Το… τρένο μπήκε στις ράγες στα τέλη του 2021, όταν άρχισαν οι πρώτες εργασίες για την ανάπλαση του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά σε Μητροπολιτικό Πάρκο, που αποτελεί την μεγαλύτερη αστική παρέμβαση στη Θεσσαλονίκη. 

Στη συνέχεια, τον περασμένο Φεβρουάριο, η πορεία του τρένου… κατευθύνθηκε προς τα κτίρια και μάλιστα σε ένα από τα πιο εμβληματικά, το Α2, που αναπτύσσεται στη δυτική πλευρά του πρώην στρατοπέδου, παράλληλα με την οδό Λαγκαδά και όπου θα στεγαστούν το νέο δημαρχείο με τις υπηρεσίες του δήμου Παύλου Μελά και το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης.

Σήμερα, η πορεία του τρένου του πολιτισμού συνεχίζεται για να φτάσει σε ένα δεύτερο κτίριο μνημείο, το Α3, που θα κλείσει στα «σπλάχνα» του όλη την ιστορία των ευρημάτων του Μετρό Θεσσαλονίκης (του Μητροπολιτικού Σιδηρόδρομου). Πρόκειται για το κτίριο στρατωνισμού, η αποκατάσταση του οποίου εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης με προϋπολογισμό 12,5 εκατ. ευρώ. 

Στόχος, όπως είπε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη που το επισκέφθηκε, το 2025 να παραδοθεί ο χώρος 3.500 τ.μ. στην Εφορεία Αρχαιοτήτων προκειμένου να αναπτύξει το εκθεσιακό της πρόγραμμα και να γίνει προορισμός για τους Θεσσαλονικείς και τους επισκέπτες της πόλης.

«Οι κάτοικοι της δυτικής Θεσσαλονίκης ξέρουν πολύ καλά γιατί αυτό το στρατόπεδο είναι ιστορικός τόπος και οι ειδικοί επιστήμονες ξέρουν πολύ καλά γιατί τα συγκεκριμένα κτίρια κηρύχθηκαν ως μνημεία» υπογράμμισε η υπουργός, τονίζοντας μάλιστα ότι ένα νεότερο κτίριο που κηρύσσεται από το υπουργείο Πολιτισμού μνημείο προστατεύεται με τον ίδιο τρόπο, βάσει του νόμου, με τον οποίο προστατεύονται ο Παρθενώνας και η Μονή Δαφνίου με τα εκπληκτικά ψηφιδωτά.

«Όλα αυτά μαζί συνθέτουν την ιστορική διάρκεια της Ελλάδας. Η συνεχής ιστορική διάρκειά της και η μεγάλη διαχρονία στον ιστορικό χρόνο».

Όσο για το Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά, είπε χαρακτηριστικά πως «το όραμα γίνεται αλήθεια, το όραμα εικονοποιείται έτσι ώστε να μην ξεχαστεί η μνήμη».

Τον Ιούλιο η δημοπράτησή του

Μιλώντας για την αποκατάσταση του κτιρίου στρατωνισμού, Α3 ,η υπουργός Πολιτισμού εξήγησε ότι η υπηρεσία Νεοτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Κεντρικής Μακεδονίας αναλαμβάνει από τις αρχές Ιουλίου τη δημοπράτηση και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης αρχίζει την εκπόνηση της εφαρμογής της μουσειολογικής και μουσειογραφικής μελέτης που ήδη έχει γίνει.

Δεν παρέλειψε μάλιστα να αναφερθεί και στην ομιλία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στη ΔΕΘ το 2020, όπου ανακοίνωσε ότι στο πρόγραμμά της κυβέρνησης εντάσσεται η ανάπλαση του στρατοπέδου Παύλου Μελά.

«Η συντονισμένη προσπάθεια όλων και η συνεργασία, η οποία με πρότυπο τρόπο πραγματοποιήθηκε στην περίπτωση του συγκεκριμένου έργου είναι αυτή, η οποία έδωσε καρπούς.

Για το υπουργείο Πολιτισμού είναι σημαντικές οι παρεμβάσεις σε όλα τα μνημεία, όπου και αν βρίσκονται αυτά. Όμως στον δικό μας πολιτικό μας σχεδιασμό άμεσης προτεραιότητας ήταν οι παρεμβάσεις στον αστικό ιστό, διότι οι πολίτες των πόλεων, των γειτονιών υπέφεραν περισσότερο από την οικονομική κρίση. Σε αυτούς οφείλουμε να αποδώσουμε χώρους πολιτισμού, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας. Επομένως η ανάπλαση του στρατοπέδου Παύλου Μελά ήταν στις προτεραιότητές μας» τόνισε η κ. Μενδώνη.

Υπενθυμίζεται ότι η υπουργός Πολιτισμού επισκέφθηκε το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά για να επιθεωρήσει τις εργασίες αποκατάστασης και επανάχρησης που άρχισαν στο παρακείμενο κτίριο στρατωνισμού, Α2, όπου θα στεγαστούν υπηρεσίες του δήμου και μόνιμη έκθεση Εθνικής Αντίστασης.

Τρία μουσεία σε ένα πρώην στρατόπεδο

Όσον αφορά στο πρώτο μεγάλο έργο στο κτίριο στρατωνισμού, Α2, η αποκατάσταση του οποίου είναι προϋπολογισμού 7,5, εκατ. ευρώ αναμένεται να ολοκληρωθεί το φθινόπωρο του 2024. Οι μελέτες για το Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού είναι σε εξέλιξη μέσω προγραμματικής σύμβασης πολιτισμικής ανάπτυξης, μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού, της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, της Μητροπολιτικής Αναπτυξιακής δήμων Θεσσαλονίκης και της ΜΟΔ, και ολοκληρώνονται στα τέλη του χρόνου, οπότε η κατασκευή του Μουσείου θα ενταχθεί σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα.

«Είδαμε εν τοις πράγμασι την έναρξη ενός μεγάλου έργου, την αποκατάσταση του κτιρίου του Στρατωνισμού, το λεγόμενο Α2 το οποίο θα φιλοξενήσει το δημαρχείο του Παύλου Μελά και το Μουσείο της Εθνικής Αντίστασης σε ένα χώρο εμβληματικό, σε ένα χώρο μνήμης, που φέρει το όνομα του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά» τόνισε η υπουργός κ. Μενδώνη.

Σε ένα χώρο που στην ουσία, όπως είπε, το υπουργείο Πολιτισμού δημιουργεί ξεχωριστά τρία μουσεία, το Εθνικής Αντίστασης, το Μουσείο με τα ευρήματα του μετρό της Θεσσαλονίκης όπου θα αναπτυχθεί και η έκθεση κινητών ευρημάτων του μετρό και το τρίτο που είναι το μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού.

«Οι μελέτες για το τελευταίο μουσείο», γνωστοποίησε η υπουργός, «θα έχουν ολοκληρωθεί πριν το τέλος του έτους του 2023 και από και πέρα η χρηματοδότηση τους είναι δρομολογημένη».

Η αποκατάταση του κτιρίου Α2 υλοποιείται στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης πολιτισμικής ανάπτυξης για τη δημιουργική επανάχρηση των κτιρίων στρατωνισμού και την περιβαλλοντική αναβάθμιση του Μητροπολιτικού Πάρκου Παύλου Μελά μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, του δήμου Παύλου Μελά, της Αναπτυξιακής Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης (ΜΑΘ ΑΑΕ/ΟΤΑ) και της Μονάδας Οργάνωσης Διαχείρισης (ΜΟΔ ΑΕ).

Η ιστορία του απλώνεται σε τρεις αιώνες

Το γνωστό επίμηκες κτίριο στρατωνισμού Α2 που αναπτύσσεται στη δυτική πλευρά του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά, παράλληλα με την οδό Λαγκαδά, θεωρείται το εμβληματικότερο όλων των κτισμάτων, ένα σημαντικό κατάλοιπο της ιστορικής μας κληρονομιάς που χτίστηκε την περίοδο 1895-1905 και η ιστορία του απλώνεται σε τρεις αιώνες.

Τα κελύφη του Α2 και του Α3 που είναι κάθετο στη Λαγκαδά, χαρακτηρίστηκαν ως μνημεία, ενώ ο τόπος που φιλοξενεί τα δύο κτίρια χαρακτηρίστηκε το 2003 ως ιστορικός τόπος, με βάση την απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων και την επακόλουθη απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού.

Ο συγκεκριμένος τόπος, σύμφωνα με τους ιστορικούς, αποτελεί ένα ζωντανό κομμάτι μίας ιστορίας γεμάτη πολέμους, συγκρούσεις, προσφυγιά, διωγμούς, εκτελέσεις μαζί και με τις παλαιότερες στρατιωτικές εγκαταστάσεις, την ιστορία του Γ’ Σώματος Στρατού, την Οθωμανική περίοδο, την περίοδο της Στρατιάς της Ανατολής, τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο και τη ναζιστική κατοχή, την περίοδο του εμφυλίου και της δικτατορίας, έως και τις λιγότερο ταραγμένες περιόδους του.

Το υπό επανάχρηση κτίριο Α2 έχει συνολική επιφάνεια 3.353 τ.μ., οι βασικές του διαστάσεις είναι 150,5 (μήκος), 11,15 (πλάτος), 14,5 (ύψος), βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο σύνδεσης των ΔΕ Σταυρούπολης και Πολίχνης, ενώ έχει επαφή με το όριο της ΔΕ Νεάπολης του δήμου Νεάπολης-Συκεών και βρίσκεται σε σημειακή επαφή με το όριο της ΔΕ Αμπελοκήπων του δήμου Αμπελοκήπων-Μενεμένης.

Με το πνεύμα του Χάρτη της Βενετίας

Οι επεμβάσεις στο κτήριο Α2 εμφορούνται από το πνεύμα του Χάρτη της Βενετίας (1964), που αποτελεί το διεθνώς αποδεκτό πλαίσιο αρχών, στις οποίες κωδικοποιείται η δεοντολογία της αποκατάστασης των μνημείων, σύμφωνα µε την οποία η διαδικασία θα πρέπει να έχει ως στόχο να διατηρήσει και να αποκαλύψει τις ιστορικές αξίες του μνημείου, βασιζόµενη στον σεβασμό προς την αρχική του υπόσταση και τα αυθεντικά του στοιχεία.

Σύμφωνα με το σχέδιο των μελετητών, στο υπό επανάχρηση κτίριο, διατηρητέο στοιχείο αποτελεί µόνο το κέλυφος αφού το εσωτερικό του έχει αλλοιωθεί σε μεταγενέστερη εποχή από τον ελληνικό στρατό.

Οι βασικές επιλογές της αποκατάστασης είναι σε μέγιστο βαθμό η αποκατάσταση του κελύφους και η δημιουργία ενός ξύλινου σκελετού στα χνάρια του αρχικού, που σέβεται πλήρως την κατασκευαστική λογική του κτιρίου και την αρχική του τυπολογία. Απομακρύνεται ο φορέας σκυροδέματος και κατασκευάζεται νέος ξύλινος φορέας με διπλή κιονοστοιχία.

Η συντήρηση - αποκατάσταση του κτίσματος είναι προσανατολισμένη στην ενεργειακή αναβάθμιση του Α2 και αφορά οικοδομικές εργασίες, αντικατάσταση κουφωμάτων και λοιπών διακοσμητικών στοιχείων όψης, επικαλύψεις - επενδύσεις και λοιπές διαμορφώσεις εσωτερικού χώρου, ύδρευσης και αποχέτευσης, πυροπροστασίας και φωτισμού.

Το νέο ιστορικό αφήγημα της Θεσσαλονίκης

Το νέο περιβαλλοντικό, πολιτιστικό, ιστορικό, αφήγημα της Θεσσαλονίκης χαρακτήρισε το υπό δημιουργία Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά, ο δήμαρχος Δημήτρης Δεμουρτζίδης, κάνοντας λόγο για μία αναπτυξιακή παρέμβαση που δεν είναι απλά όνειρο, σχέδιο, προοπτική, αλλά έργο που παίρνει σάρκα και οστά.

Ο ίδιος υπενθύμισε ότι τον Νοέμβριο του 2021 ξεκίνησαν οι εργασίες της περιβαλλοντικής αναβάθμισης του πρώην στρατοπέδου ύψους 20 εκατ. ευρώ από την περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, σημειώνοντας ότι πλέον άρχισε ένα καινούριο έργο η επανάχρηση του κτιρίου Α2.

Όπως είπε, μελέτες ύψους 426.000 ευρώ ολοκληρώθηκαν από την προηγούμενη κυβέρνηση, στη συνέχεια εντάχθηκε το έργο στο ΕΠΑνΕΚ κατά 2,5 εκατ. ευρώ, ο προϋπολογισμός του όμως ήταν 7 εκατομμύρια ευρώ.

Επίσης, ανέφερε ότι με παρέμβαση της υπουργού Πολιτισμού διασφαλίστηκαν 4,5 εκατ. ευρώ από το πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης» και με τη συναίνεση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη συμπληρώθηκε το κενό για να ξεκινήσει η δημοπράτησή του, ανέφερε.

«Είμαστε υπερήφανοι που είμαστε οι πρωταγωνιστές αυτού του έργου και προχωράμε με ευθύνη για να αποδώσουμε στους πολίτες ένα Μητροπολιτικό Πάρκο. Στο επιτυχημένο εγχείρημα υπάρχουν γερά θεμέλια γιατί είναι αποτέλεσμα μιας γόνιμης συνεργασίας, της πολιτείας, της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, της αυτοδιοίκησης και της Κοινωνίας των Πολιτών της οποίας το αίτημα δεκαετιών γίνεται πραγματικότητα» δήλωσε ο κ. Δεμουρτζίδης.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 14.05.2023