Οι ημέρες του Πάσχα μας μεταφέρουν στο Θείο δράμα και στις αναπαραστάσεις του. Οι τελευταίες, όμως, δεν προσθέτουν κάτι το ουσιαστικό, όταν δεν παράγεται η αίσθηση της θρησκευτικότητας. Το θέμα, λοιπόν, δεν είναι πόσες φορές είχαμε κινηματογραφικές ταινίες γύρω από τη ζωή και τα πάθη του Κυρίου, αλλά πώς έγιναν αυτές, τι μας άφησαν και αν βέβαια ενσωμάτωναν την αίσθηση της πίστης. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις σημασία δεν έχει η εξαιρετική αναπαράσταση εποχής, αλλά ιδίως η απόδοση του άυλου. Το πνεύμα δεν είναι κάτι που εικονογραφείται, αλλά μόνον η περιρρέουσα κατάσταση δίπλα του.
Είχαμε πάρα πολλές βιβλικές ταινίες, υπερπαραγωγές (χωρίς να περιλαμβάνουν την ιστορία του Κυρίου), που έμειναν ιδίως στην κινηματογραφική ιστορία ως οι δημιουργίες των πολλών εισιτηρίων, των εντυπωσιακών ευρημάτων, των αμέτρητων κομπάρσων. Πέρα από τις άψογες κατασκευαστικές αξίες τους και την επαγγελματική σκηνοθεσία, δεν μπορεί να βρει κανείς σ’ αυτές και πολλές άλλες αρετές.

Η ΙΔΙΟΦΥΪΑ ΤΟΥ ΤΖΕΦΙΡΕΛΙ
Δειγματοληπτικά να αναφερθώ στην έγχρωμη εκδοχή του Σεσίλ Ντε Μιλ των 10 εντολών, ενώ φυσικά μια ταινία που βλέπουμε πολύ συχνά από τους τηλεοπτικούς μας δέκτες είναι ο Σαμψών και Δαλιδά.
Κατά άλλα, σε σχέση με τον Ιησού, τη ζωή και τα Πάθη του, υπήρξαν σκηνοθέτες που κατάφεραν να κάνουν τις υπερβάσεις τους, να φθάσουν δηλαδή στην ουσία της πίστης και της θρησκευτικότητας. Κλασικό παράδειγμα παραμένει ο Ιταλός Φράνκο Τζεφιρέλι, που υπήρξε πάντα καλός καθολικός. Όταν γύρισε τον πολύωρο Ιησού από τη Ναζαρέτ, πέτυχε μερικά πολύ σημαντικά πράγματα: Άψογη αναπαράσταση, υψηλή αισθητική, εξαιρετική καθοδήγηση ηθοποιών και απόδοση ατμόσφαιρας αλλά και θρησκευτικότητας. Ωστόσο, εκείνο που αξίζει ιδίως να σημειωθεί είναι η σκηνοθετική ματιά του. Σ’ ένα κλασικό αφηγηματικό μοντέλο ενσωμάτωσε ελλείψεις, υπαινιγμούς, βλέμματα έτσι ώστε να προσφέρει και απόψεις τολμηρές, αμφίσημες και δύσκολα μεν να τις ξεχωρίσει ένα μη εξασκημένο μάτι, αλλά με παραγωγή υπεραξίας σε επίπεδο πληροφοριών.

ΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ
Κι αν αυτό έγινε τη δεκαετία του `70, το `60 ο Νίκολας Ρέι με το φιλμ Ο βασιλεύς των βασιλέων πέτυχε κάτι άλλο ιδιαίτερα ανατρεπτικό και τολμηρό: Εισήγαγε, λοιπόν, τα στοιχεία της ιδεολογίας και της επανάστασης. Για πρώτη φορά στο σινεμά αναφέρθηκε ξεκάθαρα το θέμα του ιμπεριαλισμού, που εκπροσωπούσαν οι Ρωμαίοι αλλά και της επανάστασης σε βάρος τους. Είχαμε αναφορές ότι ο Χριστός θα μπορούσε να δράσει και ως ηγέτης μιας κανονικής επανάστασης που θα έφερνε τη λύτρωση και την ελευθερία. Σ’ αυτό το φιλμ και ο Ιούδας σκιαγραφείται επαναστατικής κατεύθυνσης.

Σε ό,τι αφορά στα τελευταία χρόνια, ο Μελ Γκίμπσον στα Πάθη του Κυρίου γύρισε αναμφισβήτητα την καλύτερη απόδοση των Παθών του Χριστού. Αρχικά, η ταινία του είναι μια πίστη στα Ευαγγέλια. Επίσης, η σκηνοθεσία είναι φορμαλιστική, ενώ ως παραγωγή και ατμόσφαιρα μόνον θετικά στοιχεία μπορείς να του καταλογίσεις. Εντύπωση ακόμη προκαλεί ο υπαινικτικός χαρακτήρας της αφήγησης. Αποδίδονται ελλειπτικά πολλά θέματα μέσω συμβόλων (π.χ. φίδι), όπως η λαγνεία, η χυδαιότητα, η βία, που είναι αλήθειες που περισσεύουν.

ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟΣ Ο ΠΑΖΟΛΙΝΙ
Οι αναπαραστάσεις των Παθών του Κυρίου άρχισαν εδώ και πολλές δεκαετίες και προέκυψαν και πολλά ασπρόμαυρα φιλμ. Όταν, όμως, επιθυμούμε να αναφερθούμε σε λιτότητα και κοινωνικά μηνύματα ταυτόχρονα, τότε το μυαλό μας κατευθύνεται στον άλλο καλό καθολικό σκηνοθέτη του ιταλικού σινεμά. Το ασπρόμαυρο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο είναι το οπτικό χριστιανικό αλλά και βαθύτατα κοινωνικό ποίημα του Παζολίνι. Με ερασιτέχνες ηθοποιούς αξιοποίησε χώρους, απογύμνωσε όλο το Θείο Πάθος από κάθε τι το υπερβολικό. Όλα, λοιπόν, μινιμαλιστικά, διακριτικά, ελλειπτικά με συνεχείς αναφορές στα πάθη του απλού ανθρώπου.

ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΤΑΥΡΩΣΗ
Ο Παζολίνι ανέλαβε το ρίσκο να αξιοποιήσει και τελείως διαφορετικά τραγούδια όπως το Sometimes I feel like a motherless child, προσφέροντας έτσι μια υποβλητική διάσταση, κερδίζοντας με την παραβολή.
Όσο για τα μετά του Θείου δράματος, έγιναν πολλά φιλμ. Ο Ρίτσαρντ Φλάισερ θα γυρίσει την ιστορία του ληστή που ξέφυγε από το Σταυρό. Ο Άντονι Κουίν είναι έξοχος στο ρόλο του Βαραββά σ’ ένα φιλμ υποβλητικό, που υπονομεύεται συνεχώς από τις ενοχές του βασικού ήρωα.
Κατά τα άλλα, τι έγινε με τον ματωμένο χιτώνα του Κυρίου; Έτσι, δόθηκε η αφορμή και γυρίστηκε η πρώτη έγχρωμη σινεμασκοπική ταινία, Ο Χιτών του Χένρι Κόστερ, που γνώρισε επιτυχία. Συνέχειά του είναι Ο Δημήτριος και οι μονομάχοι του Ντέλμερ Ντέιβις, όπου οι περιπέτειες του χιτώνα συνεχίζονται.
Κατά τα άλλα, η πιο σύγχρονη ταινία για τα Πάθη του Κυρίου γυρίζεται το 2014 και είναι Ο υιός του θεού. Φυσικά, από το παρελθόν ο Τζορτζ Στίβενς ήταν πολύ πειστικός στην υποβλητική, στιλιστική δημιουργία Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου.

ΟΙ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ
Φυσικά, έχουμε και εκδοχές που ενόχλησαν. Έτσι, στην Ελλάδα δεν προβλήθηκε (λόγω απαγόρευσης) Ο τελευταίος πειρασμός. Ο Μάρτιν Σκορσέζε βασίστηκε στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη . Το αστείο είναι πως αν παρακολουθήσει κανείς προσεκτικά το φιλμ, θα διαπιστώσει την αλήθεια του: Πως δηλαδή το γύρισε ένας καλός καθολικός Χριστιανός όπως είναι ο Μάρτιν, απλά δεν έγιναν κατανοητές οι προθέσεις του.

Ενόχλησε και συζητήθηκε και ο Ιησούς: Υπέρλαμπρο αστέρι. Ο Νόρμαν Τζιούισον μετέφερε στον κινηματογράφο την ομώνυμη ροκ όπερα του Άντριου Λόιντ Βέμπερ. Πέρα από τα άλλα, οι αναφορές στη σύγχρονη, κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα είναι σαφείς και αναγνωρίσιμες με πολυδιάστατη προσέγγιση.

ΝΤΡΑΓΙΕΡ ΚΑΙ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ
Ο Καναδός Ντενί Αρκάν μας προσφέρει τον τολμηρό Ιησού από το Μόντρεαλ, μια πολύ σύγχρονη εκδοχή, ενώ από Ελλάδα ο Σαλονικιός Κώστας Αριστόπουλος την περίοδο της δικτατορίας θα γυρίσει το Κρανίου τόπος, όπου οι κοινωνικές αναφορές είναι ξεκάθαρες. Φυσικά, από το λογοτέχνημα του Καζαντζάκη θα προκύψει Ο Χριστός ξανασταυρώνεται του Ζιλ Ντασέν.
Κατά τα άλλα, όταν αναφερόμαστε σε θρησκευτικότητα στο σινεμά, δεν μπορώ παρά να ανθολογήσω τον Λόγο του επίσης καλού καθολικού Καρλ Ντράγιερ (ιστορία μιας ανάστασης) και να κάνω μνεία στη Θυσία του Ταρκόφσκι που κάνει ξεκάθαρη αναφορά – μέσα στη σύγχρονη μυθοπλασία της- στη Θυσία του Κυρίου.
Άγιες μέρες, Πάθη, θυσία, συγνώμη και ο διαχρονικός χαρακτήρας της ιστορίας του Χριστού είναι πολλαπλή έκφραση και του σήμερα!.