Σχεδόν πενήντα λεπτά διήρκεσε ο πρωινός καφές με τον Δημήτρη Κουτσούμπα. Στον «Ξαρχάκο», απέναντι από το Βασιλικό Θέατρο. Εσπρεσάκι αυτός, φρέντο καπουτσίνο εγώ, σε μια ζεστή ημέρα το πρωί της περιοδείας του Γραμματέα του ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκη. Μιλήσαμε για όλη του τη ζωή. Για τα παιδικά χρόνια στη Λαμία και τις διώξεις και τις εξορίες που υπέστη η οικογένειά του, για το ροσμπίφ που κόστισε στον πατέρα του μερικές ημέρες στο κρατητήριο λίγο πριν τις εκλογές του 1961, για τα φοιτητικά του χρόνια στην Αθήνα τις ημέρες του Πολυτεχνείου και φυσικά για τα χρόνια της συμμετοχής του στο ΚΚΕ. «Δεν υπάρχει μέλλον για την καπιταλιστική Ελλάδα ούτε εκτός ούτε εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης», σημείωσε ο Γραμματέας του ΚΚΕ που χαρακτήρισε «μαύρη και άραχνη την πενταετία του διακυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη και τον ΣΥΡΙΖΑ επί Στέφανου Κασσελάκη «ένα εκφυλισμένο, ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά μόρφωμα, που ακόμα παραπατάει για το που θα κατασταλάξει». Απάντησε στην κριτική για τη δήλωσή του περί «Sugar Daddies», αλλά και για το γιατί ξέρει να χορεύει τόσο καλά, ενώ μας αποκάλυψε τη μεγάλη του αγάπη στην κλασσική μουσική, αλλά και το τι προσπαθεί να αλλάξει στο ΚΚΕ.

Υπάρχει πρωινός καφές στη ζωή του γραμματέα του ΚΚΕ;

Σταθερά και πάντα (γελάει). Απαραίτητα.

Τον πίνετε στο σπίτι ή στον Περισσό;

Τις περισσότερες ημέρες στον Περισσό.

Και είναι εσπρέσο;

Εσπρεσάκι (γελάει). Σκέτο.

Ξέρετε ότι στο Μέγαρο Μαξίμου υπάρχει ένας πρωινός καφές, όπου γίνεται μια γενική χαλαρή συζήτηση για τα θέματα της ημέρας. Στον Περισσό υπάρχουν τέτοιες συνήθειες;

Νομίζω ότι αυτό υπάρχει σε όλα τα κόμματα. Κάθε πρωινό συναντιόμαστε με τους συνεργάτες μου, ανταλλάσσουμε απόψεις για τα γεγονότα της ημέρας και την επικαιρότητα. Τι ζητήματα έχουμε να λύσουμε και τι πρόγραμμα θα μπει.

Ο Δημήτρης Κουτσούμπας σε μικρή ηλικία

Είδα στο βιογραφικό σας ότι γεννηθήκατε στη Λαμία και έχετε καταγωγή από τους Βελεσιώτες Φθιώτιδας, σωστά;

Βελεσιώτες Δομοκού. Ο πατέρας μου και η μητέρα μου γεννήθηκαν στους Βελεσιώτες Δομοκού, η μητέρα της μητέρας μου ήταν από την Ομβριακή Δομοκού, ο πατέρας της από τους Βελεσιώτες, η μητέρα του πατέρα μου επίσης από τους Βελεσιώτες και ο πατέρας του πατέρα μου, ο Δημήτρης ο Κουτσούμπας, ήταν από τον Κέδρο Καρδίτσας που είναι στα σύνορα με τη Φθιώτιδα. Άρα, και οι παππούδες είναι δύο από τους Βελεσιώτες και δύο από κοντινά χωριά από τον θεσσαλικό κάμπο.

Και λιοντάρι το ζώδιο. Δυναμικός χαρακτήρας, δηλαδή…

10 Αυγούστου. Έτσι λένε, δεν ξέρω. Εσείς θα μου πείτε (γελάει).

Στο πατρικό πως ήταν η καθημερινότητα; Τι θυμάστε;

Ήταν όμορφα χρόνια. Ήμασταν ζεστή και δεμένη οικογένεια. Κάναμε την προσπάθεια να τρώμε μαζί το μεσημέρι, εμείς -εγώ και η αδελφή μου δηλαδή- σχολώντας από το σχολείο, ο πατέρας και η μητέρα μου όταν γυρνούσαν από τη δουλειά. Εκτός από περιόδους που ο πατέρας μου δούλευε για μεγάλο διάστημα στα έργα της ΔΕΗ. Τότε γίνονταν η ηλεκτροδότηση. Ξέρετε, η ύπαιθρος δεν είχε τότε ρεύμα και γίνονταν η ηλεκτροδότηση και ταξίδευε στην ύπαιθρο της Λαμίας και σε γειτονικούς νομούς.

Η μητέρα σας;

Ήταν στο σπίτι βασικά και δούλευε κατά διαστήματα. Μοδίστρα ήταν, δούλευε και τη μοδιστρική κατά περιόδους, κατά περιόδους δούλευε και στα χωράφια. Και πλύστρα έχει κάνει σε δύσκολες εποχές και ξενόπλενε. Έφτιαξε και ένα μαγαζάκι που ήταν μανάβικο και μετά μικρό παντοπωλείο, με μερικά τετραγωνικά και το κρατούσε η ίδια.

Με τον πατέρα του, πιτσιρικάς

Μεγαλώσατε σε δύσκολες εποχές και με τον πατέρα σας να έχει εξοριστεί για αντιστασιακή δράση.

Είχε συλληφθεί το 1945 και βγήκε από τη Γυάρο, την εξορία δηλαδή, το 1952 και μετά μόλις γύρισε τον έστειλαν στη Μακρόνησο γιατί δεν είχε υπηρετήσει τη θητεία του. Τότε όλους τους κομμουνιστές και τους αριστερούς τούς έστελναν στη Μακρόνησο που ήταν επίσης τόπος εξορίας για ένα χρόνο. Βγήκε από εκεί το 1954, είχε γνωρίσει στο μεταξύ τη μητέρα μου στο διάστημα που βγήκε από το Γυάρο, παντρεύτηκαν το ‘54 και εγώ γεννήθηκα το 55.

Πως βίωσε ένα μικρό παιδί αυτό το οικογενειακό περιβάλλον; Την εξορία και όλα αυτά;

Οι συζητήσεις στο σπίτι τέτοιες ήταν. Γιατί εκτός από τον πατέρα μου, που έκανε οκτώ χρόνια εξορίες και φυλακές, όλη η οικογένεια έτσι ήταν. Η μεγαλύτερη αδελφή του πατέρα μου ήταν στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας και είχε συλληφθεί, ήταν εξορία στο Τρίκερι, ο παππούς μου ο Δημήτρης ο Κουτσούμπας, που ήταν ιερέας από τους Βελεσιώτες Δομοκού, είχε συλληφθεί από τους Γερμανούς μαζί με το γιό του, το θείο μου, τον αδελφό του πατέρα μου, γιατί ήταν στο ΕΑΜ και στην Αντίσταση. Τους πήγαν στη Γκεστάπο στη Λαμία και μετά τους πήγαν οι Γερμανοί κατακτητές στις φυλακές της Άμφισσας και τους εκτέλεσαν στη θέση Πασχάλη Χρυσού, έξω από την Άμφισσα. Ο ένας αδελφός της μητέρας μου εκτελέστηκε το 1949 στην Ξηριώτισσα της Λαμίας. Όλες αυτές οι συζητήσεις ήταν καθημερινές τότε στο σπίτι μας.

Με το ΚΚΕ στην παρανομία τότε…

Ναι. Και γι΄ αυτό γινόταν συζητήσεις στο σπίτι, είχαμε εμπειρίες τέτοιες και γεγονότα που συνέβαιναν. Στις εκλογές της βίας και νοθείας του 1961 και ενώ εγώ είμαι 6 χρονών γίνεται το εξής περιστατικό. Ήταν Σάββατο βραδάκι πριν από τις εκλογές και η μάνα μου λέει στον πατέρα μου: «Τι να μαγειρέψω αύριο;» Ο πατέρας μου λέει: «Δε φτιάχνουμε το κρέας; Να το φτιάξουμε ροσμπίφ». Λέει η μάνα μου: «Να το φτιάξουμε ροσμπίφ, αλλά δεν έχω μακαρόνια». Πάει, λοιπόν ο πατέρας μου να πάρει τα μακαρόνια και εκεί στο μπακάλικο ήταν ο χωροφύλακας της περιοχής. Έπιασε κουβέντα με το μαγαζάτορα ο πατέρας μου, πολιτική κουβέντα και έτσι τον βούτηξαν τον πατέρα μου. «Δε σου είπαμε, Κουτσούμπα, ότι απαγορεύονται οι πολιτικές συζητήσεις;» του είπαν και τον πήγαν στο τμήμα. Και πήγε η μάνα μου, μάζεψε μια κουβέρτα και κάτι πράγματα να του πάει στο αστυνομικό τμήμα, γιατί εκεί θα έμενε για δυο τρεις ημέρες μέχρι να τον αφήσουν και του έλεγε: «Τι το ήθελες αυτό το ροσμπίφ; Δε το έφτιαχνα με πατάτες που είχα αντί να τρέχεις για τα μακαρόνια;» (γελάει). Αυτά ήταν καθημερινά και μέσα στη ζωή εκείνα τα χρόνια.

Μαθητής στην πρώτη τάξη του δημοτικού στη Λαμία (δεύτερος από αριστερά στη δεύτερη σειρά από επάνω)

Αναμνηστική φωτογραφία γυμνασίου. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας στη μέση της φωτογραφίας με τα γυαλιά

Σχολείο πήγατε στη Λαμία;

Και στο δημοτικό -στο 13^ο δημοτικό- και μετά στο γυμνάσιο τα έξι χρόνια του εξατάξιου γυμνασίου αρρένων στο Πέτρινο της Λαμίας, στο 1^ο γυμνάσιο Αρρένων.

Καλός μαθητής

Καλός. Ήμουν από τους καλούς, από τους πρώτους μαθητές.

Αγαπημένα μαθήματα;

Είχα υψηλούς βαθμούς, 18 και 19, στα Νέα Ελληνικά, στην Έκθεση, στα Αρχαία, στα Λατινικά και στην Ιστορία.

Στα Μαθηματικά;

Στα Μαθηματικά πιο χαμηλά (γελάει).

Από αθλητικά;

Ε, βέβαια. Και στο σχολείο στους σχολικούς αγώνες και στη γειτονιά. Εγώ ήμουν του άλματος εις ύψος. Το σπίτι μας ήταν κοντά στο γήπεδο της Λαμίας και πηγαίναμε εκεί. Και στη γειτονιά παίζαμε τα γνωστά: κανένα ποδόσφαιρο ή μπάλα.

Πόσο πηδούσατε στο ύψος;

Α, δε το θυμάμαι αυτό (γελάει), γιατί μετά τα παράτησα. Όλα αυτά στο γυμνάσιο γινόταν.

Ολυμπιακός από τότε;

Ναι, και δεν ξέρω γιατί, όλοι στην οικογένεια ήμασταν έτσι. Όπως με το ΚΚΕ. Με ρωτούν συχνά πως προέκυψε και λέω ότι δε θυμάμαι, γιατί μου φάνηκε ως φυσιολογικό και σύμφωνο με την όλη μου ζωή και το όλο περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσα. Έτσι και η ομάδα. Ήταν ο πατέρας μου, ήταν ο θείος μου, ήταν όλη η οικογένεια.

Είναι και το κόκκινο…

Ναι, είναι και το χρώμα, εντάξει, αλλά δεν νομίζω ότι αυτό ήταν το καθοριστικό, γιατί υπάρχουν και άλλοι στο κόμμα σήμερα που υποστηρίζουν άλλες ομάδες, όπως την ΑΕΚ ή τον Παναθηναϊκό, τον ΠΑΟΚ που πήρε και το πρωτάθλημα. Και ξέρεις ότι ομάδα είσαι από μικρός κυρίως λόγω της οικογένειας δεν αλλάζεις εύκολα.

Θα το πάρει ο Ολυμπιακός το Conference League;

Εύχομαι να το πάρει. Όποια ελληνική ομάδα και να ήταν θα το έλεγα αυτό. Επειδή όλη αυτή η κατάσταση που συμβαίνει στο ποδόσφαιρο, δηλαδή η οπαδοποίηση και η εμπορευματοποίηση, με κάνει επιφυλακτικό. Το ποδόσφαιρο είναι ένα συλλογικό άθλημα, πολύ αγαπητό, ευχάριστο για όλους, να το βλέπεις και να ευχαριστιέσαι. Γι΄ αυτό προσπαθώ να είμαι αντικειμενικός. Όποια ομάδα παίζει καλά την θαυμάζω και λέω μπράβο της. Όταν δεν παίζει καλά, ακόμη και αν είναι η δική μου, λέω ότι δεν παίζουνε καλά σήμερα ή ότι έγιναν αυτά τα λάθη και δεν πρέπει να ξαναγίνουν. Πρέπει να είμαστε όλοι αντικειμενικοί και να μην υπάρχει αυτός ο φανατισμός.

Από ότι καταλαβαίνω δεν μπορείτε να μου πείτε και γιατί γίνατε ΚΚΕ;

Δε θεωρώ ποτέ τον εαυτό μου ότι ήμουν κάτι άλλο. Απλά πριν τη δικτατορία ήταν παράνομο το κόμμα και ανοικτά δε το λέγαμε, γιατί τότε ήταν η ΕΔΑ. Θυμάμαι πολλές φορές τον εαυτό μου σε πολλές εκδηλώσεις της ΕΔΑ ή της νεολαίας Λαμπράκη. Θυμάμαι να με πηγαίνει ο πατέρας μου και η μάνα μου σε συγκεντρώσεις. Είτε προεκλογικές στην πλατεία Λαού στη Λαμία ή στα γραφεία της ΕΔΑ είτε σε συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη. Θυμάμαι -θα ήμουν 10 ή 11 χρονών- πριν τη δικτατορία τη συναυλία του στο δημοτικό Θέατρο και τη θυμόταν και ο Μίκης. «Ήμουν μικρός πρώτη φορά που σε είδα τότε από κοντά και σε θαύμασα», του είπα πολλά χρόνια μετά. Ήταν με τη Φαραντούρη και θυμάμαι που οι Λαμπράκηδες φόραγαν το Ζήτα και εγώ ρωτούσα τι σημαίνει αυτό το Ζου και μου έλεγαν ότι ζει, επειδή τον είχαν σκοτώσει.

Από βιβλία τι διαβάζατε εκείνα τα χρόνια;

Διάβαζα πάντα. Εμείς παρότι είχαμε οικονομικές δυσκολίες πάντα στο σπίτι υπήρχε έστω μια μικρή βιβλιοθήκη. Εγώ διάβαζα -στο γυμνάσιο τουλάχιστον- Λουντέμη και Καζαντζάκη.

Μαρξ;

Τότε όχι, εξάλλου δεν κυκλοφορούσαν βιβλία του. Μαρξ διάβασα αργότερα, όταν πήγα στην Αθήνα ως φοιτητής.

Ως φοιτητής, δεύτερος από δεξιά

Και μετά Νομική Αθηνών. Γιατί αυτή η επιλογή; Επειδή ήσασταν καλός μαθητής στα θεωρητικά;

Κυρίως γι’ αυτό. Γιατί στην αρχή ήθελα Ιατρική. Αλλά είχα μόνο στη Βιολογία υψηλούς βαθμούς και λίγο στη Φυσική. Χημεία και Μαθηματικά, γιατί αυτά δίναμε τότε για την Ιατρική, δεν ήμουν καλός. Οπότε ήμουν πολύ καλός στα Αρχαία, στα Λατινικά, στην Ιστορία και στην Έκθεση και έτσι έδωσα Νομική.

Έρχεστε στην Αθήνα εν μέσω δικτατορίας και επάνω στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Εγώ τελείωσα τον Ιούνιο του 73 το σχολείο, πέρασα στο πανεπιστήμιο και μετά τον Σεπτέμβριο κατέβηκα στην Αθήνα.

Το κλίμα ήταν έντονο; Το καταλαβαίνατε;

Ήταν έντονο από τις πρώτες ημέρες που είχαμε μεταφερθεί στο σπίτι. Έμενα στο Νέο Κόσμο, σε ένα διαμερισματάκι στο δεύτερο όροφο μιας τετραόροφης πολυκατοικίας, μαζί με έναν φοιτητή από τη Λαμία. Ήταν δύο δωμάτια, στο ένα ο ένας, στο άλλο ο άλλος και μια κουζινίτσα για να μοιραζόμαστε το κόστος. Συμμαθητής από τη Λαμία που ήταν γνωστός και είχε περάσει στην Πάντειο. Ακόμη και όταν μεταφέραμε τα πράγματα στο σπίτι με ένα φορτηγάκι ακουγόταν η διαδήλωση στη Συγγρού από το μνημόσυνο του Παπανδρέου. Με το που πήγα στη Σχολή ήρθαν οι ενημερώσεις από τους συνδικαλιστές. Και τυχαίνει στο σπίτι, στον πάνω όροφο που νοικιάσαμε, να μένει μια συμφοιτήτρια που ήταν στο τρίτο έτος και μέλος της Αντι-ΕΦΕΕ και της ΚΝΕ. Και έτσι πιάσαμε επαφή κατευθείαν, εγώ ήμουν έτοιμος (γελάει). Απλώς οργανώθηκα. Ιδεολογικά, πολιτικά ήμουν έτοιμος. Στην Αντι-ΕΦΕΕ έπιασα αμέσως επαφή και στην ΚΝΕ οργανώθηκα το Δεκέμβριο.

Πως αξιολογείτε σήμερα την εξέγερση; Πόσο ρόλο έπαιξε για την πτώση της χούντας;

Φυσικά έπαιξε ρόλο. Ήταν κορυφαία στιγμή της αντιδικτατορικής πάλης. Και ξεκίνησε αυθόρμητα, με την έννοια ότι δεν ήταν καθοδηγούμενη από κάποιο πολιτικό κόμμα ή από κάποια πολιτική νεολαία, αλλά ήταν συσσωρευμένα τα προβλήματα. Και όχι μόνο τα φοιτητικά αιτήματα, αλλά γενικότερα οι εργαζόμενοι. Υπήρχε κρίση οικονομική, ήδη είχαν βγει στους δρόμους οι οικοδόμοι, οι αγρότες από τα Μέγαρα. Υπήρχε ένας αναβρασμός και βέβαια αυτό το ανελεύθερο καθεστώς που έβαζε και αυτά τα ζητήματα επί τάπητος.

Ως φαντάρος στο Μεσολόγγι (δεύτερος από δεξιά, επάνω)

Στο κυλικείο της μονάδας που υπηρέτησε ως φαντάρος στη Λήμνο (δεύτερος από δεξιά)

Σπουδές και δουλειά ταυτόχρονα. Τι κάνατε για τα προς το ζην εκείνα τα χρόνια;

Δούλευα σε διάφορες δουλειές, γιατί η οικογένεια δεν μπορούσε να με στηρίξει οικονομικά. Έκανα και πλασιέ βιβλίων. Είχαμε ένα γραφείο στα Εξάρχεια, όπου μάς έλεγαν σε ποιες συνοικίες και σε ποια τετράγωνα θα πάμε. Εγκυκλοπαίδειες και διάφορα τέτοια βιβλία. Κτυπάγαμε πόρτες και εκεί παίρναμε ένα μικρό συμβολικό μισθό και ποσοστό από τις πωλήσεις. Μετά πήγα στην οδό Φειδίου, σε ένα εκδοτικό οίκο που είχε αγγλικά βιβλία, που τα πουλούσε και τα προωθούσε σε φροντιστήρια αγγλικών σε όλη την Ελλάδα. Ήμασταν περίπου 20 εργαζόμενοι εκεί, που ξεφορτώναμε, στοιβάζαμε και καταγράφαμε. Ουσιαστικά υπάλληλος αποθήκης. Μετά δούλεψα σε ένα μανάβικο, στη λαχαναγορά, όπου κουβάλαγα καφάσια με πατάτες, μετά επειδή ήξερα και γράμματα με βάλανε και έκανα και τους λογαριασμούς και τις συναλλαγές.

Με τους γονείς του σε Φεστιβάλ της ΚΝΕ, κάτω από τα πορτρέτα του Μαρξ, του Ένγκελς και του Λένιν

Σε οικογενειακή φωτογραφία κάτω από τη γέφυρα του Γοργοπόταμου (διακρίνεται στο κέντρο, με τη γραβάτα)

Από εκεί και πέρα ξεκινά μια μεγάλη πορεία σε διάφορες κομματικές θέσεις στην ΚΝΕ και στο ΚΚΕ, μέχρι το 1987, όταν στο 12^ο συνέδριο εκλέγεστε μέλος της ΚΕ. Μετά υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου, στο 13ο συνέδριο το 1987 στη Γραμματεία της ΚΕ, στο 14ο συνέδριο το Δεκέμβριο του 1991 μέλος του ΠΓ, από το 1996 διευθυντής του Ριζοσπάστη για 10 χρόνια και από τον Απρίλιο του 2013 στο 19^ο συνέδριο γραμματέας του ΚΚΕ Πως κρίνετε σήμερα όλη αυτήν την πορεία; Τι σας έδωσε; Τις σας πήρε ενδεχομένως;

Εγώ έκανα πάντοτε τη δική μου προσπάθεια, να δώσω τη δική μου συμβολή, το μικρό μου λιθαράκι σε αυτό το συλλογικό οικοδόμημα. Γιατί δεν είμαι μόνο εγώ, είμαστε ολόκληρο επιτελείο. Και ο καθένας έχει από όποια χρέωση έχει στο κόμμα και από όποιο καθήκον του αναθέτει το κόμμα τη δική του συμβουλή. Εμένα μου ανάθεσαν να είμαι γραμματέας του κόμματος. Αυτό κάνω.

Ωραίο ταξίδι;

Ναι, αναμφίβολα.

Μια δύσκολη στιγμή από όλα αυτά τα χρόνια ως γραμματέας;

Όταν πήγα το πρωί μετά την τραγωδία των Τεμπών επί τόπου και ήταν ακόμη η ανάσυρση των πτωμάτων ή καλύτερα των υπολειμμάτων των παιδιών και των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους σε αυτή την τραγωδία και σε αυτό το έγκλημα που έγινε. Ήταν πολύ δύσκολη στιγμή. Επίσης δύσκολη στιγμή, που με σημάδεψε και την θυμάμαι έντονα, ήταν όταν τα ξημερώματα -γύρω στις 5- με τηλεφώνησαν ότι δολοφόνησαν κάποιο παιδί στο Κερατσίνι. Ήταν φθινόπωρο του 2013 λίγους μήνες από τη στιγμή που είχα εκλεγεί γραμματέας. Ήταν η δολοφονία του Παύλου του Φύσσα. Πετάχτηκα επάνω, σηκώθηκα και στη συνέχεια κινητοποιήσαμε την οργάνωση αμέσως και ενημερώσαμε τους πάντες.

Ήταν δύσκολο και το 1989, που άρχισε όλη αυτή η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ;

Και τότε φυσικά. Δεν ήμουν γραμματέας, ήμουν μέλος της ΚΕ. Βιώσαμε δύσκολη περίοδο. Από τη μια ήταν η ανατροπή της Σοβιετικής Ένωσης του σοσιαλιστικού συστήματος και από την άλλη ήταν η έντονη εσωκομματική διαπάλη που είχαμε εμείς μέσα στο κόμμα. Και τα δύο είχαν επιδράσει.

Ευχάριστες στιγμές; Θα έχετε πολλές σίγουρα.

Κάθε φορά που υπάρχει μια νίκη ενός αγώνα. Όπως τώρα με τη μικρή νίκη που πέτυχαν οι εργαζόμενοι της ΛΑΡΚΟ ή άλλα σωματεία που ήμασταν κοντά τους και τους στηρίξαμε και ήμασταν μπροστά. Αυτά είναι μια ανακούφιση και μια ικανοποίηση. Όπως ευχάριστες στιγμές είναι και άλλες στιγμές. Θυμάμαι τη συναυλία με τον Σταύρο Ξαρχάκο στο ΣΕΦ, που ήταν μια μεγάλη στιγμή πριν από δύο χρόνια με πάνω από 20.000 κόσμο. Επίσης οι συναυλίες που κάναμε με τον Θάνο Μικρούτσικο πριν φύγει από τη ζωή.

1981, σε ομιλία σε εργαζόμενους στη Λάρκο

1991, μαζί με την Αλέκα Παπαρήγα σε περιοδεία στη Λάρκο

Και με τον Μίκη;

Βέβαια. Ωραία στιγμή, όταν τον τιμήσαμε για τα χρόνια της προσφοράς του και στη μουσική και στο κίνημα στο Θέατρο Πετρούπολης. Συγκινητικές στιγμές και ευχάριστες.

Σε λιγότερο από τρεις εβδομάδες έχουμε ευρωεκλογές. Γιατί να ψηφίσει ένας νέος άνθρωπος το ΚΚΕ;

Είναι το μόνο κόμμα, που αν θέλει ένας νέος να εκφράσει αυτή τη δυσαρέσκεια και την απέχθεια που νοιώθει για το πολιτικό σύστημα, την πολιτική της κυβέρνησης, αλλά και για την πολιτική των άλλων κομμάτων που έχουν κυβερνήσει μέχρι σήμερα, μπορεί να το κάνει μόνο ψηφίζοντας ΚΚΕ. Δεν υπάρχει εναλλακτική σήμερα στον τόπο που να προτείνει κάτι διαφορετικό. Επίσης αν θέλει να ψηφίσει αντιπολεμικά μόνο το ΚΚΕ το κάνει αυτό. Γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΝΑΤΟ, η κυβέρνηση, αλλά και τα κόμματα, σιγοντάρουν στην ουσία τον πόλεμο και στη Μέση Ανατολή με τη στήριξη ουσιαστικά του Ισραήλ εναντίον του παλαιστινιακού λαού, στον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά και αλλού που συμμετέχει η Ελλάδα. Και με όπλα και με ένοπλα τμήματα, καθώς έχει στείλει φρεγάτα κάτω στην Ερυθρά Θάλασσα. Αν θέλει επίσης να παλέψει για να καταργηθούν αντιεργατικοί και αντιλαϊκοί νόμοι, όλη αυτή η πολιτική που σφαγιάζει λαϊκά δικαιώματα ή οι φοιτητές με το ιδιωτικό πανεπιστήμιο που οι φοιτητές και οι γονείς πληρώνουν από την τσέπη τους για να σπουδάσουν, έχει το ΚΚΕ να ψηφίσει.

Υπάρχει μέλλον για την Ελλάδα εντός ΕΕ;

Δεν υπάρχει μέλλον για την καπιταλιστική Ελλάδα ούτε εντός ούτε εκτός. Υπάρχει μέλλον για μια Ελλάδα που θα είναι η Ελλάδα των εργατών, των αγροτών, των φοιτητών, των εργαζομένων, του λαού δηλαδή. Μια σοσιαλιστική Ελλάδα που λέμε εμείς, με μια άλλη κυβέρνηση που θα είναι εκεί παρών το ΚΚΕ, με σχέδιο για την οικονομία, την κοινωνία, για τα πάντα. Εκεί έχει μέλλον η Ελλάδα, σε μια τέτοια Ευρώπη, ενωμένη, των λαών, όπου και εκεί θα έχουν γίνει αλλαγές. Ξέρετε και πέρσι που ήμουν στη Γαλλία, στην Πλατεία Βαστίλης μαζί με εκατομμύρια κόσμου, την ίδια συζήτηση κάναμε. Τι θα κάνουμε εδώ για να αλλάξουμε. Να φύγει ο Μακρόν, να μην έρθει η Λεπέν, αλλά να πάμε να φτιάξουμε ένα Κομμουνιστικό Κόμμα. Στις ΗΠΑ που πήγα αυτό που μου είπε ο Κρις Σμολς, ο πρόεδρος του μεγαλύτερου συνδικάτου σήμερα, ήταν αυτό. Πρέπει να φτιάξουμε και στις ΗΠΑ ένα εργατικό κόμμα σαν το ΚΚΕ ή κάτι αντίστοιχο. Διεργασίες γίνονται, προβληματισμοί υπάρχουν, οι φοιτητές στο Columbia αυτό έλεγαν. Έλεγαν στον Μπάιντεν: «Κόψε τη στήριξη στο Ισραήλ, στήριξε τον παλαιστινιακό λαό να σταματήσει ο πόλεμος». Έλεγαν στο πανεπιστήμιό τους: «Σταματήστε τις έρευνες και τη χρηματοδότηση και να κλέβετε τις δικές μας σκέψεις και το δικό μας μυαλό και να το δίνετε για την πολεμική βιομηχανία του Ισραήλ». Αυτά είναι προβληματισμοί που κάνουν οι ίδιοι άνθρωποι σε όλη τη γη. Άρα, δε θα είμαστε απομονωμένοι, δε θα είμαστε μόνοι, δε θα γίνει ξαφνικά στην Ελλάδα μια νέα κοινωνία όμορφη, ανθρώπινη, όπως την θέλουμε όλοι και όπως την οραματιζόμαστε, θα γίνει και αλλού. Έτσι πάνε οι εξελίξεις.

Για να γίνει όμως αυτό και στην Ελλάδα χρειάζεστε κάποιες συμμαχίες. Πως θα καταφέρετε να το πετύχει αυτό μόνος του το ΚΚΕ;

Λένε μερικοί: «Δεν έχετε πλειοψηφία». Εμείς λέμε το εξής: Αν η πλειοψηφία του ελληνικού λαού, που είναι εργάτες, υπάλληλοι, επαγγελματοβιοτέχνες, αγρότες, φοιτητές, συνταξιούχοι -γιατί αυτή είναι η κοινωνική πλειοψηφία-, αν όλοι αυτοί θεωρούν ότι έχουμε σε πολλά ζητήματα -δε λέω σε όλα- δίκαιο, ας έρθουν και ας συμπορευθούν μαζί μας. Να η συμμαχία. Πρώτα από όλα πρέπει να ενωθεί ο λαός στους αγώνες. Και έχουμε τέτοια ενθαρρυντικά μηνύματα τα τελευταία χρόνια, όπου πολλές κατηγορίες παλεύουν για τα θέματα. Θέλετε για τα Τέμπη, θέλετε για αντεργατικούς νόμους ή για την υγεία -το λέω με αφορμή τα χάλια που έχουν τα νοσοκομεία μας και η δημόσια υγεία-, αλλά και για ζητήματα που αφορούν στο παρόν και το μέλλον, παλεύουν από κοινού. Αυτή είναι η μεγάλη κοινωνική συμμαχία. Και εκεί χρειάζεται ισχυρό ΚΚΕ. Και φυσικά και να φτιαχθούν και δυνάμεις τέτοιες κοινωνικοπολιτικές που θα έρθουν μαζί. Ήδη συμπορευόμαστε με ανθρώπους, όπως τώρα στις ευρωεκλογές, που έχουν έρθει από τον ΣΥΡΙΖΑ και έχουν πίσω τους ομάδες που τους ακολουθούν. Ήταν παλιότερα στον ΣΥΡΙΖΑ και στη ΛΑΕ και είναι υποψήφιοι ευρωβουλευτές ή ακόμη και στους ΑΝΕΛ, όπως ο Νότης ο Μαριάς, που είχε εκλεγεί πρώτα με το ΠΑΣΟΚ και μετά με τους ΑΝΕΛ και στηρίζει σε αυτές τις εκλογές το ΚΚΕ. Με αυτό το «δεν υπάρχουν συμμαχίες« τι εννοούν; Αν εννοούν να κάνουμε συμμαχία εμείς με το κόμμα του Κασσελάκη, με το κόμμα του Μητσοτάκη, με το κόμμα του Ανδρουλάκη, ε, λέμε «όχι ρε φίλε, δεν πάει». Γιατί αν κάνουμε τέτοια συμμαχία θα αλλάξουμε όλα αυτά τα οράματα και όλα αυτά τα δίκαια που λέμε ότι έχουμε και που μάς έχει εμπιστοσύνη ο κόσμος. Όταν ο κόσμος λέει «εγώ εμπιστεύομαι το ΚΚΕ» αυτό εννοεί. Έχει μια σταθερότητα, μια συνέπεια στις θέσεις και αυτά παλεύει. Δεν αλλάζει σαν τα πουκάμισα τις θέσεις του μόνο για να πάρει ένα ψηφαλάκι.

Για τον Στέφανο Κασσελάκη έχετε πει πολλά. Πρόσφατα σας άκουσα να υποστηρίζετε ότι δεν έχει καμία σχέση με την Αριστερά. Τι είναι τελικά ο ΣΥΡΙΖΑ με τον Στέφανο Κασσελάκη στο τιμόνι του;

Νομίζω ότι έχει καταντήσει ένα εκφυλισμένο, ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά μόρφωμα, που ακόμα παραπατάει για το που θα κατασταλάξει.

Η πενταετία του Κυριάκου Μητσοτάκη;

Μαύρη και άραχνη. Και δεν το λέω για αυτό που λέει ο κόσμος και διαδίδεται στα social media για την “γκαντεμιά” του, αλλά το λέω επί της ουσίας. Γιατί ο κ. Μητσοτάκης παρέλαβε το 2019 μια χώρα που είχε ήδη μπει σε μια φάση μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση οικονομικής ανάκαμψης και ανάπτυξης. Δηλαδή σήμερα -ο ίδιος το λέει και τα επιτελεία του- βρισκόμαστε σε φάση οικονομικής ανάπτυξης και γίνονται επενδύσεις. Όμως η ανάπτυξη αυτή είναι για πολύ λίγους. Για τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους, για τα λόμπι, αλλά όχι για τον ελληνικό λαό. Θα δείτε ότι σε αυτή την πενταετία οι μισθοί και οι συντάξεις διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα. Την ίδια ώρα έχει ενισχυθεί η ακρίβεια και ακόμη και κάποια ενισχυτικά επιδόματα που δίνονται, υποτίθεται από αυτό το περίσσευμα της ανάπτυξης, για τη φτώχεια και για το λαό τα παίρνει πίσω η ακρίβεια στα ράφια των καταστημάτων. Και οι φόροι έχουν εκτιναχθεί στα ύψη για όλους. Μιλάμε για μεγάλη φορολογία που πληρώνει η ελληνική οικογένεια. Και την ίδια ώρα τα κέρδη για τους λίγους είναι στο Θεό, για τα μονοπώλια και για το μεγάλο κεφάλαιο.

Τι σημαίνει κομμουνιστής και αριστερός σήμερα;

Αυτό που σήμαινε πάντα. Αν και θα πω αυτό που έλεγα πάντα. Ότι αυτοί οι γεωγραφικοί προσδιορισμοί -γιατί είναι γεωγραφικοί το πως καθόμαστε στα έδρανα της Βουλής που έχει μείνει από τη γαλλική επανάσταση -δεν ισχύουν στην πολιτική. Γιατί τώρα άντε να βρεις ποιος είναι αριστερός, ποιος δεξιός και ποιος κεντρώος. Όλοι μιλούν εν ονόματι της Αριστεράς και πάει λέγοντας. Αριστερός -όπως το καταλαβαίνει ο κόσμος για να συνεννοούμαστε- σήμαινε πάντα ότι είσαι ενάντια σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους, ενάντια σε συμμαχίες επικίνδυνες, όπως είναι το ΝΑΤΟ που μας μπλέκει σε τέτοιους σχεδιασμούς, είσαι ενάντια στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που από τη δεκαετία του 60 την έλεγαν «Λάκκο των λεόντων». Τελικά μπήκαμε μέσα και αποδείχτηκε ότι είχαμε δίκαιο εμείς που λέγαμε ότι ευημερία δε θα υπάρχει, ότι ισοτιμία με τις άλλες χώρες δε θα υπάρξει και ότι δε θα ανέβουν στα ύψη οι μισθοί και ότι δε θα τρώμε με χρυσά κουτάλια. Αυτά αποδείχτηκαν. Τη γνωρίσαμε την Ευρωπαϊκή Ένωση ως φυλακή των λαών, γιατί οι οδηγίες και οι κατευθύνσεις της έρχονται μετά εδώ, όπως και σε όλα τα κράτη μέλη και γίνονται νόμοι του ελληνικού κράτους. Και είναι οι περισσότεροι από αυτούς αντιλαϊκοί. Αυτό ήταν και είναι όραμα των αριστερών ανθρώπων. Ήταν πάντα ενάντια στην εκμετάλλευση, σε αυτό το σύστημα που λέγεται καπιταλισμός και έβλεπαν μια άλλη κοινωνία, το σοσιαλισμό. Και δεν τον θεωρούσαν ουτοπία, αλλά μια πραγματικότητα που μπορεί να γίνει. Άσχετα με τα λάθη που έγιναν τον προηγούμενο αιώνα στις χώρες, όπου έγινε αυτήν η πρώτη απόπειρα να οικοδομήσουν τον σοσιαλισμό. Αλλά τώρα μαθαίνεις. Και από τα λάθη και από την πείρα. Και η κοινωνία προχωράει και η επιστήμη προχωράει και η τεχνολογία και η γνώση των ανθρώπων. Και δεν είναι απαραίτητο να κάνεις και τα ίδια λάθη ή να έχεις τις ίδιες ελλείψεις και τις ίδιες αδυναμίες.

Ξαναγυρνάμε στον ιδιώτη Δημήτρη Κουτσούμπα. Παντρεμένος με μια κόρη, έτσι;

Ναι.

Πόσα χρόνια γάμου;

Τριάντα πέντε ή ίσως και περισσότερα (γελάει). Εκεί γύρω είναι.

Ερωτευμένος ακόμη ή είναι πια ρουτίνα όλα;

Ξέρετε, ό έρωτας είναι πολλά πράγματα μαζί. Δεν είναι εκείνο το νεανικό που νοιώθεις τις πρώτες ημέρες και τους πρώτους μήνες. Όμως είναι σεβασμός, είναι αγάπη, είναι φροντίδα, είναι τα πάντα. Είναι πιο ώριμος έρωτας, να το πω. Και φυσικά πάντα υπάρχει και το αίσθημα.

Η κόρη σας με τι ασχολείται;

Είναι νηπιαγωγός. Τελείωσε νηπιαγωγός στο πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων, έχει κάνει μεταπτυχιακό στην ειδική αγωγή και τα τελευταία δύο χρόνια δουλεύει ως αναπληρώτρια σε μια συνοικία της Αθήνας.

Έχετε τύψεις γιατί δεν έχετε τόσο χρόνο για την την οικογένεια;

Τύψεις. (Σκέφτεται λίγο) Θα ήθελα να έχω περισσότερο χρόνο.

Είναι στο ΚΚΕ;

Είναι, είναι. Και η γυναίκα μου και η κόρη μου (χαμογελάει).

Υπάρχει κάτι με το οποίο ο γραμματέας του ΚΚΕ χαλαρώνει; Έχουμε δει ότι χορεύετε πολύ καλά…

Από τη Ρούμελη είμαι (χαμογελάει). Εκεί είτε στα οικογενειακά γλέντια είτε σε γιορτές γινόταν χορός μέσα στη γειτονιά, στην αυλή, στο σπίτι. Και τραγούδι. Επίσης στη Ρούμελη υπάρχουν πολλά πανηγύρια, δεν υπάρχει χωριό χωρίς Άγιο και να μη γιορτάζει το πανηγύρι του. Και εκεί χορεύεις το τσάμικο, το συρτό, τη ζεϊμπεκιά και εκεί μαθαίνεις. Επίσης και στο σχολείο μαθαίναμε. Ακόμη και στις γυμναστικές επιδείξεις που κάναμε ρίχναμε και ένα τσάμικο.

Παίζοντας πιάνο στις γυμναστικές επιδείξεις

Τραγουδώντας με τη χορωδία στο δημοτικό Ωδείο Λαμίας. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας τρίτος από δεξιά

Ακούτε και κλασική μουσική.

Ναι, ισχύει.

Κάτι ιδιαίτερο;

Έχω πάει τρία με τέσσερα χρόνια και έκανα πιάνο στο Δημοτικό Ωδείο Λαμίας, έκανα μαθήματα σολφέζ και ξέρω να διαβάζω νότες. Ήμουν και στη χορωδία του Δημοτικού Ωδείου Λαμίας και στη χορωδία του γυμνασίου επίσης.

Αγαπημένος συνθέτης ο Σοστακόβιτς;

Ναι, βέβαια. Τότε βέβαια δεν τον ήξερα ούτε μπορούσες στη δικτατορία που μεγάλωνα να ακούσεις εύκολα αυτά. Ο Σοστακόβιτς είναι μεγάλος. Αλλά από εκεί και πέρα άκουγα τα πάντα. Και Σοπέν και Μότσαρτ και Μπετόβεν.

Τραγούδι αγαπημένο;

Ελληνικό ή ξένο;

Ελληνικό.

Η «Ρόζα» του Θάνου του Μικρούτσικου και αυτό που λέει ο Μητροπάνος που είναι του Παπαδημητρίου. Το «Αν είσαι πλάι μου». Θέλεις να στο βάλω; (γελάει).

(Γελάω). Όχι, ευχαριστώ. Από ξένο;

Είναι το «Ιmagine» του Lennon, αλλά και άλλα, όπως το «People have the power».

Mια κριτική που ακούστηκε για εσάς είναι η περιβόητη δήλωση περί sugar daddies. Παρεξηγήθηκε; Μετανιώνετε; Τι ακριβώς έγινε;

Όχι, βέβαια. Ούτε παρεξηγήθηκε, ούτε μετανιώνω. Σκόπιμη προπαγάνδα από τη μεριά της κυβέρνησης, αλλά και των άλλων κομμάτων για να κτυπήσουν το ΚΚΕ. Για ένα ζήτημα για το οποίο όλοι παραδέχονται - και μου το έλεγαν και οι βουλευτές αυτών των κομμάτων άσχετα τι έλεγαν δημόσια - ότι υπάρχει και είναι στοιχείο της κοινωνίας μας. Και εδώ και στο εξωτερικό. Ήμουν στη Γερμανία και μού έλεγαν: «Γεια στο στόμα σου. Εδώ έχουμε μέτωπο με τα πανεπιστήμια και με τους φοιτητές γι’ αυτό το θέμα». Το ίδιο μού έλεγαν και στον Καναδά και στις ΗΠΑ που ήμουν τον προηγούμενο μήνα. Έλληνες και Αμερικανοί. Τώρα μάθαμε ότι υπάρχει μια ομάδα και ένας σύλλογος που έχει φτιαχτεί ενάντια στους παιδόφιλους και τους Sugar Daddies που εδρεύουν στο Σύνταγμα και την Ομόνοια που κάνει παρέμβαση σε δήμους για να γίνει ειδική ομάδα προστασίας και καταγγελίας όλων αυτών. Χώρια που το Sugar Daddies διαφημίζεται. Υπάρχουν εταιρίες που το προωθούν και για φοιτητές και για φοιτήτριες. Τώρα έλεγαν ότι ήταν σεξιστικό το σχόλιο, επειδή είπα για φοιτήτριες. Μετά από λίγες ώρες στη δευτερολογία μου είπα και για φοιτητές πλέον και ότι δεν είναι μόνο θέμα της γυναίκας, αλλά αφορούσε πρώτα τις κοπέλες που ξεκίνησαν και στη συνέχεια και τους άνδρες. Το ξέρουν όλοι. Εμένα μου λένε «μπράβο» από όλο το πολιτικό φάσμα. Και νομίζω ότι οι πολιτικοί πρέπει να λένε αλήθειες και να μη κρύβονται πίσω από το δάκτυλό τους.

Αυτό είναι σωστό.

Γιατί ο Μητσοτάκης, ο ΣΥΡΙΖΑ, ο Φάμελλος που ήταν στη Βουλή και ο Κασσελάκης ή οι άλλοι του ΠΑΣΟΚ που έκαναν έντονη κριτική μέσα στη Βουλή γι’ αυτό που είπα, είναι υποκριτές.

Έχετε πάντως ένα πηγαίο και αυθόρμητο τρόπο που τον βγάζετε συχνά, όπως στο «Αυτοί είστε».

Έτσι μιλούσα πάντα και έτσι μιλάω. Τώρα το έπιασαν βέβαια, επειδή είναι τα social media και το αναδεικνύουν. «Αυτοί είστε», «Που τα βρήκατε αυτά τα φυντάνια» και το Παπαρατσένκο (γελάει).

Υπάρχει κάτι θα θέλατε να αλλάξετε στο ΚΚΕ;

Αυτό που με στεναχωρεί είναι ότι δεν υπάρχει καλή σχέση με το βιβλίο και με το διάβασμα. Και σε πολλούς νέους ανθρώπους, αλλά και σε πιο ηλικιωμένους. Κάνουμε μια τεράστια συστηματική προσπάθεια γι’ αυτό σαν κόμμα. Βέβαια σε σχέση με άλλα κόμματα -και αυτό δείχνουν οι μετρήσεις που έχουμε- είναι πολύ καλύτερο το ποσοστό των μελών της ΚΝΕ ή του ΚΚΕ που διαβάζουν. Και την εφημερίδα και το πολιτικό βιβλίο και το λογοτεχνικό βιβλίο και ποίηση. Παρόλα αυτά θέλουμε πάρα πολύ να το ενισχύσουμε αυτό, όπως και τη συμμετοχή σε πολιτιστικά δρώμενα. Γιατί θεωρούμε ότι ο πολιτισμός πάει μαζί με την πολιτική. Δεν μπορεί ο κομμουνιστής να είναι πρώτος στον αγώνα, ακόμη και στην ιδεολογία, και να μην πηγαίνει να δει ένα καλό θέατρο, να δει κινηματογράφο, να πάει σε μια συναυλία, να πάει σε μια έκθεση ζωγραφικής. Αυτό πρέπει να το καλλιεργήσουμε. Νομίζω ότι συνολικά υπάρχει πρόβλημα στην κοινωνία και επιδρά και στο δικό μας κόμμα.

Το μότο ζωής του Δημήτρη Κουτσούμπα ποιο είναι;

Ε, τώρα το ξέρετε. Τρέξιμο. Από το πρωί μέχρι το βράδυ (γελάει).

Αν είχατε το μαγικό ραβδί τι θα αλλάζατε στην Ελλάδα, που δεν αλλάζει τόσο εύκολα;

Τα πάντα. Στην κοινωνία, στην πολιτική, στο πολιτικό σύστημα, στις υπηρεσίες που παρέχονται στους εργαζόμενους. Τους αντεργατικούς και αντιλαϊκούς νόμους που έχουν ψηφιστεί θα τους καταργούσα. Τη διαφθορά και τη σαπίλα που υπάρχει, όλα αυτά θα τα άλλαζα. Δε θα άλλαζα με τίποτα το χαμόγελο των ανθρώπων. Πραγματικά η Ελλάδα είναι άνθρωποι με ζεστή καρδιά. Οι εργαζόμενοι, όλος ο λαός μας, είναι φιλόξενος λαός. Δε θα άλλαζα με τίποτα τις φυσικές ομορφιές της Ελλάδας και βέβαια δε θα άλλαζα την ιστορία, την ιστορική μνήμη των ηρωικών αγώνων αυτού του λαού που μέσα σε πολλές αντίξοες και δύσκολες συνθήκες έχει καταφέρει πάρα πολλά πράγματα. Έχει καταφέρει να κρατήσει τα ιδανικά και τις αξίες για μια νέα κοινωνία, όπου ο άνθρωπος δε θα είναι για τον άνθρωπο λύκος, αλλά θα είναι πραγματικά με αγάπη, με συμπόνοια, με αλληλεγγύη. Και βεβαίως θα οικοδομούν αύριο μια νέα κοινωνία που θα είναι με ευημερία και ευτυχία για όλους τους ανθρώπους.