Υπάρχουν «Τίμιοι παράνομοι»; Και πώς γίνεται αυτά τα δύο αντικρουόμενα επίθετα να συνδέονται σε ένα αρμονικό αποτέλεσμα; Στους κόλπους του MOMus - Πειραματικού Κέντρου Τεχνών όλα μπορούν να συμβούν και όλα μπορούν να συγκεραστούν και να είναι εξίσου ενδιαφέροντα, δημιουργικά, γοητευτικά…

Στην έκθεση με τίτλο «Τίμιοι παράνομοι - Πρόσωπο. Ελευθερία. Σιωπή» άνθρωποι, που υπό άλλους όρους δεν θα συναντιούνταν ποτέ, συνυπάρχουν και δημιουργούν. Πρόκειται για μια σύμπραξη καλλιτεχνών και εκπαιδευόμενων του 3ου σχολείου δεύτερης ευκαιρίας Θεσσαλονίκης του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Διαβατών. Με αφετηρία τα εργαστήρια φιλοσοφίας, γραφής και performance που πραγματοποίησαν αρχικά, η επιμελήτρια και θεωρητικός τέχνης Σοφία Ελίζα Μπουράτση και ο καλλιτέχνης Αλέξανδρος Πλωμαρίτης στο 3ο ΣΔΕ Θεσσαλονίκης και άλλοι οκτώ καλλιτέχνες προσκλήθηκαν να ετοιμάσουν και να υλοποιήσουν ο καθένας ένα εργαστήριο σε σύνολο περίπου 110 εκπαιδευόμενων (2017-2020) στο σχολείο των φυλακών. Είναι οι: Δημήτρης Αμελαδιώτης, Γιώργος Γεροντίδης, Μαίρη Ζυγούρη, Μαρία Κρεμέτη, Βιργινία Μαστρογιαννάκη, Ριάνον Μόργκαν, Αλέξανδρος Πλωμαρίτης, Τάκης Σπυρόπουλος, Δημήτρης Φραγκάκης.

Η συνάντηση της ηθικής με τη νομική

Ο τίτλος προέκυψε από την έκφραση ενός σήμερα ελεύθερου - εκπαιδευόμενου του θερινού σχολείου του 2017, τον Besnik Firaku. «Στο πλαίσιο του εργαστηρίου τους έβαζα να γράφουν κείμενα κι εκείνος μου είπε: ‘εγώ δεν είμαι ποιητής, ούτε φιλόσοφος, είμαι ένας τίμιος - παράνομος’. Αυτή η σύγκρουση, αλληλεπίδραση, συνάντηση της ηθικής με τη νομική είναι πάρα πολύ σημαντική σε όλο αυτό το εγχείρημα. Πηγαίνοντας στη φυλακή βλέπεις ότι πολλοί έγκλειστοι θα έπρεπε να είναι σε άλλα ιδρύματα ή έξω. Υπάρχουν πολλοί χρήστες, ψυχασθενείς, που δεν θα έπρεπε να είναι εκεί», λέει στη «ΜτΚ» η Σοφία Ελίζα Μπουράτση.

Στο γραφείο της διεύθυνσης, έναν υπέροχο χώρο που λειτουργεί και ως αίθουσα συσκέψεων στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, με μέτωπο στον Θερμαϊκό, εκείνη και η αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Θούλη Μισιρλόγλου μιλούν για την έκθεση που εγκαινιάζεται σε λίγες μέρες και ήταν μια περυσινή δέσμευση. Η επικεφαλής του χώρου εξηγεί γιατί αυτός είναι ο καταλληλότερος για να φιλοξενήσει ένα τέτοιο εγχείρημα. «Το Πειραματικό Κέντρο Τεχνών πρέπει να παίξει έναν πιο υβριδικό ρόλο μέσα σε όλο το σχήμα του MOMus και οφείλει να φιλοξενεί πιο διερευνητικά πράγματα. Η έκθεση ενδυναμώνει μια φωνή που, κατά τα άλλα, δεν ακούγεται, αυτή των πολιτών που είναι μέσα στη φυλακή. Η δε αντίφαση του τίτλου έχει σχέση με την ίδια τη φύση της καλλιτεχνικής πράξης. Το να βάζεις έναν καλλιτέχνη μέσα σε αυτήν τη συνθήκη είναι μια δοκιμασία, στην οποία τον υποβάλλεις ακριβώς για να ενδυναμώσεις αυτή την εμπειρία της σχέσης με τον άλλον, ο οποίος παίρνει πολλά πρόσωπα ειδικά μέσα στις φυλακές. Αυτό για το Κέντρο δεν είναι απλώς ένα πείραμα, αλλά μια πολιτική πράξη ευαισθησίας, που αξιοποιεί την τέχνη στον ύψιστο βαθμό της. Μόνο η τέχνη μπορεί να βρεθεί ακριβώς ανάμεσα στα όρια της ελευθερίας και της μη ελευθερίας, όπως κάνει το συγκεκριμένο project. Αν προσθέσουμε και όλο τον εργαστηριακό χαρακτήρα του σχεδίου αυτού, τότε μπορούμε να καταλάβουμε πόσο νόημα έχει να γίνεται εδώ αυτή η έκθεση».

«Κοιτάζω πια όλα τα πρόσωπα διαφορετικά»

Ο επισκέπτης θα δει κείμενα και έργα (φωτογραφίες, σχέδια, ζωγραφική, βίντεο, performance, εγκαταστάσεις, χαρακτικά) των εκπαιδευόμενων του σχολείου, καθώς και έργα των καλλιτεχνών που έχουν μπει και έχουν δουλέψει στις φυλακές. Κάποια είναι συλλογικά, άλλα έχουν δημιουργηθεί από τους εκπαιδευόμενους υπό την επίβλεψη των καλλιτεχνών και ορισμένα είναι αφιερωμένα από τους καλλιτέχνες στους κρατούμενους ή στην εμπειρία τους στη φυλακή. Η έκθεση παρουσιάζει επίσης τρία projects του 3ου ΣΔΕ Θεσσαλονίκης (Γιώργος Βασιλειάδης, Τατουάζ, Εύα Τζένου, Άννα Τζαμπάζη, Η εφημερίδα του σχολείου, Βούλα Χατζηγεωργιάδου κόμιξ, βίντεο και animation) και τη δουλειά του Β. Α, που είναι κρατούμενος στο ψυχιατρείο του Κορυδαλλού. «Αυτό που αναδεικνύεται αμέσως είναι το σώμα και η διαμόρφωση της έννοιας της ταυτότητας, γιατί μέσα στη φυλακή αυτά είναι που χάνονται πρώτα. Με το που αναφερόμασταν στο σώμα ή κάναμε βασικές ασκήσεις εμπιστοσύνης, ευεξίας ή αναπνοής, νιώθαμε ότι αυτό τους κάνει πολύ καλό. Από εκεί και πέρα άνοιγαν πολύ ωραίοι δρόμοι για τους καλλιτέχνες…», τονίζει η κ. Μπουράση.

Περιγράφει ως μοναδική την εμπειρία του να «μπαινοβγαίνει», όπως χαρακτηριστικά λέει, σε αυτό το σχολείο εδώ και τέσσερα χρόνια. «Δεν είχα ξαναμπεί σε φυλακή. Υπάρχει αυτός ο νόμος που απαγορεύει να φαίνεται το πρόσωπο των εγκλείστων. Μετά από όλο αυτό κοιτάζω πια όλα τα πρόσωπα και τους ανθρώπους διαφορετικά. Επίσης, το να χρησιμοποιώ στη φυλακή και σε αυτούς τους ανθρώπους, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν έχουν πάει καν δημοτικό, ακριβώς τα ίδια εργαλεία που χρησιμοποιώ στα μουσεία και τις γκαλερί, είναι τρομερά ενδιαφέρον. Το σημαντικό είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι, επειδή έχουν χρόνο και ανάγκη, είναι πολύ πιο δεκτικοί», υπογραμμίζει.

Η δύναμη της μη λεκτικής επικοινωνίας

Για τη Θούλη Μισιρλόγλου το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της έκθεσης αυτής δεν είναι η υλική μορφή των έργων. «Είναι αυτό που αποτυπώνει με κάποιον τρόπο τη δύναμη της μη λεκτικής επικοινωνίας. Είναι αυτή η σχέση που δημιουργήθηκε μεταξύ εκπαιδευόμενων και καλλιτεχνών, αυτή η δυναμική που αναπτύχθηκε μέσα εκεί. Αυτό που είπε η Σοφία ότι βλέπει τα πρόσωπα αλλιώς είναι πολύ βασικό. Το σημαντικό είναι ότι και οι ίδιοι οι εκπαιδευόμενοι βλέπουν το πρόσωπό τους αλλιώς ή μαθαίνουν να το βλέπουν, να το ξαναθυμούνται ίσως. Αυτό είναι κάτι φοβερό, που δεν μπορείς αναγκαστικά να το αποτυπώσεις, αλλά αποτελεί το μεγάλο όφελος του εγχειρήματος».

Πρόσφατα, σε ένα σχολικό περιβάλλον, είδα πόσο εποικοδομητικά λειτουργεί η τέχνη για τα μικρά παιδιά. Είναι υπέροχο πόσο αυτά τα «λευκά χαρτιά», τα εύπλαστα και αθώα πλάσματα κοινωνικοποιούνται, αποκτούν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και αυτοπεποίθηση μέσα από τα έργα που δημιουργούν μόνα ή σε ομάδες. Σκέφτομαι ότι όλη αυτή η διεργασία ίσως και να λειτουργεί στο πολλαπλάσιο για έναν άνθρωπο που «τραυματίζει» αλλά και «τραυματίζεται», στιγματίζεται και περιθωριοποιείται μέσα από την παραβατική του πράξη. Ότι όλο αυτό μπορεί να συμβάλει στην πιθανή επανεκκίνηση, δίνοντας δύναμη και θάρρος. Και ίσως να είναι και το πιο ουσιαστικό απ’ όλα όσα κάνουν οι «Τίμιοι παράνομοι» στην εικαστική τους αυτή περιπλάνηση… Ας τους παρατηρήσουμε!

Info

Διάρκεια: 26/2 - 26/4

Εγκαίνια: 26/2 στις 8 μ.μ.