Του Γιώργου Μπαρμπουτίδη*

Η διαρκώς αυξανόμενη αστικοποίηση, η άναρχη ανάπτυξη των πόλεων, ο ελλιπής σχεδιασμός από τους αρμόδιους φορείς, αποτελούν κάποιους μόνο από τους παράγοντες που επιδείνωσαν τα προβλήματα των αστικών μεταφορών. Έλλειψη χώρων στάθμευσης, μειωμένη προσβασιμότητα στις πόλεις, αύξηση χρήσης αυτοκινήτου, αλλά και έλλειψη μιας κοινής προσέγγισης πολιτικής μεταφορών με πολιτικές περιβάλλοντος, αστικής ανάπτυξης, πολεοδομίας, κοινωνικής πολιτικής, υγείας, είναι τα πλέον σημαντικά προβλήματα.

Το ερώτημα σήμερα είναι απλό: σε ένα περιβάλλον όπου η ζήτηση των μεταφορών αυξάνεται, αλλά η προσφορά των υποδομών έχει ένα πεπερασμένο όριο, πώς αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα των αστικών μεταφορών;

Για κάποιους η απάντηση ενδεχομένως να είναι απλή. Επενδύουμε σε υποδομές και, έως ότου ολοκληρωθούν, αξιοποιούμε κάθε σπιθαμή δημόσιου χώρου, αναστέλλοντας πεζοδρομήσεις και παρόμοιες αστικές αναπλάσεις προς διευκόλυνση των Ι.Χ.

Η ευρωπαϊκή ωστόσο εμπειρία φρόντισε εγκαίρως να μας δώσει κατευθύνσεις. Τα προβλήματα αυτά άλλωστε απασχόλησαν και τις περισσότερες πόλεις της Ευρώπης. Σε διαφορετικό βαθμό και με διαφορετικά χαρακτηριστικά αλλά με την ίδια πάντα διακύβευση: τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πόλεις. Η συνολική εμπειρία που κατακτήθηκε οδήγησε στην εισαγωγή της έννοιας της βιώσιμης αστικής κινητικότητας στο σχεδιασμό των αστικών μεταφορών και ταυτόχρονα στην πρόταση ενός εργαλείου σχεδιασμού.

Η βιώσιμη αστική κινητικότητα λοιπόν δημιουργεί τις συνθήκες ώστε οι άνθρωποι να κινούνται ελεύθερα με βιώσιμο τρόπο και σεβασμό προς το περιβάλλον μέσα σε ένα πλαίσιο υποδομών και συνθηκών που προωθεί την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, δίχως να υπονομεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών για κάλυψη των αναγκών τους και το δικαίωμα τους για καθημερινές βιώσιμες μετακινήσεις.

Το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) είναι ένα στρατηγικό σχέδιο -συμπληρωματικό στα υπάρχοντα σχέδια και διαδικασίες- που σχεδιάζεται, για να ικανοποιεί τις ανάγκες για την κινητικότητα των ανθρώπων και των επιχειρήσεων στις πόλεις, και στα περίχωρά τους για μία καλύτερη ποιότητα ζωής.

Προς τούτο, δημιουργήθηκε, πριν από περίπου 10 χρόνια, ένα ευρωπαϊκό παρατηρητήριο για την αστική κινητικότητα (Eltis). Το Eltis παρέχει τις πληροφορίες, καλές πρακτικές, εργαλεία και κανάλια επικοινωνίας που είναι αναγκαία για να βοηθήσουν τις πόλεις, ώστε να υιοθετήσουν το μοντέλο της βιώσιμης αστικής κινητικότητας.

Αξίζει, όμως, περισσότερο να τονίσουμε τρεις από τις βασικές διαφορές που εισάγονται με τα ΣΒΑΚ σε σχέση με τον «παραδοσιακό» κυκλοφοριακό σχεδιασμό: Επικεντρώνονται στον άνθρωπο και όχι στην κυκλοφορία των οχημάτων. Ο βασικός τους στόχος είναι η βελτίωση της προσβασιμότητας και ποιότητας ζωής αντί της βελτίωσης της χωρητικότητας του οδικού δικτύου για τη διευκόλυνση της κυκλοφοριακής ροής. Προϋποθέτουν τη συνεχή αξιολόγηση των επιπτώσεων των διαφόρων παρεμβάσεων και τη διαμόρφωση μίας διαδικασίας μάθησης και βελτίωσης. Βασίζονται στη συμμετοχική διαδικασία όλων των εμπλεκομένων φορέων καθώς και άλλων άμεσα ενδιαφερομένων οργανισμών και όχι μόνο στη συμμετοχή του επισπεύδοντος φορέα.

Σε αυτά τα στοιχεία, δυστυχώς, φαίνεται να συμπυκνώνεται όλη η αδυναμία της «δικής μας» πραγματικότητας να ακολουθήσουμε αυτό που, κατά γενική ομολογία, αποτελεί την καλή πρακτική για το μέλλον των πόλεών μας: δεν κατανοούμε τι σημαίνει «προτεραιότητα ο άνθρωπος έναντι του Ι.Χ.», αδυνατούμε να θέσουμε την ατομικότητά μας σε κάποια διαδικασία μάθησης και βελτίωσης -ο καθένας διεκδικεί την αυθεντία στον τομέα του- μα πάνω από όλα αδυνατούμε, ή αρνούμαστε, να ακολουθήσουμε μια συμμετοχική διαδικασία, φοβούμενοι, ίσως, ότι θα οδηγήσει σε μη «προτιμώμενες» λύσεις. Διότι, θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι εξακολουθούμε να είμαστε εγκλωβισμένοι σε μικροσυμφέροντα και εξαρτήσεις του «επισπεύδοντος», που στο τέλος της ημέρας θέλει να αποφασίζει από τα κράσπεδα και τα πασσαλάκια έως και τη χάραξη του μετρό…

Ουδείς όμως δικαιούται να εγκλωβίσει το μέλλον μίας πόλης σε «μικροσυμφέροντα», σε βάρος της ποιότητας ζωής των ερχόμενων γενεών, που συμπεριλαμβάνει όρους περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Ο ολιστικός σχεδιασμός και η σταδιακή υλοποίηση των παρεμβάσεων για την επίτευξη του οράματος μιας πόλης δεν είναι θελκτικός. Απαιτεί χρόνο, κόπο και συχνά τα αποτελέσματα δεν «κεφαλαιοποιούνται» από τους εμπνευστές. Αυτός όμως είναι ο ρόλος των «αρχόντων»: να οραματίζονται και να καθοδηγούν, όχι να «διαχειρίζονται»…

* O Γιώργος Μπαρμπουτίδης είναι πολιτικός μηχανικός (Α.Π.Θ.),

M.Sc. Logistics, υπ. διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 20/10/2019.