Τέσσερα σενάρια για το μέλλον της Θεσσαλονίκης αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου «AIRTHINGS», που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Interreg. Προσπαθώντας να υπολογίσουν τους εναέριους ρύπους των πόλεων το 2040, ερευνητές μελέτησαν γενικότερα τις μελλοντικές εξελίξεις που θα επηρεάσουν τον βαθμό ρύπανσης. Η μελέτη υλοποιήθηκε από την Έδρα UNESCO on Futures Research (ΙΤΕ/ΠΡΑΞΗ) και την EMETRIS AE. Εκτός από τη Θεσσαλονίκη, συμμετείχε στο πρόγραμμα η Λευκωσία, τα Σκόπια, η Σόφια και τα Τίρανα. Για όλες τις πόλεις αναπτύχθηκαν τα ίδια σενάρια, με τις ίδιες ονομασίες και τους ίδιους παράγοντες.

Τα τέσσερα εναλλακτικά σενάρια διερευνούν τις μελλοντικές εικόνες των υπό εξέταση πόλεων, βασιζόμενα σε δύο σημαντικές αβεβαιότητες: πόσο ανοιχτή ή κλειστή θα είναι η κοινωνία και αν θα σημειωθούν σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία της οικονομίας. Συγκεκριμένα, μελετούν αν θα υπάρχουν κοινωνικοί αποκλεισμοί και αν θα κυριαρχήσει ο μετασχηματισμός στην οικονομία ή θα υπάρχει πειθαρχία στα παραδοσιακά μοντέλα.

Tα ονόματα των σεναρίων είναι Πεύκο, Μπαμπού, Φοινικιά και Βελανιδιά. «Τα ονόματα είναι περίεργα και σχετίζονται με χαρακτηριστικά δέντρων, ώστε να ταιριάζουν σε όλες τις πόλεις που συμμετείχαν. Τα δέντρα δεν επιλέχθηκαν τυχαία, καθώς τα χαρακτηριστικά τους ταιριάζουν με τα πιθανά σενάρια και το μέλλον που παρουσιάζουν» αναφέρει στο makthes.gr ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, head UNESCO Chair on Futures Research, FORTH/PRAXI, που πραγματοποίησε την έρευνα.

Πεύκο 

Το πρώτο σενάριο ονομάζεται «Πεύκο» και σε αυτό υπάρχει έμφαση στις διεθνείς συμφωνίες και στις οικονομικές προοπτικές της πράσινης καινοτομίας, είναι σε ισχύ πολιτική του δήμου για τα SDG s, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει και απροθυμία για αλλαγή συνηθειών, ενώ οι πραγματικές πράξεις είναι λιγότερες από τις δηλώσεις που γίνονται. 

Στο συγκεκριμένο σενάριο, υπάρχουν κάποιες πρωτοβουλίες (και κυρώσεις) για τη στήριξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος (φιλελεύθερες απόψεις), αλλά μόνο εφόσον δεν επηρεάζουν τα παραδοσιακά μοντέλα του επιχειρείν. Δίνεται έμφαση σε ένα προστατευτικό οικονομικό μοντέλο και ενθάρρυνση της ανοιχτής πρόσβασης σε πληροφορίες και της διεθνούς συνεργασίας με ομοειδείς οργανισμούς. 

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μοιάζουν με τη δεκαετία του 2020, με διαδικασίες ελέγχου και ψεύτικες ειδήσεις. Τέλος, η υλοποίηση μικρών βαθμιαίων καινοτομιών σε επίπεδο πόλης δεν θεωρείται βασική προτεραιότητα. 

«Το σενάριο είναι όπως το πεύκο, που έχει βαθιές ρίζες, αλλά τα κλαδιά του μπορούν να σπάσουν εύκολα όταν τα φυσάει δυνατός αέρας. Αυτό το σενάριο μιλάει για μια Θεσσαλονίκη που είναι αρκετά ανοιχτή, ωστόσο στο κομμάτι της επιχειρηματικότητας και της οικονομίας είναι λίγο πολύ όπως την ξέρουμε σήμερα» εξηγεί ο κ. Χριστοφιλόπουλος.

Μπαμπού 

Το δεύτερο σενάριο είναι το «Μπαμπού». «Σε αυτό το σενάριο μιλάμε για πολύ ανοιχτή πόλη, με μια κοινωνία που σπρώχνει συνεχώς για αλλαγές, με νέα μοντέλα επιχειρηματικότητας και κυρίαρχη ηλεκτροκίνηση» αναφέρει ο κ. Χριστοφιλόπουλος.

Στο «Μπαμπού» αναπτύσσονται φιλόδοξα σχέδια μείωσης εκπομπών CO2, η κλιματική κρίση γίνεται βασικός μοχλός της πολιτικής της πόλης και περιλαμβάνει πολλές πρωτοβουλίες μετριασμού του αποτυπώματος. Οι ΜΚΟ και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών επηρεάζουν τις πολιτικές τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο πόλης. 

Τα συμμετοχικά κυβερνητικά προγράμματα και η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων ευδοκιμούν. Ο ακτιβισμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επεκτάθηκε σε περισσότερα θέματα (μετανάστες, τρανσέξουαλ κ.λπ.), ενώ υπάρχει προτεραιότητα σε υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας για τους πολίτες. 

Η Θεσσαλονίκη επικεντρώνεται στη δημιουργία συνθηκών για την άνθηση της οικονομίας, κυρίως μέσω της απορρύθμισης και καταργούνται τυχόν κανονιστικοί περιορισμοί (π.χ. για την οικονομία διαμοιρασμού). Οι πληροφορίες είναι ανοιχτές και δωρεάν (π.χ. σχήματα ανοιχτής πρόσβασης δεδομένων), ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αξιοποιούν περαιτέρω την ανοιχτή ροή πληροφοριών. Η διαφθορά γίνεται κοινωνικά απαράδεκτη και αποτελεί ορόσημο η μεγαλύτερη διαφάνεια παντού. Η πόλη είναι πρόθυμη να επενδύσει και να δοκιμάσει νέες καινοτομίες.

Φοινικιά 

Η «Φοινικιά» είναι το τρίτο σενάριο και όπως λέει ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, παρουσιάζει «μια κλειστή κοινωνία, που παρά τους μετασχηματισμούς και τις τεχνολογικές αλλαγές, συνεχίζει να έχει την ίδια άποψη για ζητήματα, όπως το προσφυγικό». 

Στο σενάριο αυτό, υπάρχουν φιλόδοξα σχέδια μείωσης εκπομπών CO2, συμπεριλαμβανομένων πολλών πολιτικών για τη ρύθμιση των εκπομπών CO2 σε τοπικό επίπεδο. Σχεδιάζονται πολιτικές μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης και εφαρμόζονται σε επίπεδο πόλης, καθώς υπάρχει δυσπιστία και αποσύνδεση με τις πολιτικές σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο. 

Οι κλιματικοί πρόσφυγες (και των πολεμικών συρράξεων) δεν είναι ευπρόσδεκτοι και εξαιρούνται από τις πολιτικές της πόλης. Τα νέα οικονομικά μοντέλα είναι γενικά ευπρόσδεκτα ως εργαλείο για την ενεργοποίηση της τοπικής οικονομίας. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές πολιτικές προστατευτισμού και κρατικοποίηση ορισμένων, προηγουμένως, ιδιωτικών υπηρεσιών (π.χ. μεταφορές, υπηρεσίες υγείας, κέντρα ηλικιωμένων). 

Υπάρχει δυναμική χρήση των κοινωνικών μέσων, μερικές φορές συνοδευόμενη από βίαιες διαμαρτυρίες - δυσπιστία προς υπαλλήλους και εμπειρογνώμονες, δυσπιστία προς την ΕΕ και άλλους διεθνείς οργανισμούς. Τα περιστατικά ψευδών ειδήσεων είναι συνήθη και επηρεάζουν σοβαρά τις αποφάσεις, τις πολιτικές και τις δημοσιονομικές αποφάσεις του δήμου.

Βελανιδιά 

Το τέταρτο και τελευταίο σενάριο είναι η «Βελανιδιά». «Σε αυτό το σενάριο, η Θεσσαλονίκη είναι όπως την βλέπουμε σήμερα. Ίσως με μια κοινωνία ακόμα πιο κλειστή, ύστερα από μια δυνατή πόλωση» σχολιάζει ο ερευνητής. 

Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται απροθυμία να θυσιαστεί η οικονομική ανάπτυξη για περιβαλλοντικά ζητήματα. Υπάρχουν ελάχιστες (κυρίως «πυροσβεστικές») δράσεις για τον μετριασμό των περιβαλλοντικών καταστροφών (πλημμύρες, πυρκαγιές, απερήμωση, παράκτιες πλημμύρες κ.λπ.). Στην πράξη απουσιάζουν πολιτικές για τον μετριασμό μακροπρόθεσμων περιβαλλοντικών προβλημάτων όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση. 

Η πόλη αποσυνδέεται από το παγκόσμιο περιβάλλον, ενώ η κοινωνία δεν ενδιαφέρεται για το τι συμβαίνει αλλού. Ισχύουν κανονισμοί για την ισότητα αλλά δεν εφαρμόζονται. Στην πραγματικότητα, εντείνεται η ανισότητα. Προτεραιότητα αποτελεί η οικονομική ευημερία και ανάπτυξη. Οι εναλλακτικές απόψεις αγνοούνται σε μεγάλο βαθμό, συμπεριλαμβανομένων διαφορετικών απόψεων σχετικά με τις πολιτικές της πόλης ή σχετικά με την εφαρμογή καινοτομιών ή νέων ιδεών για την αντιμετώπιση των προκλήσεων. Η πρόσβαση σε πληροφορίες θα είναι ελεγχόμενη, θα υπάρχουν ψευδείς ειδήσεις και ενεργητικό «τρολάρισμα» για οτιδήποτε σχετίζεται με την αλλαγή. Τα εταιρικά συμφέροντα θα επηρεάζουν τις πολιτικές και η οικονομία θα είναι υποστηριζόμενη από αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο. Οι διεθνείς συνεργασίες, καθώς και οι δραστηριότητες διεθνών ΜΚΟ, θα γίνουν πολύ δύσκολες και θα υπάρχει χαμηλή καινοτομία σε όλα τα επίπεδα.

«Και τα τέσσερα σενάρια είναι πολύ πιθανά. Στόχος είναι να μας κάνουν να αναρωτηθούμε πως μπορούμε να πάμε σε ένα σενάριο που μας ενδιαφέρει και φυσικά από την πλευρά του ο δήμος να επιλέξει τον δικό του ρόλο» δηλώνει ο ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, head UNESCO Chair on Futures Research, FORTH/PRAXI, σημειώνοντας πως η έρευνα έχει ήδη παραδοθεί στον δήμο Θεσσαλονίκης. «Οι εντολείς της έρευνας, ήθελαν πιθανά σενάρια αέριας ρύπανσης. Όταν όμως μελετάς σενάρια για μετά από 20 χρόνια, πρέπει να δεις και τι είδους κοινωνία θα έχεις, τι μέσα μεταφοράς θα επιλέξεις και ποια θα είναι η εξέλιξη της οικονομίας» εξηγεί για την έρευνα.

Τα τέσσερα σενάρια παρουσιάζονται μέσα από μια ιστορία με πρωταγωνίστρια την Αμίνα. Πρόκειται για μια πρόσφυγα startupper που σε 20 χρόνια θα ζει στη Θεσσαλονίκη και μέσα από την ιστορία της βλέπουμε ποιες ευκαιρίες θα προσφέρει η πόλη σε ανθρώπους όπως εκείνη. «Επιλέξαμε να γράψουμε μια ιστορία με έναν ήρωα, που σε κάθε σενάριο βιώνει ένα διαφορετικό μέλλον. Αυτό είναι μια τεχνική που βοηθά πάρα πολύ να αποκτήσει μια στενή σύνδεση και να κατανοήσει ο αναγνώστης τις αλλαγές που θα συμβούν» σημειώνει ο κ. Χριστοφιλόπουλος. 

Δείτε αναλυτικά όλα τα σενάρια εδώ 

Ένα βιβλίο για να «παίζεις» με το μέλλον

Από τις 18 Ιουνίου κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης το βιβλίο «Παίζοντας με το Μέλλον». Το βιβλίο απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους και παρουσιάζει τα εργαλεία προοπτικής διερεύνησης που χρησιμοποίησε ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος και οι συνεργάτες του για τα σενάρια της Θεσσαλονίκης του 2040 και άλλες μελέτες. «Ουσιαστικά μέσα από αυτό μαθαίνουν τεχνικές και μεθοδολογίες για να μελετήσουν σενάρια, όπως και εμείς» λέει ο κάτοχος της Έδρας «UNESCO on Futures Research», στο Δίκτυο ΠΡΑΞΗ του Ιδρύματος Τεχνολογίας & Έρευνας, και εκπρόσωπος του οργανισμού «Teach the Future» στην Ελλάδα.

Το βιβλίο έχει σκοπό να βοηθήσει τις νεότερες γενιές να στοχαστούν και να επηρεάσουν το μέλλον. Αποτελεί ένα διαδραστικό και ιδιαίτερα διασκεδαστικό βιβλίο, που ταξιδεύει το μυαλό σε πολλές πιθανές και απρόσμενες εκδοχές του μέλλοντος. Η έκδοση καλλιεργεί τις ικανότητες δημιουργικής και κριτικής σκέψης των νέων, και τους καθοδηγεί στην εξερεύνηση του μέλλοντος μέσα από τέσσερις προκλήσεις και δεκαέξι παιχνίδια. Το βιβλίο συνοδεύεται από υποστηρικτικό υλικό και οδηγίες για εκπαιδευτικούς, τα οποία διατίθενται δωρεάν στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://www.futures.gr/ftplaybook/