Των Σοφίας Χριστοφορίδου και Ευτυχίας Κωνσταντινίδου

Μία απίστευτη ιστορία που αναδεικνύει το διαχρονικό μπάχαλο που επικρατεί στο ελληνικό δημόσιο σε σχέση με το τι του ανήκει, πώς το προστατεύει και πώς αντιμετωπίζει τους πολίτες αποκαλύπτει η «ΜτΚ». Εκατοντάδες οικογένειες στην Καλαμαριά διαπίστωσαν με έκπληξη ότι με καθυστέρηση… 95 ετών το δημόσιο διεκδικεί το σπίτι τους, για το οποίο έχουν τίτλους ιδιοκτησίας και πλήρωναν φόρους όλα αυτά τα χρόνια.

Η υπόθεση πάει έναν αιώνα πίσω, όταν με την ανταλλαγή των πληθυσμών που συμφωνήθηκε με τη συνθήκη της Λοζάνης, οι περιουσίες των μουσουλμάνων περιήλθαν στο ελληνικό δημόσιο, για να τις διαχειριστεί για την αποκατάσταση των προσφύγων. Κάποια από αυτά τα κτήματα καταλήφθηκαν αυθαίρετα, εκδόθηκαν πρωτόκολλα κατάληψης και επιβλήθηκαν πρόστιμα, αλλά επί της ουσίας το δημόσιο ουδέποτε διεκδίκησε την κυριότητά τους. Το γραφειοκρατικό χάος του ελληνικού κράτους βοήθησε στο να μην επιλυθούν ποτέ τα ζητήματα της κυριότητας. Κάποια από αυτά τα ανταλλάξιμα κτήματα τεμαχίστηκαν, έγιναν οικόπεδα, πουλήθηκαν. Άραγε με ποιους τίτλους ιδιοκτησίας;

«Δύο είναι τα ενδεχόμενα. Το πρώτο η καταγραφή να είναι λάθος και να μην πρόκειται για ανταλλάξιμο κτήμα - σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει αλληλογραφία, στην οποία το δημόσιο παραδέχεται ότι δεν είναι σίγουρο αν η ιδιοκτησία ήταν μουσουλμάνου. Ή υπάρχει ένας καταπατητής που στη συνέχεια άρχισε να πουλά τα οικόπεδα, για τα οποία οι επόμενοι ιδιοκτήτες πλήρωσαν» αναφέρει ο δικηγόρος Κώστας Βατάλης, που χειρίζεται μία από τις υποθέσεις, για τις οποίες έχει ασκήσει αγωγές το δημόσιο.

Όπως και να έχει, υπηρεσίες του ελληνικού δημοσίου υποτίθεται ότι έλεγξαν τα της μεταβίβασης και επέβαλαν φόρους, εξέδωσαν άδειες δόμησης και επέτρεψαν να κτιστούν πολυκατοικίες, για τις οποίες επί δεκαετίες καταβάλλονταν φόροι. Και ξαφνικά, στις αρχές του 2000 το δημόσιο θυμήθηκε να διεκδικήσει αυτά τα οικόπεδα. Αφού δεν δικαιώθηκε στις ενστάσεις που υπέβαλλε στο Κτηματολόγιο, επανέρχεται έπειτα από 15 χρόνια, διεκδικώντας με αγωγές την κυριότητα των οικοπέδων.

Η «ΜτΚ» φέρνει στο φως της δημοσιότητας υποθέσεις που εντοπίζονται στην Καλαμαριά, αλλά το επόμενο διάστημα, όσο λήγουν οι σχετικές προθεσμίες διορθώσεων στο Κτηματολόγιο, θα αποκαλυφθούν δεκάδες τέτοιες υποθέσεις σε όλη τη Θεσσαλονίκη.

Χιλιάδες ιδιοκτήτες – όμηροι

Το τμήμα Δημοσίων και Ανταλλάξιμων Κτημάτων της Περιφερειακής Διεύθυνσης Δημόσιας Περιουσίας Μακεδονίας-Θράκης έχει συντάξει τριψήφιο αριθμό εκθέσεων για πάνω από εκατό τέτοια κτήματα στην Καλαμαριά, εντός των οποίων υπάρχουν δεκάδες ακίνητα, τα οποία θεωρεί ότι του ανήκουν, με βάση τη συνθήκη της Λοζάνης. Με βάση αυτές τις εκθέσεις, το ελληνικό δημόσιο έχει ήδη ασκήσει αγωγές και οι εναγόμενοι πρέπει να καταθέσουν τις προτάσεις τους έως την 1η Απριλίου.

Σε κάθε ένα από τα εν λόγω κτήματα έχουν κτιστεί οικοδομές με τουλάχιστον 10-15 ιδιοκτήτες, ενώ, αν συνυπολογιστούν και οι συνιδιοκτήτες που προκύπτουν λόγω κληρονομιάς, ο αριθμός αυτός αυξάνεται κι άλλο. Με άλλα λόγια, σχεδόν χίλιοι άνθρωποι, μεταξύ αυτών και πολλοί ηλικιωμένοι, είναι αυτήν τη στιγμή όμηροι, γιατί μέχρι να τελεσιδικήσει η υπόθεση στο εφετείο (ή ακόμα και να εκδοθεί αμετάκλητη απόφαση από τον Άρειο Πάγο) δεν μπορούν να πουλήσουν, να μεταβιβάσουν ή να κληροδοτήσουν στα παιδιά τους ένα περιουσιακό στοιχείο για το οποίο πλήρωσαν για να αποκτήσουν και πληρώνουν φόρους εισοδήματος (τεκμήρια), μεταβίβασης και ιδιοκτησίας (ΕΤΑΚ, ΕΝΦΙΑ) επί δεκαετίες.

Το θέμα είναι σε γνώση της διοίκησης του δήμου Καλαμαριάς, που προτίθεται να το συζητήσει σε μία από τις επόμενες συνεδριάσεις του, καθώς πλέον έχει λάβει και κοινωνικές διαστάσεις.

Όλα ξεκίνησαν από το Κτηματολόγιο

Η υπόθεση με τα ανταλλάξιμα οικόπεδα ήρθε στην επιφάνεια με τη διαδικασία κτηματογράφησης, που άρχισε από το δήμο Καλαμαριάς, το 1999. Τότε το ελληνικό δημόσιο «θυμήθηκε» ότι έχει την κυριότητα διαφόρων εκτάσεων που θεωρούσε ότι ήταν ανταλλάξιμα κτήματα. Βέβαια, ήδη πριν από πολλές δεκαετίες αυτά τα οικόπεδα είχαν τεμαχιστεί και είχαν πωληθεί με συμβολαιογραφικές πράξεις, εντός τους ανεγέρθηκαν πολυκατοικίες και οι ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων είχαν ήδη καταχωρήσει τις ιδιοκτησίες τους στο Κτηματολόγιο. Όταν διαπιστώθηκε η «διπλοεγγραφή» το 2001, το δημόσιο υπέβαλε ενστάσεις στο Κτηματολόγιο, οι οποίες απορρίφθηκαν.

Στο μεταξύ, το 2003 ψηφίστηκε ο νόμος 3127, που έδινε το δικαίωμα χρησικτησίας σε όσους κατείχαν δημόσια κτήματα, υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Την ίδια χρονιά οι ιδιοκτήτες έκαναν και οι ίδιοι ενστάσεις και δικαιώθηκαν εκ νέου, βάσει του άρθρου 4 του Ν.3127/2003.

Στην εκπνοή της προθεσμίας

Τότε θεώρησαν ότι το θέμα είχε λήξει οριστικά, καθώς το ελληνικό δημόσιο δεν προσέφυγε στη δικαιοσύνη και εφησύχασαν. Δεκαπέντε χρόνια μετά, το δημόσιο επανήλθε, καταθέτοντας τον περασμένο Δεκέμβριο ομαδικές αγωγές. Κρίσιμη λεπτομέρεια: μετά την αρχική εγγραφή των ιδιοκτησιών στο Κτηματολόγιο δίνεται προθεσμία διόρθωσης 14 ετών, και αν σε αυτό το διάστημα δεν υπάρξει μεταβολή, η εγγραφή κρίνεται οριστική. Το δημόσιο κινήθηκε σχεδόν στη λήξη αυτής της προθεσμίας. Για παράδειγμα, σε ορισμένα από τα επίδικα ακίνητα (για τα οποία η «ΜτΚ» είναι σε γνώση της δικογραφίας) η ημερομηνία δημοσίευσης στο Κτηματολόγιο είναι τον Ιούλιο του 2005 και άρα η προθεσμία των 14 ετών συμπληρώνεται φέτος τον Ιούλιο.

Αδιαταράκτως…

Το άρθρο 4 του Ν.3127/2003, βάσει του οποίου δικαιώθηκαν οι ιδιώτες στις ενστάσεις που υπέβαλε το δημόσιο, προβλέπει ότι σε ακίνητο που βρίσκεται μέσα σε σχέδιο πόλεως, οικισμό που προϋφίσταται του έτους 1923 ή οικισμό κάτω των 2.000 κατοίκων που έχει οριοθετηθεί, ο νομέας του θεωρείται κύριος έναντι του δημοσίου εφόσον νέμεται το ακίνητο α-διαταράκτως για 10 χρόνια από την έναρξη ισχύος του νόμου εφόσον διαθέτει νόμιμο τίτλο από επαχθή αιτία (σ.σ. αγοραπωλησία) ή 30 χρόνια αν δεν διαθέτει τίτλο. Το «κλειδί» είναι η λέξη «αδιαταράκτως». Εάν στη δεκαετία πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου το δημόσιο «όχλησε» τον ιδιοκτήτη, γνωρίζοντάς του τη διεκδίκηση επί του ακινήτου, τα πράγματα αλλάζουν. Αυτό συνέβη, εν προκειμένω, όταν το δημόσιο προέβαλε την αξίωσή του κατά τη διαδικασία της κτηματογράφησης, το 2002, δηλαδή πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου.

Απελθέτω απ’ εμού η ευθύνη

«Όσοι είχαν τίτλους ιδιοκτησίας από οθωμανικά ταπιά, ήταν εξασφαλισμένοι, γιατί επί οθωμανικής αυτοκρατορίας υπήρχε κτηματολόγιο ήδη από το 1860» έλεγε στη «ΜτΚ» έμπειρος υπηρεσιακός παράγοντας, που ασχολείται με το θέμα εδώ και χρόνια. Στην Ελλάδα όμως η κτηματογράφηση άρχισε το 1995 και ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί σε όλες τις περιοχές της χώρας…

Η Καλαμαριά ήταν από τις πρώτες περιοχές που έγινε κτηματογράφηση. Οι πολίτες που διαπίστωσαν ότι το δημόσιο έχει αξιώσεις στις περιουσίες τους βρίσκονται υπ’ ατμόν από τις αρχές του 2000. Όμως μετά από δύο ενστάσεις που δικαίωναν τους ιδιώτες, το δημόσιο συνέχισε να αμφισβητεί την ιδιοκτησία τους. Η προσφυγή στη δικαιοσύνη έγινε για να φυλάξουν τα «νώτα» τους οι υπάλληλοι από τυχόν κατηγορίες ότι δεν διαφύλαξαν τα συμφέροντα του δημοσίου, όπως παραδέχονται σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις. «Άλλο κύρος έχει μια ένσταση που εξετάστηκε από το Κτηματολόγιο και άλλο μία δικαστική απόφαση. Μια τέτοια υπόθεση μπορεί να διαγραφεί από τις δικές μας εκκρεμότητες μόνο με δικαστική απόφαση» λένε στη «ΜτΚ», υπό τον όρο ανωνυμίας. Πρόκειται για τη λογική απελθέτω απ΄ εμού το ποτήριον τούτο, ή μάλλον… η ευθύνη τούτη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο τυπικά διασφαλίζεται ότι το δημόσιο εξάντλησε όλα τα μέσα, προκειμένου να μη ζημιωθεί, ενώ η ευθύνη μετατίθεται στη δικαστική εξουσία, για κάτι που θα μπορούσε να είχε λυθεί διοικητικά.

Με τις αγωγές του δημοσίου οι ιδιοκτήτες θα αναγκαστούν να περιμένουν πολλά χρόνια μέχρι να τελεσιδικήσουν οι υποθέσεις και να ξέρουν αν τελικά το σπίτι τους τους ανήκει. Κάποιοι ίσως έχουν φύγει από τη ζωή, χωρίς να προλάβουν να κληροδοτήσουν το σπίτι τους στα παιδιά τους.

«Το δημόσιο μας λέει ότι το σπίτι μας δεν μας ανήκει»

«Είναι δυνατόν έπειτα από 38 χρόνια να μας λένε ότι το σπίτι δεν μας ανήκει;». Η 74χρονη Χρυσάνθη Λώλου και ο σύζυγός της Δημήτρης Σταυρινουδάκης δεν μπορούν να πιστέψουν αυτό που τους συμβαίνει. Στις 18 Ιανουαρίου 2019 έλαβαν μια αγωγή, με την οποία το δημόσιο ζητά να αναγνωριστεί ως ιδιοκτήτης του οικοπέδου, εντός του οποίου κτίστηκε η οικοδομή όπου βρίσκεται και το διαμέρισμά τους.

Το ζευγάρι αγόρασε το εν λόγω διαμέρισμα το 1981 με συμβολαιογραφική πράξη, μετέγραψε την ιδιοκτησία του στο υποθηκοφυλακείο και τη δήλωσε στο Κτηματολόγιο. «Πληρώσαμε δικηγόρους, συμβολαιογράφους. Εγώ πήρα και δάνειο. Είναι δυνατόν εμένα να μου δώσουν δάνειο από το ταμιευτήριο, αν δεν ήταν όλα σωστά; Ο εργολάβος πώς έχτισε; Εγώ έχω κάνει και γονική παροχή στην κόρη μου, την οποία θεωρούν άκυρη» λέει με πικρία, απογοήτευση και θυμό η κ. Λώλου. «Δεν φοβόμαστε κανέναν. Αυτό το σπίτι το πλήρωσα με το αίμα μου. Δεν χρωστώ ούτε ένα ευρώ στο κράτος!» προσθέτει ο σύζυγός της.

Μέχρι την 1η Απριλίου του 2019 οι εναγόμενοι οφείλουν να έχουν καταθέσει τις προτάσεις τους στο δικαστήριο. «Πρέπει να πληρώσουμε 500 ευρώ στο δικηγόρο που μας έχει αναλάβει, προκειμένου να κάνει την αγωγή. Μας ρωτάνε εάν έχουμε αυτά τα λεφτά;» αναρωτιέται ο συνταξιούχος κ. Σταυρινουδάκης, αναφέροντας ότι η ιστορία θα τραβήξει χρόνια, κληροδοτώντας προβλήματα ακόμη και στα παιδιά τους.

Η περίπτωση της οικογένειας Σταυρινουδάκη δεν είναι η μοναδική. Η ίδια αγωγή έχει ως αποδέκτες 15 άτομα που έχουν ιδιοκτησία στη συγκεκριμένη οικοδομή, ενώ το ελληνικό δημόσιο έχει ασκήσει συνολικά 14 αγωγές για ισάριθμα οικόπεδα, που βρίσκονται εντός των ορίων του ανταλλάξιμου κτήματος, περίπου εννέα στρεμμάτων, με αριθμό 5283. Το συγκεκριμένο ανταλλάξιμο κτήμα με τις πολλές οικοδομές εντός του, είναι μόνο ένα από τα πολλά για τα οποία έχουν ασκηθεί ή πρόκειται να ασκηθούν αγωγές. Ο συνολικός αριθμός των θεωρούμενων ως ανταλλάξιμων (και άρα αμφισβητούμενων) κτημάτων είναι τριψήφιος, σύμφωνα με πληροφορίες της «ΜτΚ».

Είναι ανταλλάξιμο;

Η έκταση την οποία το δημόσιο ταυτίζει με το ανταλλάξιμο κτήμα 5283 είναι περίπου 9,7 στρέμματα, σε μία από τις πιο κεντρικές περιοχές της Καλαμαριάς, στη συμβολή των οδών Αιγαίου και Πόντου. Μάλιστα τμήμα αυτού του κτήματος το χρησιμοποιεί ο δήμος Καλαμαριάς. Σύμφωνα με την αγωγή του δημοσίου:

• • Το συγκεκριμένο κτήμα αποτελούνταν από τέσσερα τμήματα των 2 στρ. περίπου το κάθε ένα και ανήκε στους Σεΐχ Μαρούφ και Σεφικά Χανούμ, βάσει οθωμανικών τίτλων που εκδόθηκαν το 1906 και το 1909. Το 1924 υποβλήθηκε δήλωση ιδιοκτησίας ανταλλαγέντων μουσουλμάνων και ακολούθως, βάσει της συνθήκης της Λοζάνης, πέρασε στο ελληνικό δημόσιο (αρχικά στην Εθνική Τράπεζα που ήταν διαχειρίστρια της ανταλλάξιμης περιουσίας και από το 1940 στην Υπηρεσία Διαχειρίσεως Ανταλλαξίμων Μουσουλμανικών Κτημάτων).
• • Το 1927, σε τμήμα 2 στρ. αυτού του οικοπέδου εντοπίζεται ένας αυθαίρετος κάτοχος, σε βάρος του οποίου επιβάλλονται μισθώματα και αποζημίωση για αυθαίρετη χρήση. Το 1928 ο εν λόγω ζητά από το Κεντρικό Γραφείο Ανταλλαγής τη διαγραφή των 2 στρεμμάτων από το κτηματολόγιο της ανταλλάξιμης περιουσίας (η αίτηση απορρίφθηκε) και το 1936 διεκδικεί δικαστικά την κυριότητα, όμως από τα στοιχεία του φακέλου δεν προκύπτει η δικαστική πορεία της υπόθεσης, επομένως σύμφωνα με την αγωγή, τα όποια δικαιώματα έχουν υποπέσει σε παραγραφή.
• • Για άλλο τμήμα του κτήματος 5283, οι σημερινοί ιδιοκτήτες ισχυρίζονται ότι έχουν αποδεικτικά ότι ο μουσουλμάνος ιδιοκτήτης είχε πουλήσει την περιουσία του σε κάποιον Γάλλο ήδη από το 1907 (δηλαδή πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών), αυτός το πούλησε το 1926 σε έναν εβραίο, που το κληροδότησε στα παιδιά του, στη συνέχεια το 1938 μεταβιβάστηκε σε έναν Έλληνα και έπειτα πέρασε στους κληρονόμους του, πωλήθηκε σε έναν εργολάβο, το 2000 οικοδομήθηκε και τα διαμερίσματα πουλήθηκαν. Αν ισχύουν αυτοί οι τίτλοι, το συγκεκριμένο τμήμα δεν μπορεί να θεωρηθεί ανταλλάξιμο.

Με καθυστέρηση 86 ετών

Μόλις το 2010 η Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου αποτύπωσε το εν λόγω οικόπεδο σε τοπογραφικό διάγραμμα. Δηλαδή πέρασαν 86 χρόνια από τότε που υποβλήθηκε δήλωση ιδιοκτησίας ανταλλαγέντων μουσουλμάνων χωρίς το δημόσιο να κάνει τίποτα, για να διασφαλίσει την περιουσία που υποστηρίζει ότι του ανήκει. Δήλωσε το ακίνητο το 1999 στο Κτηματολόγιο και έκανε ένσταση το 2001 χωρίς καν να διαθέτει ένα τοπογραφικό διάγραμμα, που να ορίζει ποια είναι η διεκδικούμενη έκταση!

Μεγαλύτερο μπλέξιμο με τα βακούφικα

Σύμφωνα με πληροφορίες της «ΜτΚ», κάποια από τα ανταλλάξιμα οικόπεδα είναι χαρακτηρισμένα και ως βακούφικα, δηλαδή μουσουλμανικά ακίνητα που αφιερώθηκαν προς εκπλήρωση διηνεκούς ευαγούς σκοπού. Οι κάτοχοι ακινήτων που κτίστηκαν επί αυτών των οικοπέδων έχουν ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα, γιατί επί της ουσίας δεν έχουν παρά μόνο δικαίωμα χρήσης και για να αποκτήσουν δικαίωμα επί του εδάφους, με βάση τον Ν.357/1976, πρέπει να αγοράσουν το οικόπεδο από την υπηρεσία ανταλλαξίμων. Για ακίνητα που αποκτήθηκαν πριν από την ψήφιση του αστικού κώδικα, το 1946, διατηρούνται σε ισχύ διατάξεις οθωμανικού δικαίου και θα πρέπει να αναζητηθούν στα ταπιά οι μουσουλμανικοί τίτλοι ιδιοκτησίας, που είναι γραμμένοι με αραβικούς χαρακτήρες…

Απόγονοι προσφύγων διεκδικούν τα ανταλλάξιμα

Το «παζλ» συμπληρώνεται με μια κίνηση κατοίκων που υποστηρίζουν ότι μόνο ένα μέρος της ανταλλάξιμης περιουσίας χρησιμοποιήθηκε για την αποκατάσταση των προσφύγων της Μικράς Ασίας και διεκδικούν η διαχείριση αυτής της περιουσίας να περάσει από το κράτος (που ήταν διαχειριστής και δεν του ανήκε) απευθείας στους απογόνους των προσφύγων. Για το θέμα διοργανώνεται τον ερχόμενο μήνα μία μεγάλη εκδήλωση στην Εύξεινο Λέσχη.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 9/10 Μαρτίου 2019