που φέτος θα πάρουν…. φωτιά ανήμερα της Κυριακής του Πάσχα.

Οι τελετουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας

Καθ’ όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κάθε νοικοκυριό θα τιμήσει με τον τρόπο του τις τελετουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας, η οποία είναι γεμάτη έθιμα και παραδόσεις που περιστρέφονται γύρω από τη ζωή του Ιησού, με έμφαση στις τελευταίες ημέρες της ζωής του.

Οι σπιτικές δουλειές και οι τελετουργίες κορυφώνονται σταδιακά, ενώ σύμφωνα με τους λαογράφους μέχρι τη Μεγάλη Τετάρτη θα έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες προετοιμασίας του σπιτιού -καθάρισμα, ξάσπρισμα, παρασκευή γλυκών, φαγητών και αρτοσκευασμάτων- ενόψει της μεγάλης γιορτής.

Τη Μεγάλη Τετάρτη μάλιστα, μετά το Ευχέλαιο που τελείται στους ναούς, οι νοικοκυρές ανανεώνουν το προζύμι του σπιτιού με το οποίο θα φτιάξουν την επόμενη μέρα τα πασχαλινά κουλούρια και τα τσουρέκια. Με το προζύμι της Μ. Τετάρτης ζυμώνουν τα κουλούρια του Πάσχα: κουτσούνες, κουζουνάκια, καλαθάκια, αυγούλες, παύλους κ.ά, ενώ όλες οι πασχαλινές κουλούρες στολίζονται με κόκκινα αβγά.

Το Θείο Πάθος ξεκινά την Μεγάλη Πέμπτη, κορυφώνεται την Μεγάλη Παρασκευή και καταστρέφεται πανηγυρικά τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, όταν έρχεται το μήνυμα της Ανάστασης.

Μάλιστα η Μεγάλη Πέμπτη ή Κόκκινη Πέμπτη είναι η κατ’ εξοχήν ημέρα της προετοιμασίας για την Ανάσταση. Από το πρωί, οι νοικοκυρές βάφουν τα αβγά, βάζουν το πρώτο αβγό στο εικονοστάσι και πετούν το παλιό στο ποτάμι. Ακόμη και σήμερα σε πολλές περιοχές με το αβγό σταυρώνουν τα παιδιά όταν είναι άρρωστα, ενώ ο αριθμός των αβγών που θα βάψουν είναι ορισμένος και το δοχείο καινούριο.

To κλίμα πάντως ενόψει Πάσχα, αρχίζει να γίνεται γιορτινό από σήμερα Κυριακή των Βαΐων, οπότε οι ομάδες των «Λαζαρίνων» επισκέπτονται την εκκλησία, όπου οι νιόπαντρες πηγαίνουν βάγια τα οποία μοιράζονται στο ποίμνιο, και φυλάσσονται στο εικονοστάσι «για το καλό». Σύμφωνα με την παράδοση, μετά από τη λειτουργία πρωταγωνίστριες ήταν τα νεαρά κορίτσια που έλεγαν τα κάλαντα στην αυλή των εκκλησιών.

Στην Κεντρική Μακεδονία

Ιδιαίτερο χρώμα έχει το Πάσχα σε πολλές περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας, με την αναβίωση πολλών εθίμων που φέτος θα γίνουν έστω και με κάποιους περιορισμούς.

Την Κυριακή του Πάσχα στην Αρναία Χαλκιδικής νέοι των πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής υποδέχονται τον κόσμο στην κεντρική πλατεία, ντυμένοι με παραδοσιακές στολές κερνώντας τους κόκκινα αυγά, τσουρέκι και παραδοσιακές πίτες. Τη δεύτερη μέρα μετά από την Ανάσταση αναβίωνε το έθιμο «Κούτσμανος» από την Πολιτιστική Εταιρία της Αρναίας. Στην παραλία της Συκιάς, στη Χαλκιδική, διοργανώνεται την τρίτη μέρα του Πάσχα «Αλογοδρομίες», ένα έθιμο που έχει βαθιά τις ρίζες του στο χρόνο και αναβιώνει με επιτυχία τα τελευταία χρόνια.

Ξεχωριστές είναι οι «Αυγομαχίες» στον Άνω Άγιο Ιωάννη Πιερίας τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, ένα έθιμο που έλκει την καταγωγή του από τις πατρίδες του ποντιακού ελληνισμού και συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών. Οι αυγομάχοι λαμβάνουν θέσεις και έχουν στη «φαρέτρα» τους είκοσι αυγά ο καθένας. Η μάχη ξεκινά στην εξέδρα, όπου κάθονται αντικριστά δύο αυγομάχοι και όποιος μείνει τελευταίος με ένα αυγό είναι

Στις Σέρρες, τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά την περιφορά του Επιταφίου αναβιώνει στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, το έθιμο «Αδώνια» Σύμφωνα με το τελετουργικό του εθίμου, όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει τοποθετήσει θυμίαμα και την εικόνα του Εσταυρωμένου, πλαισιωμένη από πασχαλιές και άλλα άνθη.

Την Κυριακή του Πάσχα και στην Καστανούσα Κερκίνης αναβιώνει το ποντιακό πασχαλινό έθιμο «Αυγομαχίες» που έχει τις ρίζες του στον Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό. Βασικός κανόνας του εθίμου είναι η χρησιμοποίηση μόνο αυγών κότας.

Στην Πέλλα, στο χωριό Μαργαρίτα, τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, πραγματοποιείται το τοπικό έθιμο Σπάσιμο των Αυγών και προσφέρονται στους επισκέπτες τοπικά παραδοσιακά εδέσματα.

Σε άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας

Στην πόλη της Δράμας την Μεγάλη Παρασκευή σε κλίμα κατάνυξης και ευλάβειας λίγο μετά τις 9 το βράδυ οι Επιτάφιοι από όλες τις κεντρικές ενορίες της πόλεως συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία Ελευθερίας, στην ολοκλήρωση του Θείου δράματος.

Στο Βώλακα, στο Μοναστηράκι, του Πύργους, το Παγονέρι και την Καλή Βρύση, έχουν το έθιμο της «κούνιας», που πραγματοποιείται την ημέρα του Αγίου Γεωργίου. Ομάδες νέων αγοριών πήγαιναν όπου υπήρχαν μεγάλα δέντρα και κατασκεύαζαν «κούνια» με σκοινί και για κάθισμα τοποθετούσαν ένα κιλίμι ή μια κουβέρτα, σε αυτήν ανέβαιναν οι κοπέλες, όπου αυτές εκμυστηρευόταν ποιον αγαπάνε.

Η «Ανδρομάνα» στη Δεσκάτη Γρεβενών

Το έθιμο αυτό, η Ανδρομάνα, αποτελεί τον αποχαιρετισμό στο Πάσχα, όπου οι κάτοικοι της Δεσκάτης Γρεβενών, ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής, την πρώτη Παρασκευή μετά τη Μεγάλη Εβδομάδα, τραγουδούν όλοι μαζί στην πλατεία, ιδιαίτερα παραδοσιακά τραγούδια και χορεύουν. Το έθιμο αυτό, έχει τις ρίζες του, στην εποχή της Τουρκοκρατίας, όπου μέσα από τα τραγούδια με τους αλληγορικούς στίχους περνούσαν τα μηνύματα της λευτεριάς και της επανάστασης, ακόμη και παρουσία των Τούρκων.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 17.04.2022