Το 2025 έτος Μίκη Θεοδωράκη
Τι λέει στη «Μακεδονία της Κυριακής» ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Γιώργος Λογοθέτης
11/01/2025 11:00
Τα τραγούδια και οι μελωδίες του Μίκη Θεοδωράκη, μας συντροφεύουν από παιδιά ανακαλώντας στη μνήμη μας τους αγώνες και τους πόθους του ελληνικού λαού στη σύγχρονη ιστορία.
Εκατό χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου συνθέτη και αγωνιστή, το υπουργείο Πολιτισμού ανακήρυξε το 2025, ως «Αφιερωματικό Έτος Μίκη Θεοδωράκη».
Όπως δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη «Η πρωτοβουλία αυτή συνιστά τον απειροελάχιστο φόρο τιμής στην κληρονομιά του, αλλά και ευκαιρία να επανεκτιμήσουμε τον βίο του και να επαναβιώσουμε, μέσω ενός πολύπλευρου προγράμματος δράσεων, το έργο του».
Για τη μοναδική του προσωπικότητα, το ταλέντο και την αγωνιστική του δράση, διαβάζουμε στο βιβλίο που έγραψε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιώργος Λογοθέτης.
Από τον διχασμό του Εμφυλίου στις εξορίες στην Ικαρία και τη Μακρόνησο και από την επιβολή της απριλιανής δικτατορίας, στην ίδρυση του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου και τις συναυλίες σε όλο τον κόσμο, προσφέροντας ανεκτίμητες υπηρεσίες στην ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης κατά των Συνταγματαρχών.
Ο Γιώργος Λογοθέτης που εργάστηκε στη δημόσια Σουηδική τηλεόραση και την ΕΡΤ και δίδαξε στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, έχει γράψει τη βιογραφία του Μίκη με τίτλο: «ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ». Το βιβλίο αυτό έχει μεταφραστεί στα αγγλικά, ρωσικά και κινέζικα και είναι διαθέσιμο στο google books.
Για τα 100 χρόνια ο Γ. Λογοθέτης έχει ολοκληρώσει ένα νέο βιβλίο με τίτλο: «Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ». Η έκδοση του βιβλίου υλοποιείται με τη στήριξη του Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Αρναουτάκη.
Στο νέο του βιβλίο καταγράφεται η παγκόσμια διάσταση του έργου του Μίκη Θεοδωράκη. Σύμφωνα με τη Gail Holst, καθηγήτρια του πανεπιστημίου Cornell στις ΗΠΑ: «Κανένας συνθέτης στην παγκόσμια ιστορία δεν έχει γίνει τόσο διάσημος εν ζωή. Δεν υπάρχει κανένα ιστορικό προηγούμενο, όχι μόνο για συνθέτη, αλλά και για πνευματικό άνθρωπο που να έχει δεχτεί τέτοιες και τόσες τιμές εν ζωή από κράτη και κυβερνήσεις, διεθνείς οργανώσεις και κινήματα, επιστημονικά και πολιτιστικά ιδρύματα και φορείς όπως ο Μίκης Θεοδωράκης…».
Στο νέο βιβλίο για τον Μίκη και το έργο του καταθέτουν προσωπικότητες, όπως ο Guy Wagner, ο Ingemar Rhedin, ελληνομαθής Σουηδός καθηγητής και μεταφραστής του Μίκη και του Ελύτη, η διάσημη Φινλανδή ερμηνεύτρια Arja Sajonmaa που πήρε μέρος σε παγκόσμιες περιοδείες με τον Μίκη, ο Τούρκος συνθέτης και συγγραφέας Zulfe Livaneli, η Κινέζα ελληνίστρια και μεταφράστρια Xu Kaj, η Γεωργιανή καθηγήτρια Λογοτεχνίας Ακαδημία Επιστημών Τιφλίδας Nino Sozashvili, η Μαρία Φαραντούρη, ο συγγραφέας, στιχουργός και φιλόλογος Κώστας Γεωργουσόπουλος κ.ά.
Πώς γνωρίσατε τον Μίκη Θεοδωράκη;
Με τον Μίκη Θεοδωράκη και το έργο του ήρθα σε επαφή τον Σεπτέμβρη του 1962. Ήμουν 18 ετών και εργαζόμουν στην Αθήνα στο εστιατόριο ΙΝΤΕΑΛ στην Αθήνα, όταν ένας συνάδελφος μου πρότεινε να δούμε το έργο του Μίκη «Το Τραγούδι Του Νεκρού Αδελφού» στο θέατρο «Καλουτά». Εκείνο το βράδυ στη διάρκεια της παράστασης άλλαξε κυριολεκτικά η ζωή μου. Το μήνυμα του έργου που ο Μίκης θεωρεί ως το πλέον σημαντικό του, ήταν η εθνική συμφιλίωση μετά τον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο.
Στη συνέχεια καθοριστικό ρόλο έπαιξαν εκτός από τη μουσική οι κοινωνικοπολιτικές του δράσεις, όπως η πρωτοβουλία του για την ίδρυση της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗ.
Όταν η χούντα τον Απρίλη του 1967 επέβαλε τη δικτατορία, εγώ ήμουν στη Στοκχόλμη και μαζί με άλλους νεολαίους Έλληνες μετανάστες ιδρύσαμε την Δημοκρατική Νεολαία Σουηδίας ως αντίδραση για τη σύλληψη του Μίκη τον Αύγουστο του 1964.
Η προσωπική μας σχέση και φιλία άρχισε όταν το 1970 ο Μίκης ήρθε στη Στοκχόλμη στο πλαίσιο της δράσης του στο εξωτερικό ενάντια στη Δικτατορία.
Πότε αποφασίσατε να γράψετε για τη ζωή του Μίκη;
Από το 1970 που συναντηθήκαμε, κατέγραφα τη δραστηριότητά του. Κυρίως ήμουν κοντά του στα δύσκολα και δεν ήταν λίγες οι φορές. Όπως όταν δεν εκλέχτηκε βουλευτής στις πρώτες εκλογές μετά την χούντα. Πικράθηκε πολύ και αποσύρθηκε στο Παρίσι. Από τότε έχω μία κάρτα που μου έστειλε στις 03/01/1975 στη Στοκχόλμη όταν προσπάθησα να του δώσω κουράγιο. Έγραφε:
«Αγαπητέ μου Γιώργο.
Είμαι πάντα όρθιος. Είμαι καλά. Πολύ καλά. Γράψε μου στο Παρίσι.
Δικός σας Μίκης».
Ταξίδεψα τότε στο Παρίσι και έζησα συγκλονιστικές στιγμές μαζί του. Προσπαθούσε να είναι ήρεμος αλλά δύσκολα έκρυβε την αναπάντεχη πίκρα. Ο Μίκης που είχε ταξιδέψει σχεδόν σε όλον τον κόσμο για να κινητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη με τη μουσική του και την αντιδικτατορική του δράση, δεν είχε εκλεγεί στην πρώτη Βουλή μετά την δικτατορία!
Στην πορεία έζησα πολλές φορές ανάλογα δραματικά γεγονότα μαζί του. Όμως έζησα και ανεπανάληπτες στιγμές ευτυχίας. Έτσι αποφάσισα να γράψω ένα βιβλίο με όσα είχα ζήσει μαζί του.
Πώς αντέδρασε ο Μίκης όταν διάβασε το βιβλίο;
Η ανταπόκριση του Μίκη ήρθε με μία συγκινητική επιστολή. Ένα «μνημείο φιλίας» όπως γράφει ο ίδιος στον πρόλογο του βιβλίου:
«Αγαπητέ μου Γιώργο,
Δούλεψες με γνώση, σύστημα, φαντασία και προπαντός με αγάπη… και θέλω να σε ευχαριστήσω γιατί μπόρεσες να δημιουργήσεις ένα αληθινό μουσείο προς τιμήν της φιλίας. Τίμησες τη φιλία! Και αυτό είναι ουσιώδες, σημαντικό, υπέροχο, αν σκεφτείς πόσο οι συνθήκες διαλύουν ανθρώπους και σχέσεις ανθρώπων. Δεν είσαι ο οποιοσδήποτε τρίτος που από απόσταση διαλέγει, κρίνει, παρουσιάζει. Είσαι απευθείας εμπλεκόμενος. Το βιβλίο σου αποτελεί ένα μέρος της πρόσφατης ιστορίας μας, της ιστορίας της πατρίδας μας, ειδικά όπου η χαρά και ο πόνος, η νίκη και η ήττα, η δόξα και η ατίμωση κατάντησαν να αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Αυτή είναι η Ελλάδα. Και εμείς έτσι τη ζήσαμε. Έναν καθρέπτη φτιάχνεις για να δουν οι Έλληνες εκεί μέσα τα πρόσωπά τους.
Σε συγχαίρω με όλη μου την καρδιά και σ’ ευχαριστώ.
Με αγάπη,
Μίκης Θεοδωράκης».
Τι θα διαβάσουν οι αναγνώστες στο βιβλίο σας; Τη βιογραφία του ή θα υπάρχουν και άγνωστες πτυχές της ζωή του;
Στο βιβλίο εκτός από τα βιογραφικά στοιχεία, ο αναγνώστης παρακολουθεί την πορεία του Μίκη Θεοδωράκη από την παιδική του ηλικία. Συγκλονιστικά είναι τα χρόνια της Κατοχής της Αντίστασης και του Εμφυλίου πολέμου, όταν ο Μίκης στην κυριολεξία «έπαιζε το κρυφτό με τον θάνατο σε κάθε γωνιά και σοκάκι...» όπως γράφει ο Μανώλης Αναγνωστάκης στο μελοποιημένο από τον Μίκη ποίημα ΧΑΡΗΣ 1944. Σε μία συνέντευξη στην σουηδική τηλεόραση Ιανουάριο του 1976 μου είπε επί λέξη:
«Ζω κατά λάθος. Έπρεπε να είχα σκοτωθεί. Προφανώς επέζησα για να καταθέσω τις μαρτυρίες μου και να εκπροσωπήσω όλους τους νεκρούς του εμφυλίου πολέμου»!
Ποιος «σταθμός» της ζωής του Μίκη πιστεύετε ότι παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον;
Η περίοδος της δεκαετίας του 1960, αποτελεί ένα μοναδικό φαινόμενο σε όλο τον κόσμο. Για πρώτη φορά μελοποιείται ποίηση υψηλού επιπέδου βραβευμένων με Νόμπελ ποιητών όπως του Σεφέρη, του Ελύτη αργότερα του Νερούδα αλλά και του Ρίτσου με το βραβείο ΛΕΝΙΝ. Ο ίδιος είχα τη μεγάλη τύχη να ζήσω αυτή την περίοδο που ο Μίκης ονόμασε ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ…
Από τις συζητήσεις που κάνατε με τον Μίκη Θεοδωράκη, τι σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση;
Το πρώτο ήταν η απλότητα. Χαιρόταν όταν άκουγε να του φωνάζουν «γεια σου Μίκη». Μία φράση που ενέπνευσε την Κινέζα ελληνίστρια Xu Kai να γράψει ένα θαυμάσιο ποίημα με τίτλο «Γεια σου Μίκη»:
Μίκη,
Δεν σ’ έχω δει ποτέ,
όμως η μελωδία σου
τραντάζει την καρδιά μου.
Pωτάω τον ουρανό:
Γιατί; M’ απαντάει γιατί είσαι ο γιος του…
Το δεύτερο ήταν το πάθος του για δημιουργία. Έγραφε ασταμάτητα. Στα αεροπλάνα, στα ξενοδοχεία, στα λεωφορεία. Έγραφε μουσική, πολιτικές αναλύσεις, ποίηση, βιβλία. Έχει γράψει περίπου 50 βιβλία όπως για τη θεωρία της «Συμπαντικής Αρμονίας».
Ένα τρίτο στοιχείο είναι η μελέτη των αρχαίων. Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος έγραψε ότι με τις όπερες Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Μήδεια και Λυσιστράτη ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ο «ομφάλιος λώρος που συνδέει τη σύγχρονη με την αρχαία Ελλάδα».
Ένα τέταρτο στοιχείο ήταν το πάθος του για την Ελλάδα, και η πίστη του στο «Καθήκον». Θεώρησε Καθήκον του να δηλώσει την ανάγκη για την «λύση Καραμανλή» όταν πίστευε ότι δεν υπήρχε άλλη λύση για να φύγει η Χούντα. Στήριξε με όλες του τις δυνάμεις την πρωτοβουλία για τη «διπλωματία των πολιτών Ελλάδας-Τουρκίας» σε συνεργασία με τον Τούρκο συνθέτη και συγγραφέα Zylfe Livaneli.
Πέμπτο και το πιο σημαντικό στοιχείο ήταν ο επίμονος αγώνας του να «μπει ταφόπλακα στον Εμφύλιο…». Ήδη το 1970 στην πρώτη συνάντηση που είχαμε στην Στοκχόλμη μου ανέθεσε να «ερευνήσω σε βάθος τις αιτίες και τα οδυνηρά αποτελέσματα που είχε ο εμφύλιος για την Ελλάδα…». Από τότε καταγράφω σε βίντεο μαρτυρίες και από τις δύο πλευρές του Εμφυλίου. Από τις περίπου 50 ώρες τηλεοπτικό υλικό ετοιμάζουμε τρία ωριαία ντοκιμαντέρ για το 2025, 100 χρόνια από την γέννησή του. Ο ίδιος διάλεξε συμβολικά να διευθύνει για τελευταία συναυλία, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης με το έργο «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδερφού».
Η στάση που κράτησε ο Μίκης στο θέμα του Μακεδονικού προβλημάτισε ιδιαίτερα τους «προοδευτικούς συντρόφους» του. Σας εξήγησε γιατί κράτησε αυτή τη στάση;
Ο Μίκης είχε το θάρρος να δώσει συναυλία στα Σκόπια και στην συνέντευξη Τύπου να μιλήσει για την ανάγκη συνεργασίας με την γειτονική χώρα. Στην συναυλία ήταν και ο τότε πρόεδρος Γλιγκόροφ. Για το θέμα της ονομασίας, σύμφωνα με τον Μίκη, ο κίνδυνος ήταν ότι: «Με όχημα το όνομα ‘Μακεδονία’ και παραμορφώνοντας τα ιστορικά γεγονότα σε βαθμό γελοιότητας, στο μέλλον μπορούν να δημιουργηθούν προβλήματα για τη δημιουργία της λεγόμενης ‘Μακεδονίας του Αιγαίου’».
Εκτός από τα βιβλία για το Μίκη έχετε γράψει και ένα βιβλίο με τη βιογραφία του Σουηδού πρωθυπουργού Ούλωφ Πάλεμ. Γνωρίζονταν ο Μίκης με τον Πάλμε;
Είχαν αναπτύξει μία δυνατή προσωπική φιλία τη διάρκεια της δικτατορίας που συνεχίστηκε και μετά την πτώση της χούντας.
Ήταν τόσο σημαντική η φιλία και η αλληλοεκτίμηση του Μίκη με τον Πάλμε, που στην κηδεία του Πάλμε η τελετή ολοκληρώθηκε με το τραγούδι του Μίκη «Ο καημός. Οι εικόνες συγκλονιστικές! Ενώπιον των ηγετών όλου κόσμου, στην αίθουσα απονομής του Βραβείου Νόμπελ, στον χώρο που τιμήθηκαν ο Σεφέρης και ο Ελύτης, τα τηλεοπτικά δίκτυα μετέδιδαν τον χαιρετισμό του Μίκη Θεοδωράκη στον αγαπημένο του φίλο. Ερμηνεύτρια ήταν η Arja Sajonmaa, η Μούσα του Μίκη στην Σκανδιναβία.
Το 2025 το υπουργείο Πολιτισμού το ανακήρυξε ως «Αφιερωματικό Έτος Μίκη Θεοδωράκη», καθώς συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του. Κατά την άποψή σας τι θα πρέπει να γίνει τη νέα χρονιά;
Είναι μία ευκαιρία να ερευνηθεί σε βάθος το καλλιτεχνικό, φιλοσοφικό και κοινωνικοπολιτικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Προς αυτή την κατεύθυνση εργάζονται ερευνητές όπως ο καθηγητής φιλοσοφίας του ΑΠΘ Παναγιώτης Δόικος που διδάσκει το μάθημα «Η θεωρία του Μίκη Θεοδωράκη για την Συμπαντική Αρμονία», και ο καθηγητής και π. πρύτανης του Παντείου Γιώργος Κοντογιώργης. Να υλοποιήσουμε επίσης την επιθυμία του ίδιου του Μίκη όπως αναλυθούν οι αιτίες του εμφυλίου και τα οδυνηρά αποτελέσματα, ως παράδειγμα προς αποφυγήν για τις επόμενες γενιές…
Τίποτα δεν είναι πιο αναγκαίο και πολύτιμο για τον άνθρωπο παρά η Ελευθερία. Αν δεν έχεις τροφή, αν δεν έχεις γνώσεις, αν δεν έχεις ανέσεις, τότε υποφέρεις. Αν δεν έχεις Ελευθερία, τότε δεν υπάρχεις…
Μίκης Θεοδωράκης
Είπαν για τον Μίκη
Όλα στο Μίκη είναι Μεγάλα.
Ό,τι κι αν γράψει κανείς γι’ αυτόν, υπολείπεται από την πραγματικότητα
Γιάννης Ρίτσος
Δεν γνωρίζουμε άλλη προσωπικότητα στον κόσμο που έχει συμβάλλει τόσο σημαντικά σε διεθνές επίπεδο στον τομέα του πολιτισμού με παράλληλη κοινωνικοπολιτική δράση…
Ουλώφ Πάλμε
Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ένα στερέωμα γεμάτο μουσική. Είναι ο άνθρωπος που έγραψε μέρος από τη σπουδαιότερη μουσική του 20ού αιώνα. Δεν είναι μόνο ένας μοναδικός συνθέτης αλλά και ένας αυθεντικός συγγραφέας και ποιητής με μεγάλη ευαισθησία και δημιουργική δύναμη. Αναδεικνύεται έτσι σε μία από τις πλέον σημαντικές μορφές της σύγχρονης ιστορίας και η λάμψη του είναι οικουμενική»
Guy Wagner
βιογράφος του Μίκη Θεοδωράκη
Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ένας κορυφαίος συνθέτης, ένας ανεπανάληπτος δημιουργός, ένας σπουδαίος άνθρωπος. Κατάφερε με το ανεκτίμητο έργο του να εκφράσει οικουμενικά ανθρωπιστικά ιδεώδη, όπως η ελευθερία, η ισότητα, η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη και η ειρήνη. Για τα ιδεώδη αυτά αγωνίστηκε πάντα με σθένος και παρρησία, θέτοντας τον συνάνθρωπο στο επίκεντρο της ζωής του.
Θα τον θυμόμαστε πάντα για όλα αυτά και ιδιαιτέρως για την αφοσίωσή του στον σκοπό οικοδόμησης γεφυρών φιλίας και ειρηνικής συνυπάρξεως ανάμεσα στις δύο ακτές του Αιγαίου.
Θα τον θυμόμαστε και θα τον τιμούμε. Είμεθα βέβαιοι ότι η μνήμη του θα είναι αιωνία μέσα από την μοναδική μουσική παρακαταθήκη του, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς
Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 05.01.2025
Τα τραγούδια και οι μελωδίες του Μίκη Θεοδωράκη, μας συντροφεύουν από παιδιά ανακαλώντας στη μνήμη μας τους αγώνες και τους πόθους του ελληνικού λαού στη σύγχρονη ιστορία.
Εκατό χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου συνθέτη και αγωνιστή, το υπουργείο Πολιτισμού ανακήρυξε το 2025, ως «Αφιερωματικό Έτος Μίκη Θεοδωράκη».
Όπως δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη «Η πρωτοβουλία αυτή συνιστά τον απειροελάχιστο φόρο τιμής στην κληρονομιά του, αλλά και ευκαιρία να επανεκτιμήσουμε τον βίο του και να επαναβιώσουμε, μέσω ενός πολύπλευρου προγράμματος δράσεων, το έργο του».
Για τη μοναδική του προσωπικότητα, το ταλέντο και την αγωνιστική του δράση, διαβάζουμε στο βιβλίο που έγραψε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιώργος Λογοθέτης.
Από τον διχασμό του Εμφυλίου στις εξορίες στην Ικαρία και τη Μακρόνησο και από την επιβολή της απριλιανής δικτατορίας, στην ίδρυση του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου και τις συναυλίες σε όλο τον κόσμο, προσφέροντας ανεκτίμητες υπηρεσίες στην ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης κατά των Συνταγματαρχών.
Ο Γιώργος Λογοθέτης που εργάστηκε στη δημόσια Σουηδική τηλεόραση και την ΕΡΤ και δίδαξε στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, έχει γράψει τη βιογραφία του Μίκη με τίτλο: «ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ». Το βιβλίο αυτό έχει μεταφραστεί στα αγγλικά, ρωσικά και κινέζικα και είναι διαθέσιμο στο google books.
Για τα 100 χρόνια ο Γ. Λογοθέτης έχει ολοκληρώσει ένα νέο βιβλίο με τίτλο: «Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ». Η έκδοση του βιβλίου υλοποιείται με τη στήριξη του Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Αρναουτάκη.
Στο νέο του βιβλίο καταγράφεται η παγκόσμια διάσταση του έργου του Μίκη Θεοδωράκη. Σύμφωνα με τη Gail Holst, καθηγήτρια του πανεπιστημίου Cornell στις ΗΠΑ: «Κανένας συνθέτης στην παγκόσμια ιστορία δεν έχει γίνει τόσο διάσημος εν ζωή. Δεν υπάρχει κανένα ιστορικό προηγούμενο, όχι μόνο για συνθέτη, αλλά και για πνευματικό άνθρωπο που να έχει δεχτεί τέτοιες και τόσες τιμές εν ζωή από κράτη και κυβερνήσεις, διεθνείς οργανώσεις και κινήματα, επιστημονικά και πολιτιστικά ιδρύματα και φορείς όπως ο Μίκης Θεοδωράκης…».
Στο νέο βιβλίο για τον Μίκη και το έργο του καταθέτουν προσωπικότητες, όπως ο Guy Wagner, ο Ingemar Rhedin, ελληνομαθής Σουηδός καθηγητής και μεταφραστής του Μίκη και του Ελύτη, η διάσημη Φινλανδή ερμηνεύτρια Arja Sajonmaa που πήρε μέρος σε παγκόσμιες περιοδείες με τον Μίκη, ο Τούρκος συνθέτης και συγγραφέας Zulfe Livaneli, η Κινέζα ελληνίστρια και μεταφράστρια Xu Kaj, η Γεωργιανή καθηγήτρια Λογοτεχνίας Ακαδημία Επιστημών Τιφλίδας Nino Sozashvili, η Μαρία Φαραντούρη, ο συγγραφέας, στιχουργός και φιλόλογος Κώστας Γεωργουσόπουλος κ.ά.
Πώς γνωρίσατε τον Μίκη Θεοδωράκη;
Με τον Μίκη Θεοδωράκη και το έργο του ήρθα σε επαφή τον Σεπτέμβρη του 1962. Ήμουν 18 ετών και εργαζόμουν στην Αθήνα στο εστιατόριο ΙΝΤΕΑΛ στην Αθήνα, όταν ένας συνάδελφος μου πρότεινε να δούμε το έργο του Μίκη «Το Τραγούδι Του Νεκρού Αδελφού» στο θέατρο «Καλουτά». Εκείνο το βράδυ στη διάρκεια της παράστασης άλλαξε κυριολεκτικά η ζωή μου. Το μήνυμα του έργου που ο Μίκης θεωρεί ως το πλέον σημαντικό του, ήταν η εθνική συμφιλίωση μετά τον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο.
Στη συνέχεια καθοριστικό ρόλο έπαιξαν εκτός από τη μουσική οι κοινωνικοπολιτικές του δράσεις, όπως η πρωτοβουλία του για την ίδρυση της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗ.
Όταν η χούντα τον Απρίλη του 1967 επέβαλε τη δικτατορία, εγώ ήμουν στη Στοκχόλμη και μαζί με άλλους νεολαίους Έλληνες μετανάστες ιδρύσαμε την Δημοκρατική Νεολαία Σουηδίας ως αντίδραση για τη σύλληψη του Μίκη τον Αύγουστο του 1964.
Η προσωπική μας σχέση και φιλία άρχισε όταν το 1970 ο Μίκης ήρθε στη Στοκχόλμη στο πλαίσιο της δράσης του στο εξωτερικό ενάντια στη Δικτατορία.
Πότε αποφασίσατε να γράψετε για τη ζωή του Μίκη;
Από το 1970 που συναντηθήκαμε, κατέγραφα τη δραστηριότητά του. Κυρίως ήμουν κοντά του στα δύσκολα και δεν ήταν λίγες οι φορές. Όπως όταν δεν εκλέχτηκε βουλευτής στις πρώτες εκλογές μετά την χούντα. Πικράθηκε πολύ και αποσύρθηκε στο Παρίσι. Από τότε έχω μία κάρτα που μου έστειλε στις 03/01/1975 στη Στοκχόλμη όταν προσπάθησα να του δώσω κουράγιο. Έγραφε:
«Αγαπητέ μου Γιώργο.
Είμαι πάντα όρθιος. Είμαι καλά. Πολύ καλά. Γράψε μου στο Παρίσι.
Δικός σας Μίκης».
Ταξίδεψα τότε στο Παρίσι και έζησα συγκλονιστικές στιγμές μαζί του. Προσπαθούσε να είναι ήρεμος αλλά δύσκολα έκρυβε την αναπάντεχη πίκρα. Ο Μίκης που είχε ταξιδέψει σχεδόν σε όλον τον κόσμο για να κινητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη με τη μουσική του και την αντιδικτατορική του δράση, δεν είχε εκλεγεί στην πρώτη Βουλή μετά την δικτατορία!
Στην πορεία έζησα πολλές φορές ανάλογα δραματικά γεγονότα μαζί του. Όμως έζησα και ανεπανάληπτες στιγμές ευτυχίας. Έτσι αποφάσισα να γράψω ένα βιβλίο με όσα είχα ζήσει μαζί του.
Πώς αντέδρασε ο Μίκης όταν διάβασε το βιβλίο;
Η ανταπόκριση του Μίκη ήρθε με μία συγκινητική επιστολή. Ένα «μνημείο φιλίας» όπως γράφει ο ίδιος στον πρόλογο του βιβλίου:
«Αγαπητέ μου Γιώργο,
Δούλεψες με γνώση, σύστημα, φαντασία και προπαντός με αγάπη… και θέλω να σε ευχαριστήσω γιατί μπόρεσες να δημιουργήσεις ένα αληθινό μουσείο προς τιμήν της φιλίας. Τίμησες τη φιλία! Και αυτό είναι ουσιώδες, σημαντικό, υπέροχο, αν σκεφτείς πόσο οι συνθήκες διαλύουν ανθρώπους και σχέσεις ανθρώπων. Δεν είσαι ο οποιοσδήποτε τρίτος που από απόσταση διαλέγει, κρίνει, παρουσιάζει. Είσαι απευθείας εμπλεκόμενος. Το βιβλίο σου αποτελεί ένα μέρος της πρόσφατης ιστορίας μας, της ιστορίας της πατρίδας μας, ειδικά όπου η χαρά και ο πόνος, η νίκη και η ήττα, η δόξα και η ατίμωση κατάντησαν να αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Αυτή είναι η Ελλάδα. Και εμείς έτσι τη ζήσαμε. Έναν καθρέπτη φτιάχνεις για να δουν οι Έλληνες εκεί μέσα τα πρόσωπά τους.
Σε συγχαίρω με όλη μου την καρδιά και σ’ ευχαριστώ.
Με αγάπη,
Μίκης Θεοδωράκης».
Τι θα διαβάσουν οι αναγνώστες στο βιβλίο σας; Τη βιογραφία του ή θα υπάρχουν και άγνωστες πτυχές της ζωή του;
Στο βιβλίο εκτός από τα βιογραφικά στοιχεία, ο αναγνώστης παρακολουθεί την πορεία του Μίκη Θεοδωράκη από την παιδική του ηλικία. Συγκλονιστικά είναι τα χρόνια της Κατοχής της Αντίστασης και του Εμφυλίου πολέμου, όταν ο Μίκης στην κυριολεξία «έπαιζε το κρυφτό με τον θάνατο σε κάθε γωνιά και σοκάκι...» όπως γράφει ο Μανώλης Αναγνωστάκης στο μελοποιημένο από τον Μίκη ποίημα ΧΑΡΗΣ 1944. Σε μία συνέντευξη στην σουηδική τηλεόραση Ιανουάριο του 1976 μου είπε επί λέξη:
«Ζω κατά λάθος. Έπρεπε να είχα σκοτωθεί. Προφανώς επέζησα για να καταθέσω τις μαρτυρίες μου και να εκπροσωπήσω όλους τους νεκρούς του εμφυλίου πολέμου»!
Ποιος «σταθμός» της ζωής του Μίκη πιστεύετε ότι παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον;
Η περίοδος της δεκαετίας του 1960, αποτελεί ένα μοναδικό φαινόμενο σε όλο τον κόσμο. Για πρώτη φορά μελοποιείται ποίηση υψηλού επιπέδου βραβευμένων με Νόμπελ ποιητών όπως του Σεφέρη, του Ελύτη αργότερα του Νερούδα αλλά και του Ρίτσου με το βραβείο ΛΕΝΙΝ. Ο ίδιος είχα τη μεγάλη τύχη να ζήσω αυτή την περίοδο που ο Μίκης ονόμασε ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ…
Από τις συζητήσεις που κάνατε με τον Μίκη Θεοδωράκη, τι σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση;
Το πρώτο ήταν η απλότητα. Χαιρόταν όταν άκουγε να του φωνάζουν «γεια σου Μίκη». Μία φράση που ενέπνευσε την Κινέζα ελληνίστρια Xu Kai να γράψει ένα θαυμάσιο ποίημα με τίτλο «Γεια σου Μίκη»:
Μίκη,
Δεν σ’ έχω δει ποτέ,
όμως η μελωδία σου
τραντάζει την καρδιά μου.
Pωτάω τον ουρανό:
Γιατί; M’ απαντάει γιατί είσαι ο γιος του…
Το δεύτερο ήταν το πάθος του για δημιουργία. Έγραφε ασταμάτητα. Στα αεροπλάνα, στα ξενοδοχεία, στα λεωφορεία. Έγραφε μουσική, πολιτικές αναλύσεις, ποίηση, βιβλία. Έχει γράψει περίπου 50 βιβλία όπως για τη θεωρία της «Συμπαντικής Αρμονίας».
Ένα τρίτο στοιχείο είναι η μελέτη των αρχαίων. Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος έγραψε ότι με τις όπερες Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Μήδεια και Λυσιστράτη ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ο «ομφάλιος λώρος που συνδέει τη σύγχρονη με την αρχαία Ελλάδα».
Ένα τέταρτο στοιχείο ήταν το πάθος του για την Ελλάδα, και η πίστη του στο «Καθήκον». Θεώρησε Καθήκον του να δηλώσει την ανάγκη για την «λύση Καραμανλή» όταν πίστευε ότι δεν υπήρχε άλλη λύση για να φύγει η Χούντα. Στήριξε με όλες του τις δυνάμεις την πρωτοβουλία για τη «διπλωματία των πολιτών Ελλάδας-Τουρκίας» σε συνεργασία με τον Τούρκο συνθέτη και συγγραφέα Zylfe Livaneli.
Πέμπτο και το πιο σημαντικό στοιχείο ήταν ο επίμονος αγώνας του να «μπει ταφόπλακα στον Εμφύλιο…». Ήδη το 1970 στην πρώτη συνάντηση που είχαμε στην Στοκχόλμη μου ανέθεσε να «ερευνήσω σε βάθος τις αιτίες και τα οδυνηρά αποτελέσματα που είχε ο εμφύλιος για την Ελλάδα…». Από τότε καταγράφω σε βίντεο μαρτυρίες και από τις δύο πλευρές του Εμφυλίου. Από τις περίπου 50 ώρες τηλεοπτικό υλικό ετοιμάζουμε τρία ωριαία ντοκιμαντέρ για το 2025, 100 χρόνια από την γέννησή του. Ο ίδιος διάλεξε συμβολικά να διευθύνει για τελευταία συναυλία, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης με το έργο «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδερφού».
Η στάση που κράτησε ο Μίκης στο θέμα του Μακεδονικού προβλημάτισε ιδιαίτερα τους «προοδευτικούς συντρόφους» του. Σας εξήγησε γιατί κράτησε αυτή τη στάση;
Ο Μίκης είχε το θάρρος να δώσει συναυλία στα Σκόπια και στην συνέντευξη Τύπου να μιλήσει για την ανάγκη συνεργασίας με την γειτονική χώρα. Στην συναυλία ήταν και ο τότε πρόεδρος Γλιγκόροφ. Για το θέμα της ονομασίας, σύμφωνα με τον Μίκη, ο κίνδυνος ήταν ότι: «Με όχημα το όνομα ‘Μακεδονία’ και παραμορφώνοντας τα ιστορικά γεγονότα σε βαθμό γελοιότητας, στο μέλλον μπορούν να δημιουργηθούν προβλήματα για τη δημιουργία της λεγόμενης ‘Μακεδονίας του Αιγαίου’».
Εκτός από τα βιβλία για το Μίκη έχετε γράψει και ένα βιβλίο με τη βιογραφία του Σουηδού πρωθυπουργού Ούλωφ Πάλεμ. Γνωρίζονταν ο Μίκης με τον Πάλμε;
Είχαν αναπτύξει μία δυνατή προσωπική φιλία τη διάρκεια της δικτατορίας που συνεχίστηκε και μετά την πτώση της χούντας.
Ήταν τόσο σημαντική η φιλία και η αλληλοεκτίμηση του Μίκη με τον Πάλμε, που στην κηδεία του Πάλμε η τελετή ολοκληρώθηκε με το τραγούδι του Μίκη «Ο καημός. Οι εικόνες συγκλονιστικές! Ενώπιον των ηγετών όλου κόσμου, στην αίθουσα απονομής του Βραβείου Νόμπελ, στον χώρο που τιμήθηκαν ο Σεφέρης και ο Ελύτης, τα τηλεοπτικά δίκτυα μετέδιδαν τον χαιρετισμό του Μίκη Θεοδωράκη στον αγαπημένο του φίλο. Ερμηνεύτρια ήταν η Arja Sajonmaa, η Μούσα του Μίκη στην Σκανδιναβία.
Το 2025 το υπουργείο Πολιτισμού το ανακήρυξε ως «Αφιερωματικό Έτος Μίκη Θεοδωράκη», καθώς συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του. Κατά την άποψή σας τι θα πρέπει να γίνει τη νέα χρονιά;
Είναι μία ευκαιρία να ερευνηθεί σε βάθος το καλλιτεχνικό, φιλοσοφικό και κοινωνικοπολιτικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Προς αυτή την κατεύθυνση εργάζονται ερευνητές όπως ο καθηγητής φιλοσοφίας του ΑΠΘ Παναγιώτης Δόικος που διδάσκει το μάθημα «Η θεωρία του Μίκη Θεοδωράκη για την Συμπαντική Αρμονία», και ο καθηγητής και π. πρύτανης του Παντείου Γιώργος Κοντογιώργης. Να υλοποιήσουμε επίσης την επιθυμία του ίδιου του Μίκη όπως αναλυθούν οι αιτίες του εμφυλίου και τα οδυνηρά αποτελέσματα, ως παράδειγμα προς αποφυγήν για τις επόμενες γενιές…
Τίποτα δεν είναι πιο αναγκαίο και πολύτιμο για τον άνθρωπο παρά η Ελευθερία. Αν δεν έχεις τροφή, αν δεν έχεις γνώσεις, αν δεν έχεις ανέσεις, τότε υποφέρεις. Αν δεν έχεις Ελευθερία, τότε δεν υπάρχεις…
Μίκης Θεοδωράκης
Είπαν για τον Μίκη
Όλα στο Μίκη είναι Μεγάλα.
Ό,τι κι αν γράψει κανείς γι’ αυτόν, υπολείπεται από την πραγματικότητα
Γιάννης Ρίτσος
Δεν γνωρίζουμε άλλη προσωπικότητα στον κόσμο που έχει συμβάλλει τόσο σημαντικά σε διεθνές επίπεδο στον τομέα του πολιτισμού με παράλληλη κοινωνικοπολιτική δράση…
Ουλώφ Πάλμε
Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ένα στερέωμα γεμάτο μουσική. Είναι ο άνθρωπος που έγραψε μέρος από τη σπουδαιότερη μουσική του 20ού αιώνα. Δεν είναι μόνο ένας μοναδικός συνθέτης αλλά και ένας αυθεντικός συγγραφέας και ποιητής με μεγάλη ευαισθησία και δημιουργική δύναμη. Αναδεικνύεται έτσι σε μία από τις πλέον σημαντικές μορφές της σύγχρονης ιστορίας και η λάμψη του είναι οικουμενική»
Guy Wagner
βιογράφος του Μίκη Θεοδωράκη
Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ένας κορυφαίος συνθέτης, ένας ανεπανάληπτος δημιουργός, ένας σπουδαίος άνθρωπος. Κατάφερε με το ανεκτίμητο έργο του να εκφράσει οικουμενικά ανθρωπιστικά ιδεώδη, όπως η ελευθερία, η ισότητα, η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη και η ειρήνη. Για τα ιδεώδη αυτά αγωνίστηκε πάντα με σθένος και παρρησία, θέτοντας τον συνάνθρωπο στο επίκεντρο της ζωής του.
Θα τον θυμόμαστε πάντα για όλα αυτά και ιδιαιτέρως για την αφοσίωσή του στον σκοπό οικοδόμησης γεφυρών φιλίας και ειρηνικής συνυπάρξεως ανάμεσα στις δύο ακτές του Αιγαίου.
Θα τον θυμόμαστε και θα τον τιμούμε. Είμεθα βέβαιοι ότι η μνήμη του θα είναι αιωνία μέσα από την μοναδική μουσική παρακαταθήκη του, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς
Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 05.01.2025
ΣΧΟΛΙΑ