«Οι Έλληνες εκδιώχθηκαν από τον τουρκικό στρατό και έφυγαν πεζή προς τα ανατολικά. Σε έξι μήνες έφτασαν κάπου στην Τυφλίδα. Ο προπάππος μου, Ισαάκ ήταν 12 χρονών και έκανε τον υπερέτη σε μια αρμενική οικογένεια για να βοηθήσει την οικογένειά του, ενώ η μητέρα του δούλευε σε μια οικογένεια Κούρδων. Όταν η οικογένεια του Ισαάκ ετοιμάστηκε να φύγει στην Ελλάδα αυτός δεν πρόλαβε το πλοίο και έτσι έμενε με την κουρδική οικογένεια. Έγινε μουσουλμάνος, αλλά το όνομά του δεν άλλαξε. Αργότερα, παντρεύτηκε, απέκτησε έξι παιδιά και τη δεκαετία του '60 άρχισε να ψάχνει τις ρίζες του, να λέει παντού ότι δεν είμαι Κούρδος αλλά Πόντιος». Τα παραπάνω αφηγείται στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Μέρτ Καγιά (Mert Kaya), καλεσμένος από Σύλλογο Δράσης "Νίκος Καπετανίδης", στη διάρκεια παρουσίασης του βιβλίου του "Ο εξισλαμισμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας 1919-1925. Μια μελέτη μνήμης" (εκδόσεις Κυριακίδη), στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την Ημέρα Μνήμης των θυμάτων της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Ο Μέρτ Καγιά είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Επιστημών Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Hacettepe και εργάζεται ως κοινωνιολόγος στο παράρτημα της UNESCO στη Σμύρνη. Το βιβλίο του εκδόθηκε στην Τουρκία το 2019, ενώ το 2021 μεταφράστηκε και εκδόθηκε στην Ελλάδα.

Μια προσωπική ιστορία είναι μέρος της ιστορίας λαών

Ο Μέρτ Καγιά, απεγνωσμένα αναζητούσε τις ρίζες του και ανακάλυψε πως είναι δισέγγονος Έλληνα Πόντιου Ισαάκ, που όταν ήταν μικρός έμεινε πίσω και ασπάστηκε το Ισλάμ, ενώ ο ίδιος πρώτη φορά κρυφά έμαθε για το "μυστικό" της οικογένειάς τους όταν ήταν 10 ετών: "Μέναμε στη Σμύρνη και μια θεία μου, που είχε γυρίσει από το πρώτο της ταξίδι στην Ελλάδα μας αφηγήθηκε για την ωραία της εμπειρία, αλλά ξαφνικά εμάς τα παιδιά μας έδιωξαν σε άλλο δωμάτιο να παίξουμε και οι μεγάλοι έβαλαν στο βίντεο μια κασέτα που έδειχνε έναν ηλικιωμένο άντρα να τους χαιρετά με δάκρυα, λέγοντας: «Μου λείπετε πολύ», λέει και συνεχίζει: "Αν ζεις και μεγαλώνεις στη Σμύρνη, ο εχθρός σου είναι οι Έλληνες για την εθνοκεντρική τους ιδεολογία. Μας δίδασκαν ότι οι Έλληνες εισέβαλαν στα εδάφη μας και είχαμε πόλεμο μαζί τους. Ότι έκαψαν τη Σμύρνη...".

Με τα χρόνια έμαθε μια διαφορετική αλήθεια για την καταγωγή της οικογένειας της μητέρας του. "Οι ρίζες μας είναι από την Αμάσεια του Πόντου και όχι από το Μπίτλις, στην ανατολική Τουρκία που πιστεύαμε, πόλη που κατοικείται κυρίως από Κούρδους. Ήταν Έλληνες Πόντιοι που διέφυγαν στην Ελλάδα με την ανταλλαγή. Εκτός από τον προπάππου μου τον Ισαάκ ( Ishak) που έμεινε πίσω και υιοθετήθηκε από μια οικογένεια Κούρδων και σταδιακά εξισλαμίστηκε και μετακόμισε μαζί τους στο Μπίτλις", λέει ο Τούρκος επιστήμονας - ερευνητής που επίμονα αναζητάει τις ρίζες του από τη Σμύρνη στον Πόντο.

"Μου αφηγήθηκαν τις εμπειρίες της μετανάστευσης τα παιδιά και τα εγγόνια όσων βίωσαν τα γεγονότα της παραμονής, του εξισλαμισμού, της αφομοίωσης και της πολιτισμικής ενσωμάτωσης, όπως τις βίωσαν πριν, κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά την ανταλλαγή», εξηγεί ο Μέρτ Καγιά. Με τις προφορικές ιστορίες που συνέλεξε στην έρευνα έκανε τη διατριβή του και έγγραψε το βιβλίο στο οποίο περιγράφει πως ανακάλυψε τις ελληνικές του ρίζες. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του, αναφέρεται στην προσπάθεια που έκαναν όσοι απέμειναν στην Τουρκία, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, για να κρατήσουν καλά το φυλαγμένο μυστικό τους - την καταγωγή τους. Αλλά μετά από πολλές δεκαετίες τα εγγόνια τους που μορφωθήκαν, πήγαν στα πανεπιστήμια, για να επιστρέψουν στο παρελθόν και να ανακαλύψουν την καταγωγή τους. Η μελέτη του Μέρτ Καγιά κινείται μέσα στο πλαίσιο της προφορικής ιστορίας, αξιοποιείται κυρίως η δύναμη της μικρο αφήγησης. "Η προσέγγιση των αναμνήσεων κρυμμένες στο μυαλό των ανθρώπων αποκτά ιδιαίτερη σημασία", λέει ο Μέρτ Καγιά, ένας διανοούμενος Τούρκος υπήκοος, ποντιακής καταγωγής με ελληνικές ρίζες, που έκανε το οικογενειακό μυστικό έρευνά του για τον εξισλαμισμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. "Όταν έμαθα για το κρυμμένο οικογενειακό μυστικό είχα ασχοληθεί ήδη με τη μελέτη των εθνικών μειονοτήτων σε Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Τουρκία. Άλλωστε, δεν είναι συνηθισμένο να γεννιέσαι και να μεγαλώνεις ως Τούρκος και στη συνέχεια να μαθαίνεις ότι είσαι Έλληνας",΄τονίζει.

Η μεταφράστρια του βιβλίου του Μερτ Καγιά, Μίχα Ευνίκη, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, είπε ότι γι΄ αυτήν δεν ήταν μόνο μία μετάφραση, αλλά και χρέος, μια αποκάλυψη της άγνωστης ιστορίας του Ελληνισμού. "Όπως οι περισσότεροι Έλληνες έχω κι΄ εγώ καταβολές από πρόσφυγες της Μικράς Αίας και της Ανατολικής Θράκης. Για μένα η μετάφραση του βιβλίου δεν ήταν απλά μία εργασία την περίοδο της καραντίνας, άλλα μία ανάγνωση ιστορίας του Ελληνισμού. Μεγάλη συγκίνηση προκαλεί όλο το θέμα. Οι ιστορίες ανθρώπων που χάθηκαν, που έμειναν πίσω και μεγάλωσαν σε ένα άλλο περιβάλλον ενώ άλλαξαν θρησκεία και δενξέχασαν τις ρίζες τους και προσπάθησαν να βρεθούν ξανά οικογενειακώς κρύβουν λυτρωτικό πόνο», υπογραμμίζει.

Ο κύκλος για έρευνες μεγαλώνει για τον Μερτ Καγιά. Πολλοί άνθρωποι θέλουν να πουν για τη δική τους ελληνική καταγωγή. "Είμαστε ακόμα εδώ", λέει ο Μερτ Καγιά, και καταλήγει: "Δεν είμαστε απλά εξισλαμισμένοι αλλά είμαστε Πόντιοι Έλληνες".