Αυτές τις μέρες συγκίνηση προκαλεί η απόδοση στο κοινό ενός μνημείου για το οποίο έχει γίνει πολύ μεγάλη συζήτηση, αφού συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας αλλά και του κόσμου. 

Πρόκειται για τον τύμβο Καστά στην Αμφίπολη, που από την Τρίτη του Πάσχα είναι επισκέψιμος για ειδικές ομάδες κοινού (δημοσιογράφους, αυτοδιοικητικούς και εκπαιδευτικούς) σε μια πιλοτική – πειραματική προσπάθεια των υπηρεσιών (Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών και Υπουργείου Πολιτισμού) να δώσουν μια ιδέα στο κοινό για τη φύση του μνημείου, καθώς και να εξακριβώσουν το πώς μπορούν να διαχειριστούν τις ξεναγήσεις και να ορίσουν και να οριστικοποιήσουν τους όρους των επισκέψεων. 

«Τα μνημεία είναι κοινωνικά αγαθά, δεν είναι τουριστικές ατραξιόν και πρέπει να τα χαίρεται ο κόσμος», επισημαίνει από την πρώτη στιγμή της συνάντησής μας η προϊσταμένη της ΕΦΑ Σερρών, αρχαιολόγος Δρ Δημητρία Μαλαμίδου.

Χαρακτηριστικό είναι πάντως ότι από τις σκαλωσιές που διακρίνονται από τον εξωτερικό ακόμη χώρο του μνημείου διαπιστώνει κανείς πως αρκετό υλικό είναι για λόγους ασφαλείας προστατευμένο και καλυμμένο, αφού πραγματοποιούνται εργασίες αναστύλωσης και συντήρησης και ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς για να αποδοθεί το μνημείο ολοκληρωμένο στο κοινό, καθώς θα είναι έτοιμο το 2027 μέσα από το νέο ΕΣΠΑ.

Η είσοδος

Για παράδειγμα από τις δύο καρυάτιδες που είναι αντικριστές ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μόνο τη μία και αυτό με προσπάθεια, ενώ η δεύτερη είναι καλυμμένη εξολοκλήρου για λόγους προστασίας. Το ίδιο συμβαίνει και με το περίφημο και περιβόητο ψηφιδωτό της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα αφού στον πάνω χώρο εκτελούνται εργασίες και ως εκ τούτου τα κάτω εκθέματα χρήζουν προστασίας. Όπως άλλωστε τονίζει η κ. Μαλαμίδου «τα ψηφιδωτά ανήκουν στην τελευταία φάση των εργασιών».

Καρυάτιδες, η μία σκεπασμένη, η άλλη με καλυμμένο πρόσωπο

Προς το παρόν πάντως ακόμη και αυτό το υλικό που μπορεί να δει κανείς μαγεύει και καθηλώνει. Μπαίνοντας η θέα των δύο πασίγνωστων πια Σφιγγών στην είσοδο εντυπωσιάζει. Στον πρώτο χώρο βρίσκουμε κονιάματα που μιμούνται ορθομαρμάρωση, μια επένδυση δηλαδή που μιμείται την εσωτερική μαρμάρινη επένδυση. Εδώ προχωρούν με γοργούς ρυθμούς οι εργασίες καθαρισμού επιφανειών γι’ αυτό και βλέπουμε τις όψεις των τοίχων σε καλή κατάσταση. Επίσης, εργασίες αναστήλωσης και επανατοποθέτησης υλικού συναντούμε στον επόμενο χώρο μετά τις καρυάτιδες.

Υλικό που μιμείται την ορθομαρμάρωση

Παρατηρούμε παντού ένα πυκνό δίκτυο από σκαλωσιές, οι οποίες θα αφαιρεθούν σταδιακά όσο προχωρούν και ολοκληρώνονται οι εργασίες, ενώ θα αποσπαστούν και αρκετά από τα δοκάρια των υποστυλώσεων, δηλαδή θα ελαφρύνει ο σκελετός που είναι σαν ένας εσωτερικός νάρθηκας του καταπονημένου μνημείου, το οποίο θα χρειαστεί ακόμη και όταν είναι έτοιμο για επισκέψεις, προσβάσιμο και αναγνώσιμο, να διατηρήσει έναν υποστηρικτικό μηχανισμό στο εσωτερικό του.

Ως γνωστόν ο τύμβος Καστά είναι ιδιαίτερος, αφού έχει έναν τριμερή χωρισμό που τον κάνει να διαφέρει από τους υπόλοιπους μακεδονικούς τύμβους οι οποίοι έχουν ως επί το πλείστον διμερή χωρισμό. Σε αυτόν ο τελευταίος θάλαμος, ο νεκρικός, είναι αυτός που έχει εσωτερικά, στο κέντρο του και χαμηλά, γιατί είναι χωσμένος κάτω από το δάπεδο, τον κιβωτιόσχημο τάφο που δέχτηκε την πρώτη ταφή. Κατά τη διάρκεια της ανακάλυψης του μνημείου όλοι οι χώροι ήταν γεμάτοι με χώμα, η επίχωση ήταν αρκετά διαταραγμένη, ενώ τα οστά που ανήκουν σε τουλάχιστον πέντε διαφορετικούς σκελετούς βρέθηκαν ανακατεμένα. Αυτός ο θάλαμος έχει και τις μεγαλύτερες ζημιές στις επιφάνειες, ενώ διακρίνονται και τρία λαγούμια από τις τυμβωρυχίες. Από το άνοιγμά τους μπήκαν οι τυμβωρύχοι και έκλεψαν υλικό σε σχεδόν σύγχρονη εποχή με αυτήν της ταφής.

Ταφικός θάλαμος

Ταφικός θάλαμος

Τοιχογραφία που διακρίνεται αδρά

Όλη η εικονογράφηση σχετίζεται, όπως είναι φυσικό, με τον κάτω κόσμο. «Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, οι καρυάτιδες και οι Σφίγγες έχουν σχέση με τις θρησκευτικές δοξασίες για τον θάνατο και την ανάσταση. Οι καρυάτιδες είναι τυπικές μορφές αυτής της αντίληψης για την αναγέννηση της φύσης. Έχουν τον κάλαθο στο κεφάλι που είναι γεμάτος με τα φρούτα και τους καρπούς της γης και η εικονογράφησή τους έχει σχέση με τις ιέρειες της Δήμητρας και της Περσεφόνης», τονίζει η Δημητρία Μαλαμίδου.

Αναμφίβολα, πάντως, ο τύμβος Καστά αποτελεί ένα ταφικό μνημείο των ελληνιστικών χρόνων, που έχει μεγάλες ιδιαιτερότητες. Το μέγεθος των διαστάσεών του, ο πλούσιος γλυπτός διάκοσμος που δεν συνηθίζεται σε ταφικά μνημεία αυτής της περιόδου, η πολυτέλεια των υλικών και κυρίως του μαρμάρου που χρησιμοποιήθηκε αφειδώς στο εσωτερικό και τον εξωτερικό περιμετρικό τοίχο αντιστήριξης, παραπέμπουν σε μια παρά πολύ πλούσια κατάσταση. Και ποιος άλλος θα μπορούσε να την έχει; Κάποιος που έχει σχέση, όχι αναγκαστικά συγγενική, με τη βασιλική οικογένεια άρα αξιωματούχος ή κάποιος από την κοινωνικοοικονομική ελίτ της περιοχής. Μπορεί αυτός να είναι εταίρος του Μεγάλου Αλεξάνδρου που είχε διαμείνει ή προέρχεται από την Αμφίπολη; «Είναι πάρα πολύ πιθανόν γιατί αυτό μαρτυρείται ιστορικά», απαντά η κ. Μαλαμίδου.

Δάπεδο

Ψηφιδωτό

Ωστόσο, η ίδια είναι διστακτική ως προς την άποψη ότι το μνημείο κατασκευάστηκε με εντολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη μνήμη του επιστήθιου φίλου του Ηφαιστίωνα. «Είναι λίγο αίολη η πρόταση, παρότι είναι ενδιαφέρουσα και ελκυστική για το κοινό. Για μένα δεν στηρίζεται κάπου πραγματικά και ρεαλιστικά με τα δεδομένα της αρχαιολογικής έρευνας. Αυτό θα δείξει στο μέλλον, όταν θα προχωρήσουν οι εργασίες και θα εξεταστούν με μεγάλη λεπτομέρεια όλα τα ευρήματα. Για την ώρα δεν νομίζω ότι ισχύει κάτι τέτοιο», υποστηρίζει η προϊσταμένη.

Μέλος του περιβόλου

Τον τύμβο επισκέφθηκαν δημοσιογράφοι, ενώ μέσα στις επόμενες ημέρες είναι κλεισμένα όλα τα ραντεβού από τις 9πμ έως τις 3μμ με ομάδες πέντε ατόμων που θα μπορούν να ξεναγούνται ανά μία ώρα. Οι ομάδες βλέπουν ένα κομμάτι του περιβόλου και το ταφικό μνημείο, ενώ η ολοκληρωμένη εικόνα το 2027 θα περιλαμβάνει το σύνολο του περιμετρικού περιβόλου του τύμβου, το ταφικό μνημείο και υποδομές για την υποδοχή και την αναμονή των επισκεπτών, αίθουσες ενημέρωσης και ανάπαυσης, αλλά και έναν σύντομο περίπατο στην κορυφή του τύμβου όπου θα αποκατασταθεί και θα φαίνεται ένα κομμάτι από τα αρχαιότερα νεκροταφεία τα οποία έχουν ανασκαφεί εκεί.

Η συνέχεια του αφιερώματος στο φύλλο της «Μακεδονίας της Κυριακής» στις 23 Απριλίου.