Της Βαλάντου Γιαννακούδη

Το μείζον ζήτημα της διασύνδεσης των Πανεπιστημίων με την αγορά εργασίας τέθηκε σήμερα στην ημερίδα με θέμα "Εκπαίδευση και Απασχόληση: Βασικά μεγέθη και διαστάσεις μιας επωφελούς διασύνδεσης" όπου παρουσιάστηκαν εμπεριστατωμένες έρευνες στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ.

Ξεκινώντας την εισήγηση του ο επιστημονικός συνεργάτης του ΚΑΝΕΠ ΓΣΕΕ Νίκος Παΐζης, μαθηματικός - ερευνητής, τόνισε πως δεν πρόκειται απλώς για μια έρευνα αλλά για την αποτύπωση του ευρωπαϊκού πλαισίου.

Σύμφωνα με τη μελέτη, λοιπόν, η Ελλάδα κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό στην Ευρώπη με τις μικρότερες επιχειρήσεις (κάτω των δέκα ατόμων προσωπικό) της τάξης του 97,8%, ενώ η Γερμανία διατηρεί το χαμηλότερο 83%. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι καφετέριες που έχουν αυξηθεί ραγδαία στην περίοδο της κρίσης δεδομένου του χαμηλού ρίσκου που τις συνοδεύει. Το 2019, μάλιστα, εκτιμάται ότι οι μικρές επιχειρήσεις στην Ελλάδα θα αντιστοιχούν στο 99,7% του συνόλου και θα απασχολούν το 78,2% των εργαζομένων σε ελληνικές επιχειρήσεις, εκεί.

Ορισμένα ακόμη αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι ένας τομέας που πρόσφερε πολλά στην Ελλάδα αλλά πλέον παρατηρείται σημαντική πτώση είναι οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις, ενώ από την άλλη μεριά ο τομέας της επεξεργασίας τροφίμων και ποτών αυξάνεται σταδιακά ( πχ ζυθοποιεία).

Σημειώνεται ότι η Ελλάδα καταλάμβανε την 18η θέση το 2017 στο κομμάτι της δαπάνης για την έρευνα και την ανάπτυξη ενώ στην κορυφή της λίστας βρίσκονται η Γερμανία, η Δανία, η Σουηδία και η Αυστρία. Στον αντίποδα, το χαμηλότερο πόσο για έρευνα και ανάπτυξη ως προς το ΑΕΠ επενδύουν η Κύπρος, η Μάλτα, η Λετονία και η Ρουμανία. Επίσης κυρίως ο δημόσιος τομέας της οικονομίας είναι αυτός στην Ελλάδα που επενδύει περισσότερο στην έρευνα και ανάπτυξη, σε αντίθεση με τον ιδιωτικό τομέα που ο βαθμός επένδυσης είναι δυσανάλογα χαμηλότερος.

Η ανεργία στην Ελλάδα οφείλεται σε αναντιστοιχία δεξιοτήτων -θέσεων εργασίας

Την υψηλή αναντιστοιχία των δεξιοτήτων και των θέσεων εργασίας τόνισε και ο διευθυντής του ΚΑΝΕΠ ΓΣΕΕ Χρήστος Γούλας διαχωρίζοντας δύο τομείς. Από την μια μεριά έχουν περισσότερα προσόντα σε σχέση με το αντικείμενο που εκτελούν και από την άλλη μεριά έχουν σπουδάσει κάτι διαφορετικό από αυτό πάνω στο όποιο εργάζονται.

Στο δεύτερο κομμάτι της έρευνας υποστηρίχθηκε ότι η αγορά εργασίας στην Ελλάδα δεν ανταμείβει το επίπεδο εξειδίκευσης των αποφοίτων την τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η συγκεκριμένη τάση διογκώνει τα φαινόμενα του brain- drain -σε περίπου 600.000 υπολογίζονται οι νέοι- (διαρροή εγκεφάλων) και brain- waste (σπατάλη εγκεφάλων) φαινόμενα που εντείνονται κυρίως στις περιπτώσεις που το επίπεδο τεχνολογικής εξειδίκευσης στην αγορά είναι χαμηλότερο της προσφερόμενης. Όπως τόνισε ο κ. Παΐζης, το brain drain -η διαφυγή Ελλήνων στο εξωτερικό που έχει ξεκινήσει το 2008 υπολογίζεται ότι αφορά περίπου 600.000 νέους.

Τι είπαν οι πολιτικοί

Μεταξύ των ομιλητών ως εκπρόσωποι της πολιτικής σκηνής έδωσαν ο Γιώργος Βουτσινός, Γενικός Γραμματέας επαγγελματικής εκπαίδευσης, κατάρτισης και Δια Βίου Μάθησης του υπουργείου Παιδείας, ο Νάσος Ηλιόπουλος, πρώην υφυπουργός εργασίας, κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής αλληλεγγύης και ο Χάρης Καστανίδης, βουλευτής Α' Θεσσαλονίκης του ΚΙΝΑΛ.

Όσον αφορά το πρόβλημα της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων και θέσεων εργασίας ο κ. Ηλιόπουλος υπογράμμισε πως η λύση θα επέλθει με ρυθμισμένες εργασιακές σχέσεις, έρευνα, καινοτομία, επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση.

Επί τη ευκαιρία ο κ. Βούτσινος παρουσίασε εν συντομία το κυβερνητικό πρόγραμμα της ΝΔ σε ότι αφορά την κατάρτιση των νέων. Βασικοί πυλώνες, μεταξύ άλλων, είναι ένας κοινός στρατηγικός σχεδιασμός επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, ενώ ως κεντρική αλλαγή, χαρακτήρισε, την άμεση σύνδεση των παραπάνω (επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση) με την αγορά εργασίας μαζί με την συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στον σχεδιασμό. Επίσης έκανε λόγο για πλήρη αναμόρφωση των ΙΕΚ τονίζοντας την αναγκαιότητα οι εκπαιδευτές να προέρχονται από την αγορά εργασίας.

Βασικά στοιχεία της έρευνας του ΚΑΝΕΠ ΓΣΕΕ

• Η Ελλάδα κατέχει την τελευταία θέση στην ΕΕ-28, με ποσοστό 69,6%, σε απασχολούμενους αποφοίτους Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ηλικίας 20-34 ετών το έτος 2018.
• Η Ελλάδα κατέχει την τελευταία θέση στην ΕΕ-28, με ποσοστό 55,3%, σε απασχολούμενους αποφοίτους τουλάχιστον ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ηλικίας 20-34 ετών το έτος 2018.
• Την περίοδο 2009-2014 το μέσο ισοδύναμο καθαρό εισόδημα των ατόμων ηλικίας 18-64 ετών στην Ελλάδα καταγράφει σημαντική μείωση τόσο για αποφοίτους χαμηλού (κατά 4.207€ ή κατά -36,6%) και μέσου (κατά 5.296€ ή κατά -36,6%) όσο και υψηλού (κατά 8.373€ ή κατά -37,3%) μορφωτικού επιπέδου, με μικρές αυξομειώσεις την επόμενη περίοδο (2016-2018).
• Η Ελλάδα σταθερά βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις στην ΕΕ-28 σε ό,τι αφορά το μέσο καθαρό εισόδημα των ατόμων ηλικίας 18-64 ετών χαμηλού (23η θέση) και μέσου (25η θέση) όσο και υψηλού (25η θέση) μορφωτικού επιπέδου για το έτος 2018.
• Η Ελλάδα κατέχει αρνητική πρωτιά στην ΕΕ-28, με ποσοστό 19,9%, σε ανέργους αποφοίτους Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ηλικίας 25-39 ετών για το έτος 2018.
• Αντίστοιχα αρνητική είναι η πρωτιά της Ελλάδας στην ΕΕ-28, με ποσοστό 19,6%, σε μακροχρόνια ανέργους αποφοίτους Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ηλικίας 15-29 ετών για το έτος 2018.
• Η Ελλάδα κατέχει τη 2η θέση στην ΕΕ-28, με ποσοστό 22,3%, σε νέους ηλικίας 15-34 ετών (Neets) που βρίσκονται εκτός εργασίας και ταυτόχρονα εκτός εκπαίδευσης/κατάρτισης (τυπικής & μη τυπικής).
• Η Ελλάδα κατέχει την 3η θέση στην ΕΕ-28, με ποσοστό 33,9% στην ΚΑΘΕΤΗ αναντιστοιχία προσόντων και δεξιοτήτων, σε εργαζόμενους αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης η θέση εργασίας των οποίων υπολείπεται του μορφωτικού τους επιπέδου, με το χάσμα να διευρύνεται σημαντικά την περίοδο εντός κρίσης (2010-2018).
• Η Ελλάδα κατέχει την 1η θέση στην ΕΕ-28, με ποσοστό 20,5%, σε αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ηλικίας 25-34 ετών οι οποίοι βρίσκονται σε υλική και κοινωνική αποστέρηση το 2018.

Αναλυτικότερα:

• Οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις (μέχρι και 49 απασχολούμενους) στην Ελλάδα αποτελούν διαχρονικά το σώμα της ελληνικής επιχειρηματικότητας. Πιο συγκεκριμένα το 2019 εκτιμάται ότι οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις στην Ελλάδα θα αντιστοιχούν στο 99,7% του συνόλου των επιχειρήσεων, θα απασχολούν το 78,2% τους συνόλου των εργαζομένων στις ελληνικές επιχειρήσεις και θα παράγουν το 46,6% της συνολικής προστιθέμενης αξίας (σε κόστος συντελεστών παραγωγής) που παράγει το σύνολο του μη οικονομικού & ασφαλιστικού κλάδου των ιδιωτικών επιχειρήσεων στη χώρα. Ας σημειωθεί ότι το 2016 η ετήσια συνολική δαπάνη για Έρευνα & Ανάπτυξη (R&D) των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων στην Ελλάδα αντιστοιχούσε μόλις στο 11,7% (83,6 εκ.€) της συνολικής δαπάνης του επιχειρηματικού τομέα της οικονομίας στη χώρα (740,4 εκ.€).
• Την περίοδο 2008-2014 οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις στην Ελλάδα υπέστησαν ισχυρότατο πλήγμα από την οικονομική κρίση. Συγκεκριμένα, το 2014 έναντι του 2008, έχασαν το 1/5 της δυναμικής τους (175.844 επιχειρήσεις), οδήγησαν στην ανεργία το 25,0% των εργαζομένων τους (498.486 εργαζόμενους) και απώλεσαν το 35,3% της προστιθέμενης αξίας τους (14,7 δισ.€).
• Ας σημειωθεί ότι στην κατηγορία των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων ανήκουν οι καινοφανείς επιχειρήσεις έντασης γνώσης, οι νεοφυείς επιχειρήσεις (startup) και οι τεχνοβλαστοί (spin-offs), αλλά και ευρύτερα η νεανική επιχειρηματικότητα καθώς και το σύνολο των φορέων της κοινωνικής & αλληλέγγυας οικονομίας στη χώρα.

Επιπλέον:

• Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα δεν ανταμείβει το επίπεδο τεχνολογικής εξειδίκευσης των αποφοίτων της εκπαίδευσης, που είναι προσανατολισμένο σε σύγχρονα επιστημονικά πεδία σπουδών (με μικρές αποκλίσεις από τις μέσες τιμές της ΕΕ-28). Άτυπα όμως, έχει υιοθετήσει ένα μοντέλο που προκρίνει ως ικανοποιητικά προσόντα εργασίας: (α) τον μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών, (β) τη γνώση της Αγγλικής σε επίπεδο Proficiency (αναγνωρισμένο δίπλωμα επάρκειας για διδασκαλία της Αγγλικής) και (γ) την τριετή προϋπηρεσία στο αντικείμενο. Ωστόσο, συνήθως το αντικείμενο εργασίας που προσφέρεται αντιστοιχεί «σε εξειδικευμένο απόφοιτο Επαγγελματικού Λυκείου & IEK (ISCED 3-4 voc), ενώ η προσφερόμενη εργασία αμείβεται με μισθό κατώτερο του αποφοίτου Γυμνασίου (ανειδίκευτου εργαζόμενου)».
• Η συγκεκριμένη τάση διογκώνει τα φαινόμενα του brain-drain (διαρροή εγκεφάλων στο εξωτερικό) και brain-waist (σπατάλη εγκεφάλων στην αγορά– αναντιστοιχία δεξιοτήτων), που ισχυροποιούνται κυρίως στις περιπτώσεις όπου το επίπεδο τεχνολογικής εξειδίκευσης της επιχείρησης (και τελικά του κλάδου και της αγοράς) είναι χαμηλότερο της προσφερόμενης.
• Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι σε αντίθεση με το μέσο ευρωπαϊκό όρο κυρίως ο δημόσιος τομέας της οικονομίας στην Ελλάδα (στον οποίο εντάσσεται και η τριτοβάθμια εκπαίδευση) επενδύει στην Έρευνα & Ανάπτυξη, ενώ το αντίστοιχο μερίδιο του ιδιωτικού τομέα είναι χαμηλότερο. Η αγορά φαίνεται να «αμύνεται» ακόμα για μια οικονομία έντασης εργασίας έναντι μιας οικονομίας έντασης γνώσης.

Τα παραπάνω ευρήματα συνδέονται κυρίως με την αδυναμία της οικονομίας να δημιουργήσει υψηλής προστιθέμενης αξίας θέσεις εργασίας, ενώ ταυτοχρόνως η μεγάλη έκταση του φαινομένου διαμορφώνει συνθήκες περαιτέρω εγκλωβισμού της οικονομίας στον αρνητικό της κύκλο.

Συγκεκριμένα, η μεγάλη πλειονότητα των θέσεων εργασίας δημιουργούνται σε κλάδους και επαγγέλματα χαμηλής προστιθέμενης αξίας, που απαιτούν μεσαία και χαμηλά εκπαιδευτικά προσόντα και δεξιότητες, όταν είναι γενικά αποδεκτό ότι η χώρα, για να βγει με ασφάλεια από την κρίση, χρειάζεται να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας υψηλής προστιθέμενης αξίας, με υψηλά εκπαιδευτικά προσόντα και δεξιότητες. Με άλλα λόγια, να δημιουργηθούν διαφορετικές θέσεις εργασίας από αυτές που δημιουργούνται.

Επιπλέον θα πρέπει:

• Να αυξηθεί η δημόσια και ιδιωτική επένδυση στην ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού της χώρας.
• Να θεσπιστεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη στήριξη της διά βίου μάθησης – που θα περιλαμβάνει μια ισχυρότερη και καλύτερα χρηματοδοτούμενη επαγγελματική κατάρτιση σε σύνδεση με την αγορά εργασίας και διευρυμένες δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης.
• Να αναβαθμιστούν τα συστήματα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με παράλληλη αναβάθμιση των ενδο-επιχειρησιακών και δια-επιχειρησιακών προγραμμάτων εκπαίδευσης/κατάρτισης.

• Να επανασχεδιαστεί το σύστημα Επαγγελματικής Κατάρτισης ως σύστημα διασφάλισης της ποιότητας και με κυρίαρχο ρόλο των κοινωνικών εταίρων.

Στο πλαίσιο του επανασχεδιασμού της ΕΚ θα πρέπει:

• Να επανιδρυθεί και να αναβαθμιστεί ο ρόλος του ΕΟΠΠΕΠ ως ο κατεξοχήν οργανισμός πιστοποίησης της επαγγελματικής κατάρτισης (προσόντα, δεξιότητες, δομές, εκπαιδευτές κλπ.)
• Να επανασχεδιαστεί το σύστημα πιστοποίησης των φορέων κατάρτισης εντάσσοντας ουσιαστικά, ποιοτικά και εκπαιδευτικά κριτήρια αξιολόγησης. Είναι αναγκαίο να γίνουν αντιληπτά όχι ως απλοί «πάροχοι υπηρεσιών», αλλά να υποστηριχθούν σε μια διαδικασία σταδιακής μετατροπής τους σε αυτοτελείς εκπαιδευτικές μονάδες οι οποίες σχεδιάζουν και υλοποιούν εκπαιδευτικά προγράμματα βασισμένα σε δεδομένα και προδιαγραφές που διασφαλίζουν την εγκυρότητά τους.
• Να διασυνδεθεί η Επαγγελματική Κατάρτιση με τον μηχανισμό διάγνωσης των αναγκών της αγοράς εργασίας, επαγγελμάτων, ειδικοτήτων και δεξιοτήτων.
• Να διασυνδεθεί στενότερα η επαγγελματική κατάρτιση με την αγορά εργασίας ως αναπόσπαστο στοιχείο σχεδιασμού και αξιολόγησης της αποτελεσματικότητάς της.
• Να επαναλειτουργήσει η διαδικασία πιστοποίησης επαγγελματικών περιγραμμάτων ως βάση για τον καθορισμό των δεξιοτήτων, του σχεδιασμού προγραμμάτων κατάρτισης, της πιστοποίησης των προσόντων κλπ. λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά εργαλεία αποτύπωσης δεξιοτήτων (π.χ. ESCO).