Τι γύρευαν οι Βίκινγκς στην Ελλάδα; Πώς έβλεπαν οι βορειοευρωπαίοι την Ελλάδα τον 18ο αιώνα; Τι συνάντησε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, όταν επισκέφθηκε την Αθήνα; Τι γύρευε μια Δανέζα στην αυλή του βασιλιά Όθωνα; Πώς ένας Δανός περιηγητής κατέγραψε αρχαιότητες της Θάσου που σήμερα έχουν καταστραφεί;

Όλα τα παραπάνω ερωτήματα έχουν την απάντησή τους στην ανάγκη του ανθρώπου να ταξιδέψει, να περιηγηθεί, να γνωρίσει νέους κόσμους, ανθρώπους και πολιτισμούς. Στην προσπάθειά του να τους κάνεις γνωστούς, να τους επικοινωνήσει μέσα από τη συγγραφή ταξιδιωτικών ημερολογίων και επιστολών αλλά και ταξιδιωτικών βιβλίων πολύ αργότερα.

Οι άνθρωποι και οι ταξιδιωτικές εμπειρίες τους, αλλά και η βοήθεια των ανθρώπων προς όσους έχουν ανάγκη σε καιρό πολέμου, ακόμα κι αν αυτοί βρίσκονται πολλά χιλιόμετρα μακριά, αναδεικνύονται μέσα από δυο εκθέσεις με την κοινή ονομασία «The Nordics», που εγκαινιάστηκαν, χθες το βράδυ, και στοχεύουν -μεταξύ άλλων- στην ανάδειξη της συνδρομής των ξένων στην προβολή και διάδοση του ελληνικού πολιτισμού αλλά και στην παροχή βοήθειας προς τον ελληνικό λαό σε εποχές δύσκολες.

Τις δυο εκθέσεις, που παρουσιάζονται στη νέα πτέρυγα του αρχαιολογικού μουσείου, διοργάνωσαν το Σουηδικό Σπίτι στην Καβάλα (παράρτημα του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών), τα Ινστιτούτα και οι Πρεσβείες των Βορείων Χωρών στην Αθήνα, η Βιβλιοθήκη των Βορείων Χωρών και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας - Θάσου.

Η πρώτη έκθεση, με τίτλο: «Γενναίοι και έξυπνοι άνθρωποι - Περιηγητές από τις Βόρειες Χώρες αφηγούνται», παρουσιάζει τις ταξιδιωτικές εμπειρίες ανθρώπων από τις Βόρειες Χώρες που ταξίδεψαν στην Ελλάδα και αποτύπωσαν, μέσα από γραπτά κείμενα και ζωγραφικά έργα (σχέδια, σκίτσα, ακουαρέλες), την πατρίδα μας.

Νορβηγοί, Σουηδοί, Δανοί και Φινλανδοί που ταξίδεψαν στην Ελλάδα σε καιρούς ειρήνης και πολέμου από τον 18ο έως τον 20ο αιώνα, διηγούνται μοναδικές ιστορίες που φανερώνουν το ζωντανό ενδιαφέρον αλλά και τις δεσμεύσεις εκ μέρους των Βορείων Χωρών προς την Ελλάδα.

Οι επισκέπτες της έκθεσης έχουν την ευκαιρία να δουν δημοσιεύσεις σχετικές με τα ταξίδια των περιηγητών. Πρόκειται για σπάνιες μαρτυρίες και εικόνες τόσο από την εποχή του πολέμου όσο και από την ειρήνη που καλύπτουν τους τελευταίους τρεις αιώνες.

Ένας Δανός περιηγητής στη Θάσο

Μεταξύ των περιηγητών της έκθεσης που παρουσιάζεται στην Καβάλα, ιδιαίτερη θέση κατέχει ο Δανός Frederikvon Scholten, ο οποίος, στις 10 Νοεμβρίου 1824, στο πλαίσιο περιοδείας του στο Αιγαίο με το ιστιοφόρο εμπορικό σκάφος «Le Cuirassier», επισκέφθηκε για λίγες μέρες τη Θάσο προκειμένου το σκάφος να εφοδιαστεί με νερό και ξυλεία. Κατά την παραμονή του στο νησί, ο Frederikvon Scholten φιλοτέχνησε την ακουαρέλα που απεικονίζει το αρχαίο λιμάνι με θραύσματα αρχαίων αρχιτεκτονικών μελών, ενώ σε πρώτο πλάνο δεσπόζει ο πύργος από τις οχυρώσεις που είχε κάνει στη Θάσο τον 14ο αιώνα μ.Χ. ο βυζαντινός άρχοντας του νησιού, μέγας Πριμικήριος Ιωάννης. Η ακουαρέλα αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς αποτυπώνει και διασώζει τον οχυρωματικό πύργο με το ορθογώνιο σχήμα του, ο οποίος κατεδαφίστηκε οριστικά το 1931 και σήμερα υπάρχει μόνο η βάση του πλησίον του αρχαιολογικού μουσείου της Θάσου.

Κατά την ίδια επίσκεψή του, ο Δανός περιηγητής σχεδίασε και δυο ρωμαϊκές σαρκοφάγους. Η μία συνεχίζει να βρίσκεται στη θέση Γλυκάδι, δίπλα στην περιφερειακή οδό, ενώ η άλλη καταστράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1900.

Χάρη στη δραστήρια διευθύντρια του Σουηδικού Σπιτιού στην Καβάλα, Eliσabeth Gullberg, μέσα από την επιμέλεια και τη μετάφραση ενός συγγράμματος του Εθνικού Μουσείου της Δανίας έγινε ευρέως γνωστή η δράση του Frederikvon Scholten. Στην έκθεση παρουσιάζονται όλες οι ακουαρέλες που ζωγράφισε κατά την παραμονή του στο νησί. Επίσης, με πρωτοβουλία της διευθύντριας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας Σταυρούλας Δαδάκη, εκτίθενται ανάγλυφα και αρχιτεκτονικά μέλη του βυζαντινού οχυρωματικού πύργου που ήταν εντοιχισμένα σε αυτόν και μετά την κατεδάφισή του περισυλλέχτηκαν, διασώθηκαν και έκτοτε φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο της Θάσου.

Η δεύτερη έκθεση έχει τίτλο: «Σουηδοί εκπρόσωποι του Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο». Η επισιτιστική βοήθεια στην Ελλάδα υπήρξε η μεγαλύτερη ανθρωπιστική επιχείρηση κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η παγκόσμια κοινή γνώμη, συγκλονισμένη από τον φοβερό λιμό, υποχρέωσε τους συμμάχους το χειμώνα του 1942 να επιτρέψουν την τροφοδοσία της χώρας.

Η ουδέτερη θέση της Σουηδίας στον πόλεμο υπήρξε καθοριστική τόσο στο επίπεδο των διαπραγματεύσεων, όσο και στο στάδιο οργάνωσης του επισιτισμού, αλλά και στη δημιουργία μιας ουδέτερης επιτροπής που θα επιτηρούσε την επιχείρηση. Μετά από μια σειρά περίπλοκων και χρονοβόρων διαπραγματεύσεων συστάθηκε μια αποστολή του διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, στην οποία συμμετείχαν οχτώ Σουηδοί και εφτά Ελβετοί, με επικεφαλής Σουηδό. Σ' αυτή την ανθρωπιστική αποστολή συμμετείχαν συνολικά 29 Σουηδοί. Στην έκθεση παρουσιάζονται φωτογραφίες από την εποχή εκείνη, όπως τις αποτύπωσαν με το φωτογραφικό τους φακό τα μέλη της αποστολής του Ερυθρού Σταυρού.

Οι δυο εκθέσεις, που εμπλουτίστηκαν με καινούριο υλικό για την Καβάλα, παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά το 2018 στη Βιβλιοθήκη των Βορείων Χωρών, στο πλαίσιο της διοργάνωσης του δήμου Αθηναίων: «Αθήνα 2018: Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου».

Από τους Βίκινγκς στους καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και συγγραφείς

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν ο Σύμβουλος της σουηδικής πρεσβείας στην Αθήνα Par Skanberg και η διευθύντρια του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών Jenny Wallensten, οι οποίοι συνεχάρησαν το Σουηδικό Σπίτι και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας - Θάσου για την επιτυχημένη συνεργασία που αναδεικνύει, εκτός των άλλων, τις πολυετείς σχέσεις της Ελλάδας τόσο με τη Σουηδία όσο και με άλλες βόρειες χώρες.

Τα εγκαίνια της έκθεσης, που θα διαρκέσει μέχρι τις 23 Νοεμβρίου, ολοκληρώθηκαν με την ομιλία του καθηγητή Δρ. Björn Forsén με θέμα: «Σκανδιναβοί ταξιδιώτες στην Ελλάδα. Από τους Βίκινγκς μέχρι σήμερα». Ο καθηγητής Ιστορίας του πανεπιστημίου του Ελσίνκι, μιλώντας σε άπταιστα ελληνικά, κέντρισε το ενδιαφέρον του πολυάριθμου κοινού, υπογραμμίζοντας ότι οι περιηγητές των βορείων χωρών στα κείμενα και τα έργα τέχνης που άφησαν διακρίνεται η οπτική του καθενός για την Ελλάδα και τους Έλληνες, η οποία ποικίλλει ανάλογα με την εποχή που ο καθένας επισκέφθηκε τη χώρα αλλά και την ιδιότητά του.

«Οι εμπειρίες των ταξιδιωτών που επισκέφτηκαν την Ελλάδα αποτυπώθηκαν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους: προσωπικά ημερολόγια και επιστολές, αλλά και ταξιδιωτικά βιβλία που γράφτηκαν για να δημοσιευθούν και να διαβαστούν από ένα μεγάλο κοινό και για να κάνουν πωλήσεις», ανέφερε -μεταξύ άλλων- στην ομιλία του ο καθηγητής Björn Forsén που διετέλεσε και διευθυντής του Φινλανδικού Ινστιτούτου Αθηνών.

«Κάθε ταξιδιωτική περιγραφή», σημείωσε, «διηγείται τη δική της ιστορία για το πώς οι ταξιδιώτες από τον Βορρά, σε διαφορετικές εποχές της ιστορίας, έζησαν στην Ελλάδα. Οι ιστορίες τους μιλάνε τόσο για τους ίδιους όσο και για την Ελλάδα που γνώρισαν κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους». Όπως έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό ο καθηγητής, οι πρώτοι επισκέπτες από τον Βορρά ήταν μισθοφόροι, όπως οι Βίκινγκς, αλλά και στρατιώτες που πολέμησαν με τον ενετικό στρατό εναντίον των Οθωμανών στο Μοριά ή φιλέλληνες που έλαβαν μέρος στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Μια δεύτερη κατηγορία ταξιδιωτών αποτελούσαν επιστήμονες από τον 18ο αιώνα και ακολούθησαν καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και συγγραφείς.

Να σημειωθεί πως οι Βόρειες Χώρες αποτελούν μια θεσμική ένωση κρατών που απαρτίζουν η Δανία, η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Σουηδία και οι αυτόνομες περιφέρειες της Γροιλανδίας, των νησιών Φερόες και των νησιών Ώλαντ.

Οι Βόρειες Χώρες έχουν πολλά κοινά στον τρόπο ζωής τους, την ιστορία, τη θρησκεία τους, τη χρήση των Σκανδιναβικών γλωσσών και την κοινωνική δομή τους γενικότερα. Έχουν μακρά ιστορία πολιτικών ενώσεων και άλλων στενών σχέσεων, αλλά σήμερα δεν αποτελούν μια ενιαία οντότητα. Ωστόσο, διαθέτουν ένα κοινό συμβούλιο που ονομάζεται Συμβούλιο των Βορείων Χωρών, που εργάζεται για τους κοινούς στόχους σε κυβερνητικό και θεσμικό επίπεδο. Πρόκειται για ένα πετυχημένο μοντέλο συνεργασίας με μακρά ιστορία.