Μπορεί το πρώην πρωτοπαλίκαρο της Χρυσής Αυγής να αποχώρησε από το κόμμα του Νίκου Μιχαλολιάκου όταν δεν κατάφερε να πάρει το «δαχτυλίδι» της διαδοχής, αλλά κατάφερε να πάρει τους ψηφοφόρους της καταδικασμένης εγκληματικής οργάνωσης.

Η Χρυσή Αυγή γιγαντώθηκε τα χρόνια της κρίσης, επενδύοντας στο «αντιμνημόνιο», μετά ήταν η όξυνση του μεταναστευτικού, ύστερα η Συμφωνία των Πρεσπών. Τώρα όμως; Γιατί το διάδοχο κόμμα της Χρυσής Αυγής καταγράφει ποσοστά από 2,5% έως 4% σε διάφορες δημοσκοπήσεις, αντί να γυρίσει στο 0,9% που έπαιρνε πριν το 2012; Γιατί δεν τελείωσε το κεφάλαιο ακροδεξιά με την καταδίκη της Χρυσής Αυγής σε πρώτο βαθμό; Το 2019 η ΧΑ οριακά δεν εισήλθε στη Βουλή αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι ψηφοφόροι της εξαφανίστηκαν. Απλώς μετακινήθηκαν από τον ηλικιωμένο και ασθενή Μιχαλολιάκο στον πιο δυναμικό, δραστήριο και φέρελπι πρώην δελφίνο της ΧΑ. Το προφίλ όσων δήλωναν μέχρι πρότινος ότι θα ψηφίσουν τους «Έλληνες», είναι ίδιο με αυτό της Χρυσής Αυγής: κυρίως νέοι έως 35 ετών, κυρίως άνδρες, μέσης μόρφωσης, αντισυστημικοί και μονίμως «θυμωμένοι».

Η «ΜτΚ» μίλησε με τον Ιωάννη Κωνσταντινίδη, αναπληρωτή καθηγητή του ΠΑΜΑΚ και συντονιστή του Δικτύου Μελέτης των Εκλογών, της Κοινής Γνώμης και των Κομμάτων της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης, τους δημοσκόπους Στράτο Φαναρά (Metron Analysis), Δημήτρη Κατσαντώνη (Το the point) και Δημήτρη Βασιλειάδη (Interview) και τη δικηγόρο Στέβη Κίτσου ιδρυτικό μέλος της ΑΜΚΕ «Σημείο» για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς» για το προφίλ των ανθρώπων που δηλώνουν ότι θα στηρίξουν αυτό το κόμμα.

Είσοδος στη βουλή

Πριν από ένα χρόνο ο κ. Κωνσταντινίδης είχε εντοπίσει απήχηση 2%-2,5% για το λεγόμενο «κόμμα Κασιδιάρη» και «ήμουν βέβαιος ότι μόλις αυτό καταγραφεί δημοσκοπικά και το δουν οι ψηφοφόροι, θα πολλαπλασιαστούν τα ποσοστά του». Κατά τον ίδιο η ορατότητα λειτουργεί πολλαπλασιαστικά, με την έννοια ότι «βλέπουν πως υπάρχουν και άλλοι που επιλέγουν αυτό το κόμμα και άρα η κρυφή τους σκέψη γίνεται αποδεκτή. Είναι σημαντικό για κόμματα αυτού του τύπου να γίνουν κοινωνικά αποδεκτά» Πλέον, σύμφωνα με τον ίδιο, τα ποσοστά του κόμματος ήταν αυξανόμενα σε εβδομαδιαία βάση -αν όχι καθημερινή- και αν τελικά συμμετάσχει στις εκλογές ο καθηγητής του ΠΑΜΑΚ θεωρεί βέβαιη την είσοδο του στη Βουλή. Όπως λέει, οι εν δυνάμει ψηφοφόροι του είναι 100% βέβαιοι για την επιλογή τους, εν αντιθέσει με τους υπόλοιπους που είναι αναποφάσιστοι και σκέφτονται την αποχή. «Αντιμετωπίζουν την εκλογική διαδικασία ως μεγάλη ευκαιρία (σ.σ. για τιμωρητική ψήφο), τη στιγμή που οι υπόλοιποι την αντιμετωπίζουν είτε ως αγγαρεία, με την έννοια της απογοήτευσης και της βεβαιότητας ότι δεν θα αλλάξει τίποτα» λέει ο κ. Κωνσταντινίδης.

Οι μετρήσεις του κ. Βασιλειάδη μέχρι πρότινος έφεραν το ποσοστό του κόμματος κάτω από 3%, αλλά αν συμμετείχε εκλογές μπορεί να έφτανε το 3,5%. Σύμφωνα με τον κ. Κατσαντώνη υπάρχουν καταγραφές που φέρουν το κόμμα στο 4%, ενώ σε περιοχές όπως η Πέλλα, το Κιλκίς, ο Έβρος, η Χαλκιδική αλλά και η δυτική Θεσσαλονίκη τα ποσοστά είναι μεγαλύτερα από τον πανελλαδικό μέσο όρο.

Μετά το δυστύχημα στα Τέμπη τα ποσοστά του κόμματος αυξήθηκαν, διαπιστώνει ο κ. Φαναράς, γιατί επιβεβαιώθηκε η άποψη των υποστηρικτών του για τις διαχρονικές ευθύνες του πολιτικού συστήματος.«Έστω και λίγο ένιωσαν δικαιωμένοι» συμφωνεί και ο κ. Κατσαντώνης. Ήταν μία ‘απόδειξη’ ότι είναι σαθρό το κράτος, δεν λειτουργεί τίποτα, όλα αυτά που συνιστούν μια στάση εντελώς απορριπτική».

Αποκλεισμός και ηρωοποίηση;

Η συζήτηση περί αποκλεισμού του κόμματος από τις εκλογές «είναι άλλος ένας λόγος που ‘νομιμοποιεί’ την αντισυστημική επιλογή τους, γιατί ‘το σύστημα είναι εναντίον του’ με αποτέλεσμα να τον ηρωοποιούν» σύμφωνα με τον κ. Φαναρά.

«Η διαχείριση του ζητήματος της απαγόρευσης είναι προβληματική γιατί εκλαμβάνεται ως προσπάθεια φίμωσης τον κάνει ακόμη πιο ορατό και τον ηρωοποιεί. Κατά τη γνώμη μου η κυβέρνηση έπρεπε να ασχοληθεί με το θέμα σε νεκρό χρόνο. Τώρα υπάρχει η σχεδόν δικαιολογημένη άποψη ότι η κυβέρνηση πρώτα είδε τα ποσοστά και μετά ασχολήθηκε με το ζήτημα, και ο Κασιδιάρης προβάλλει το επιχείρημα ότι είναι θύμα και κυνηγιέται» λέει από την πλευρά του ο κ. Κωνσταντινίδης.

«Από τις καταγραφές που είχαμε, η συζήτηση περί απαγόρευσης και η τροπολογία όχι μόνο δεν του έκανε ζημιά σε αυτό το κόμμα αλλά το ενίσχυσε κατά τι» λέει ο κ. Κατσαντώνης.«Ένα θέμα που το πολιτικό σύστημα θα έπρεπε να το είχε λύσει ήδη με την καταδίκη της ΧΑ ήρθε στο προσκήνιο σε λάθος στιγμή και έκανε ‘τσάμπα διαφήμιση’ στον Κασιδιάρη» συμφωνεί και ο κ. Βασιλειάδης.

Το μεγάλο στοίχημα για την κ. Κίτσου είναι «αυτοί που παν να καταλύσουν τη δημοκρατία με τα μέσα της να μην παρουσιαστούν ως μάρτυρες και ηρωοποιηθούν. Αν οι ψηφοφόροι αισθανθούν ότι το σύστημα προσπαθεί να εμποδίσει την κάθοδο ενός ‘λαϊκού’ ανθρώπου που μπορεί να σκύψει στα θέματα του λαού, αυτό μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα».

Η εκλογική συμπεριφορά σε περίπτωση μπλόκου

Αν το κόμμα αποκλειστεί από τις εκλογές, και δεν συμμετάσχει με άλλο σχήμα και όνομα, δεν μπορεί κανείς να κάνει υποθέσεις για την εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων, εκτιμά ο κ. Φαναράς, γιατί το σύστημα είναι ρευστό και δεν έχει καταφέρει να βρει ισχυρές ισορροπίες.

«Ο Κασιδιάρης δείχνει να είναι η κυρίαρχη δύναμη στο χώρο της άκρας δεξιάς. Υπάρχει η αίσθηση ότι αυτός έκανε ‘δουλειά’, ενώ για τους άλλους δεξιούς σχηματισμούς που προέρχονται από τη ΝΔ υπάρχει μία αίσθηση καιροσκοπισμού» σχολιάζει ο κ. Κωνσταντινίδης. «Αν απαγορευτεί οι περισσότεροι θα προτιμήσουν την αποχή ή αν υπάρξει εντολή του Κασιδιάρη, την ανακατεύθυνση σε κάποιο άλλο κόμμα. Δεν είναι έτοιμοι να γυρίσουν στη ΝΔ που παλαιότερα ήταν το δεξιότερο κόμμα, ούτε θα μετακινηθούν εύκολα στο ΣΥΡΙΖΑ στο πλαίσιο μιας αντικυβερνητικής τοποθέτησης. Η Ελληνική Λύση δεν είναι αρκετά ακροδεξιά» σημειώνει ο κ. Κωνσταντινίδης.

«Ένα μεγάλο μέρος αυτού του κόσμου πιθανότατα να απέχει, ένα άλλο στατιστικά σημαντικό, σύμφωνα με τις δικές μου ενδείξεις θα κατευθυνθεί στο κόμμα Τζήμερου - Κρανιδιώτη, δευτερευόντως στην Ελληνική Λύση, και κάποιοι προς το ΣΥΡΙΖΑ, μία τιμωρητική ψήφος για να φύγει η ΝΔ» εκτιμά ο κ. Βασιλειάδης.

Ο κ. Κατσαντώνης εκτιμά ότι σε περίπτωση αποκλεισμού, και εφόσον δεν υπάρξει σύμπραξη με άλλον κομματικό σχηματισμό, η Ελληνική Λύση θα προβάλλει τα πιο σκληρά δεξιά στοιχεία της φυσιογνωμίας σε μια προσπάθεια να τους προσελκύσει, ενώ για τη ΝΔ λέει ότι «θα είναι μεγάλο λάθος αν μετακινηθεί σε πολύ δεξιά επίπεδα η ρητορική της, στην προσπάθεια να κερδίσει αυτό τον κόσμο τον οποίο θεωρώ οριστικά χαμένο για αυτό τον χώρο, για το προβλεπτό μέλλον». Ο ίδιος πιστεύει ότι οι ψηφοφόροι που δηλώνουν σήμερα ότι θα ψηφίσουν Κασιδιάρη, σε περίπτωση μπλόκου θα λειτουργήσουν με το θυμικό και είναι πιθανή η αποχή στη λογική του «δεν θέλω κανέναν και θέλω έναν ακροδεξιό ακτιβισμό».

Το ζήτημα για την κυρία Κίτσου δεν είναι αν σε περίπτωση αποκλεισμού του κόμματος οι εν δυνάμει ψηφοφόροι βρουν νέα πολιτική στέγη ή επιλέξουν την αποχή αλλά αν όλο αυτό εκφραστεί σε έναν «ακτιβισμό του δρόμου» με τάγματα εφόδου και μιλίτσιες με αντιμεταναστευτικές πρακτικές. «Υπάρχει η παρακαταθήκη της καταδίκης της Χρυσής Αυγής οπότε τα γκρουπούσκουλα γνωρίζουν ότι δεν θα μείνει αναπάντητο το έγκλημα του δρόμου και αυτό είναι μία πολύ σημαντική νίκη» προσθέτει.

Το προφίλ των ψηφοφόρων

Η πιθανότητα καθόδου στις εκλογές ενός κόμματος με τη φανερή ή παρασκηνιακή συμμετοχή του καταδικασμένου στελέχους της Χρυσής Αυγής έθεσε σε εγρήγορση το πολιτικό σύστημα.

«Είναι ουσιαστικά ο κληρονόμος της Χρυσής Αυγής» σύμφωνα με τον κ. Κατσαντώνη, χωρίς να σημαίνει ότι δεν παίρνει ψήφους και από αλλού ή ότι δεν έχουν μείνει και κάποιοι στη Χρυσή Αυγή. Σύμφωνα με τον ίδιο, από το σύνολο των ψηφοφόρων οι τρεις είναι άνδρες και η μία γυναίκα. Εργάζονται κυρίως στον ιδιωτικό τομέα, είναι βασικής ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (το κόμμα Κασιδιάρη εμφανίζει πολύ υψηλά ποσοστά στο σύνολο των αποφοίτων δημοτικού) με σημαντική διείσδυση στις ηλικίες 30-45 που αποτελούν το 35% του συνόλου των εν δυνάμει ψηφοφόρων αυτού του κόμματος.

Σύμφωνα με τον κ. Βασιλειάδη όσοι «ψηφίζουν» Κασιδιάρη στις δημοσκοπήσεις είναι κυρίως άνδρες από 17 μέχρι 35 χρονών, χαμηλού ή μέσου μορφωτικού επιπέδου, σε επαγγέλματα τα οποία είναι κυρίως χειρωνακτικά και χαμηλά αμειβόμενα.

«Το κοινό του κόμματος αυτού είναι το ίδιο με της Χρυσής Αυγής: άνδρες πολύ συχνότερα από ότι γυναίκες, νέοι ως 35 ετών και μέσης μόρφωσης» συμφωνεί και ο κ. Κωνσταντινίδης.

Πάντως όπως παρατηρεί ο κ. Φαναράς, η πρόθεση του τ. αντιεισαγγελέα να τεθεί επικεφαλής δεν πιστοποιεί ότι είναι ψηφοφόροι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου: «το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι οι απόψεις- κι όχι η κοινωνική τους θέση» σημειώνει.

Οι πολιτικές τους αξίες

Οι άνθρωποι αυτοί έχουν συγκεκριμένο αξιακό προφίλ, παρατηρεί ο κ. Κωνσταντινίδης: εθνικισμός, μισαλλοδοξία, ξενοφοβία, αντικοινοβουλευτισμός, αμφισβήτηση της δημοκρατίας και τις εκλογικής διαδικασίας, πίστη ότι ένας μη εκλεγμένος ηγέτης με υπερεξουσίες είναι η λύση για τη χώρα. «Ερευνητικά μιλούμε για τον αυταρχισμό της καθημερινότητας. Οι κοινωνικές συμπεριφορές στο οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον τους υποδηλώνουν βαθύτερη αξιακή τοποθέτηση» αναφέρει.

«Η ψήφος τους συναρτάται με την απόρριψη του πολιτικού συστήματος και την ακροδεξιά τοποθέτηση. Έχει δηλαδή κυρίως ιδεολογικοπολιτικά χαρακτηριστικά και αυτό είναι κάτι διαφορετικό από την πρώτη περίοδο που άνθισε η Χρυσή Αυγή, που συνδύαζε και κάποια έντονα κοινωνικά χαρακτηριστικά» σημειώνει ο κ. Φαναράς.

«Είναι λάθος να τους αντιμετωπίζει το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα ως ψηφοφόρους, νεοναζί, ακροδεξιούς και οτιδήποτε τέτοιο. Πέρα από έναν στενό πυρήνα, ο οποίος δεν είναι πάνω από 1% στην κοινωνία, οι υπόλοιποι νιώθουν αποκλεισμένοι από το κοινωνικό γίγνεσθαι» πιστεύει ο κ. Βασιλειάδης.

«Είναι μικρός ο θύλακας που είναι πραγματικά πολύ κοντά σε αυτό που ονομάζεται εθνικοσοσιαλισμός. Αλλά είναι αδιάφοροι αν τους θεωρείς ναζιστές, γιατί πιστεύουν ότι η κατάσταση έχει πάει στο μη περαιτέρω σε διάφορα θέματα-μετανάστευση διαφθορά, κρίση εκπροσώπησης στο πολιτικό σύστημα. Είναι αντιδυτικοί και φιλοπουτινικοί, αντισυστημικοί, με πολύ χαμηλή εμπιστοσύνη στους θεσμούς, με αναφορά στο τρίπτυχο ‘πατρίς, θρησκεία οικογένεια’ και με ξέχειλο θυμό. Δεν σκέφτονται με τη λογική αιτίου αιτιατού. Σε ένα βαθμό ψηφίζουν αυτόν που θεωρούν ότι θα ‘τσούξει’ περισσότερο. το την πολιτική και οικονομική ελίτ» λέει από την πλευρά του ο κ. Κατσαντώνης. Για τον ίδιο αυτή η ακροδεξιά στάση έχει παγιωθεί για το προβλεπτό μέλλον, «έχει τραβηχτεί μια γραμμή μεταξύ αυτού του κόσμου και του υπόλοιπου κοινοβουλευτικού συστήματος».

Για την κυρία Κίτσου η μεγάλη πλειονότητα είναι άνθρωποι που αισθάνονται αδικημένοι από το σύστημα, παρατημένοι από την κεντρική πολιτική σκηνή. «Δεν τους ενδιαφέρει εάν αυτός είναι ένας ναζιστής. Τον έχουν στο μυαλό τους ως έναν ‘πατριώτη’ που είναι εκτός του ‘διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος’, ο οποίος θα τους βγάλει ξανά στο προσκήνιο και θα τους δώσει εύκολες λύσεις και άμεσες σε χρόνια ζητήματα που προκάλεσε ‘η διαφθορά των πολιτικών που κυβερνούν όλα αυτά τα χρόνια’». Όπως λέει, «ο Κασιδιάρης δεν βγαίνει ως ναζιστής υπόδικος, ως λούμπεν αλλά ως ένας πατριώτης, αλλά φυσικά βάζει τη ναζιστική στο προσκήνιο από την πίσω πόρτα. Δεν σημαίνει ότι έχει αποποιηθεί τον ναζισμό. Απλώς πλέον ξέρει πώς να χειρίζεται τα μέσα που του παρέχει η δημοκρατία και να προσπαθεί να τη διάβρωση εκ των έσω».

Από το αντιμνημόνιο στον σκληρό πυρήνα

Σύμφωνα με τον Γιάννη Ανδρεάδη, καθηγητή πολιτικών επιστημών στο ΑΠΘ και πρόεδρο της ερευνητικής ομάδας του ECPR που έχει ως αντικείμενο τις έρευνες κοινής γνώμης (Public Opinion and Voting Behaviour(ΑΠΘ), το 2012 κυριαρχεί η διαιρετική τομή είναι το μνημόνιο- αντιμνημόνιο. Η ΧΑ ανήκε στο λεγόμενο σκληρό αντιμνημονιακο μπλοκ, αμφισβητούσε την αποτελεσματικότητα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και εμφανιζόταν ως αντισυστημικό κόμμα.

«Το 2012 η ΧΑ κέρδισε από όλα τα κόμματα. Προφανώς όλοι αυτοί δεν υιοθετούσαν όλες τις πολιτικές της ΧΑ. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι η αντίδραση στο μνημόνιο. Δεν ήταν τόσο κρίσιμο σημείο η τοποθέτηση του ψηφοφόρου στον άξονα αριστερά-δεξιά ή του μεταναστευτικού. Τότε η κυρίαρχη διαιρετική τομή είναι μνημόνιο αντιμνημόνιο, για αυτό υπάρχει και επικοινωνία και με τους αντιμνημονιακους ψηφοφόρους των μνημονιακών κομμάτων. Η διαιρετική αυτή τομή υπήρχε και το 2015, μαζί φυσικά με τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά της Χρυσής Αυγής. Τον Ιανουάριο συνέχιζε να κερδίζει από άλλα κόμματα, αλλά υπήρχε μια σημαντική ροή προς το ΣΥΡΙΖΑ από όσους ψήφιζαν με βασικό κριτήριο να φύγει η ΝΔ. Το 2019 η Χρυσή Αυγή έχει στριμωχτεί πλέον από τη δικαστική εξουσία, έχει αντιστραφεί το κλίμα συνολικά, υπάρχουν προβλήματα εντός του κόμματος που φυλλοροεί και οργανωτικά. Αυτοί που μετακινούνται δεν ήταν ούτε ακροδεξιοί σε σημείο να έχουν φιλοναζιστικές ιδέες και μετακινούνται σε πιο συστημικά κόμματα. Οι ψηφοφόροι που δεν χρειάζονται πια ένα αντισυστημικό κόμμα, μετακινούνται και προς ΝΔ και προς την Ελληνική Λύση και άλλα κόμματα, σε περίπου ίσα ποσοστά. Προφανώς για την επιλογή της ΝΔ ή της Ελληνικής Λύσης παίζει ρόλο η πολιτική ιδεολογία και η τοποθέτηση στον άξονα αριστεράς δεξιάς. Όσοι παρέμειναν, παρόλα αυτά, πιθανότατα είναι ο πιο στενός πυρήνας των ακροδεξιών της ΧΑ. Αυτό το σχεδόν 3% που ψήφισε ΧΑ το 2019 σίγουρα έχει βρει έναν τρόπο έκφρασης. Το αν αυτό το ποσοστό παγιωθεί και παραμένει στο μέλλον δεν το ξέρουμε. Νομίζω ότι έχουμε πολύ δρόμο για να μιλήσουμε για παγίωση. Αν δεν έχει κομματική έκφραση στο κοινοβούλιο, πολύ πιο δύσκολα να διατηρηθεί ως οργανωτική δομή για το μέλλον».

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 23.04.2023