Η ενοποίηση του παραλιακού μετώπου των 40 χιλιομέτρων από το Καλοχώρι μέχρι το Αγγελοχώρι έχει χαρακτηριστεί η «νέα ταυτότητα» της Θεσσαλονίκης. Το νέο όραμα θα απασχολήσει τη δημόσια συζήτηση τουλάχιστον για την επόμενη δεκαετία. Τα έργα εκτιμάται ότι θα χρειαστούν κεφάλαια της τάξης των 500 εκατ. ευρώ, και αναμένεται να αναβαθμίσουν ολόκληρες περιοχές, να μεταβάλλουν χρήσεις και αξίες γης, και εν τέλει να μεταμορφώσουν ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη και τη σχέση των κατοίκων της με τη θάλασσα.

Μοιάζει αδιανόητο, ότι ένα παραλιακό μέτωπο τέτοιας έκτασης, με τόσο μεγάλη διαφοροποίηση -από οικοτόπους σπάνιας ομορφιάς μέχρι αστικές περιοχές σε επαφή με τη θάλασσα, περιοχές με πολιτιστικό και εμπορικό ενδιαφέρον- εξακολουθεί και παραμένει ασυνεχές και σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητο.

Η ιδέα των παρεμβάσεων στο παράκτιο μέτωπο δεν είναι καινοφανής, συζητιέται τουλάχιστον από τα μέσα του ’80 (αν όχι νωρίτερα) στα δύο ρυθμιστικά σχέδια και αργότερα στο περιφερειακό χωροταξικό. Το 2017 άρχισαν οι μελέτες από την Περιφέρεια Κ. Μακεδονίας για εκτεταμένες παρεμβάσεις στο υποβαθμισμένο δυτικό παραλιακό μέτωπο (συντάχθηκε μάλιστα και master plan που ήδη άρχισε να υλοποιείται), ενώ συστάθηκε και μία ομάδα εργασίας στο ΤΕΕ. Προοδευτικά το όραμα έγινε μεγαλύτερο, για να περιλάβει το σύνολο του παραλιακού μετώπου. Το 2019 η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ανέθεσε την εκπόνηση Ειδικού Χωρικού Σχεδίου για να καθορίσει τις χρήσεις γης σε μια πολύ μεγάλη περιοχή που βρίσκεται στα όρια επτά δήμων. Ο στόχος είναι να πάψει η ασυνέχεια του χώρου και να μπορούν οι πολίτες να διατρέχουν το ενιαίο παραλιακό μέτωπο πεζή, με ποδήλατο ή και με θαλάσσια συγκοινωνία. Στο ΕΧΣ περιλαμβάνονται ήδη δρομολογημένα έργα, έργα για τα οποία υπήρχαν μελέτες, αλλά και πολλές προτάσεις νέων έργων για τις οποίες δεν υπάρχουν καν μελέτες.

Σύμφωνα με την εκτίμηση του αντιπεριφερειάρχη Υποδομών Πάρι Μπίλλια ο συνολικός προϋπολογισμός των έργων είναι της τάξης των 500 εκατ. ευρώ, ενώ αν σε αυτά περιληφθούν και συγκοινωνιακά έργα (π.χ. επέκταση μετρό, δημιουργία τραμ, θαλάσσια συγκοινωνία) για πρόσβαση στο ενιαίο παράκτιο μέτωπο, το απαιτούμενο ποσό μπορεί να είναι και διπλάσιο.

Τα έργα

Ουσιαστικά μιλάμε για λειτουργική ένωση ολόκληρων περιοχών που σήμερα δεν επικοινωνούν μεταξύ τους (π.χ. περιοχή Καλοχωρίου με περιοχή Φιξ, ασυνέχεια της οδού Μ. Κάλλας, περιοχές του δήμου Πυλαίας που δεν βγάζουν προς τη θάλασσσα κ.λπ.) και δημιουργία ενός ενιαίου περιπατητικού άξονα.

Κάποια από τα (πολλά) έργα που προτείνονται στο ΕΧΣ, κατά μήκος των 40 χιλιομέτρων είναι μεταξύ άλλων τα εξής:

- Δύο μητροπολιτικά πάρκα, ένα στη δυτική πλευρά (στο χώρο του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού, όπου θα δημιουργηθεί και το Μουσείο Ολοκαυτώματος) και ένα στην ανατολική πλευρά της πόλης (Βοτανικός κήπου στην έκταση του αγροκτήματος ΑΠΘ, πλησίον του αεροδρομίου.

- Αναπλάσεις και περιπατητικές διαδρομές επί της 26ης Οκτωβρίου, από το νέο Μουσείο Ολοκαυτώματος έως την Πλατεία Ελευθερίας, αλλά και στις οδούς Σοφούλη και Πλαστήρα.

- Ανάπλαση παλιάς παραλίας, με επέκταση του κρηπιδώματος από το λιμάνι μέχρι τον Λευκό Πύργο.

- Νέα μητροπολιτική ζώνη οργανωμένων αθλητικών εγκαταστάσεων κολύμβησης και ναυταθλητισμού στον περιβάλλοντα χώρο του Αλλατίνη, με μετεγκατάσταση του Ποσειδώνιου εντός αυτής, δημιουργία Ενυδρείου, δημιουργία κεντρικής πλατείας μεταξύ των δύο κτιρίων του Μεγάρου Μουσικής.

- Υπογειοποίηση ή μερική εκτροπή της οδού Μαρία Κάλλας καθώς και μικρού μεγέθους επιχωμάτωση για την σύνδεση της με την οδό Καπ. Γκόνη, για τη δημιουργία νέων, ενιαίων οικοδομικών τετραγώνων.

- Ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη στην περιοχή του αεροδρομίου.

- Δύο αλιευτικά καταφύγια (στο δήμο Δέλτα και στο δήμο Καλαμαριάς).

Τέσσερα χρόνια για… το σημείο εκκίνησης

Η μελέτη του ΕΧΣ ανατέθηκε το 2019. Τον Μάρτιο του 2020 παρουσιάστηκε η προμελέτη και τους μήνες που ακολούθησαν ολοκληρώθηκε η κύρια μελέτη. Το προσεχές διάστημα αναμένεται η έγκριση από το τμήμα μητροπολιτικού σχεδιασμού Θεσσαλονίκης του υπουργείου Περιβάλλοντος. Το επόμενο στάδιο είναι να σταλεί στη Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης και να αρχίζει η διαβούλευση που θα διαρκέσει δύο μήνες, πρακτικά δηλαδή μέχρι τον Σεπτέμβριο θα έχει διαμορφωθεί πλήρως το τελικό σχέδιο.

Μέχρι να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες και να εκδοθεί το Προεδρικό Διάταγμα θα έχουμε φτάσει στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2022. Τότε θα βρισκόμαστε ουσιαστικά μόλις… στο σημείο εκκίνησης.

Πότε μπορούμε να φανταστούμε ότι το όραμα θα πάρει σάρκα και οστά; Η διοίκηση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας έχει δηλώσει ότι πρόκειται για όραμα δεκαετίας. Ωστόσο τα πολλά στάδια που μεσολαβούν από τον οραματισμό μέχρι την υλοποίηση ενός τόσο σύνθετου σχεδίου, με τόσα πολλά επιμέρους έργα, και τα επιμέρους προβλήματα που μπορεί να ανακύψουν σε κάθε έργο, δημιουργούν εύλογες επιφυλάξεις για το αν μέχρι το 2030 θα έχουν ολοκληρωθεί τα ίδια τα έργα, ή απλώς… οι μελέτες τους.

Σίγουρα για κάποια που υπάρχει μελετητική ωριμότητα (π.χ. master plan για το δυτικό παραλιακό μέτωπο), ή ο σχεδιασμός τους είχε αρχίσει νωρίτερα και υπάρχουν εξασφαλισμένα κονδύλια (π.χ. Μουσείο Ολοκαυτώματος) ή η κατασκευή τους είναι σχετικά απλή, είναι εφικτό να ολοκληρωθούν εντός χρονοδιαγράμματος. Υπάρχουν όμως και μεγάλες και πιο σύνθετες παρεμβάσεις (π.χ. όπως αυτές που σχεδιάζονται στην περιοχή του Αλλατίνη) που θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο.

Κομμάτι κομμάτι ή ενιαία;

Η έγκριση του ΕΧΣ μειώνει τη γραφειοκρατία της αδειοδότησης των επιμέρους έργων από το υπουργείο Περιβάλλοντος, αλλά προφανώς τα υπόλοιπα στάδια (γνωμοδοτήσεις από δασική και αρχαιολογική υπηρεσία, αδειοδοτήσεις από τοπικούς φορείς και την Περιφέρεια κ.λπ.) θα ακολουθηθούν κανονικά.

Ένα καίριο ερώτημα, που μέχρι στιγμής δεν έχει απαντηθεί, είναι ποιος θα υλοποιήσει όλα αυτά τα έργα και από ποιες πηγές θα τα χρηματοδοτήσει. Υπάρχουν δύο σενάρια: είτε ο κάθε δήμος να σχεδιάζει, μελετά και δημοπρατεί κάθε έργο ξεχωριστά, και ανεξάρτητα από τα άλλα έργα και τους άλλους δήμους, βάζοντας τις δικές του προτεραιότητες και τη δική του οπτική, είτε να δημιουργηθεί ένας ενιαίος φορέας, αποκλειστικά για το παραλιακό μέτωπο, με την προσδοκία ότι θα λειτουργεί με μεγαλύτερη ευελιξία και θα αντιμετωπίζει το σχέδιο ως ένα ενιαίο έργο, με την ίδια λογική.

Σε κάποιες περιπτώσεις οι δήμοι έχουν δρομολογήσει έργα, που ενδεχομένως θα ήθελαν να υλοποιήσουν (και να τα πιστωθούν ως δικά τους), όμως, όπως θα διαβάσετε και στα άρθρα που ακολουθούν, οι περισσότεροι δήμαρχοι συμφωνούν ότι τα έργα του παραλιακού μετώπου ξεπερνούν τα διοικητικά όρια αλλά και τις δυνάμεις τους, και τάσσονται υπέρ της δημιουργίας ενός φορέα αποκλειστικά για το παραλιακό μέτωπο.

Εάν υπήρχε ήδη ο ενιαίος φορέας και αν όλα έτρεχαν με ταχείς ρυθμούς, θεωρητικά στα τέλη του 2022 θα μπορούσαν να έχουν ολοκληρωθεί κάποιοι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί για να αρχίσουν μελέτες εφαρμογής και θα ήταν ρεαλιστικό να αρχίσουν κάποια έργα το 2025.

Προς το παρόν βέβαια, δεν έχει γίνει καμία κίνηση για τη σύσταση ενός τέτοιου φορέα, ώστε όταν δοθούν όλες οι εγκρίσεις να είναι πανέτοιμος να κάνει αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, να προχωρήσει σε μία σειρά από μελέτες (περιβαλλοντικές, συγκοινωνιακές, εφαρμογής, σε κάποιες περιπτώσεις και πολεοδομικές) για κάθε ένα από τα επιμέρους έργα, να διεκδικήσει χρηματοδοτήσεις, να προχωρήσει σε δημοπρατήσεις. Με άλλα λόγια, οι μπουλντόζες θα κάνουν πολύ καιρό για να φανούν στον ορίζοντα.

Γκρίζες ζώνες

- Σε αρκετά σημεία πρέπει να διευκρινιστεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς και να αρθούν τα προσκόμματα που μπαίνουν από φορείς του δημόσιου όπως η ΕΤΑΔ (π.χ. στην Καλαμαριά, με το Παλατάκι) και η ΓΑΙΟΣΕ (στην δυτική είσοδο).

- Από το κατά τα άλλα ενιαίο σχέδιο για το παραλιακό μέτωπο έχει εξαιρεθεί η περιοχή της μαρίνας Αρετσούς στην Καλαμαριά, που ανήκει στο ΤΑΙΠΕΔ το οποίο έχει δρομολογήσει την αξιοποίησή της από ιδιώτες με ένα μεγάλο σχέδιο real estate, που προς το παρόν συναντά αντιδράσεις.

- Στο παραλιακό μέτωπο των 40χλμ. σχεδιάζονται άλλες… δύο μαρίνες, από τους δήμους Πυλαίας-Χορτιάτη και Θερμαϊκού. To ΕΧΣ δεν «ακουμπά» αυτό το θέμα, και τις αντικρουόμενες διεκδικήσεις των δήμων. Επειδή ακριβώς στα παράλια της Πυλαίας, εκεί όπου σήμερα υπάρχουν τα καρνάγια, ο δήμος σχεδιάζει μαρίνα, η πρόβλεψη για τη χωροθέτηση της ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης μεταφέρθηκε από εκεί σε μία περιοχή κοντά στο αεροδρόμιο που βρίσκεται στα όρια των δήμων Θέρμης και Θερμαϊκού.

- Επίσης, υπάρχουν περιοχές στους δήμους Πυλαίας και Θεσσαλονίκης (περιοχή Φιξ) που δεν έχουν πολεοδομικά χαρακτηριστικά και πρέπει να διανοιχθούν οι προσβάσεις προς τη θάλασσα και να γίνουν δίκτυα υποδομών, πριν προχωρήσουν άλλοι σχεδιασμοί.

- Μεγάλες παρεμβάσεις, για τις οποίες δεν υπάρχει μελετητική ωριμότητα, προτείνονται για την περιοχή Μεγάρου Μουσικής-Κελλάριου όρμου-Αλάτινη. Εκεί προβλέπεται να συγκεντρωθούν σε μία περιοχή σχολικά συγκροτήματα και εγκαταστάσεις αθλητισμού, να δημιουργηθεί ενυδρείο κ.λπ. αλλά όλα αυτά θα οριστικοποιηθούν στην επόμενη φάση.

- Υπό διερεύνηση είναι επίσης και η επέκταση της οδού Μ.Κάλλας ώστε να συνεχίζεται παραλιακώς και να συναντά την Καπετάν Γκόνη (ενδεχομένως να διέρχεται υπογείως για να αποφευχθούν τυχόν αντιδράσεις περιοίκων).

Εκεί που υπάρχει μελετητική ωριμότητα (αλλά και περιορισμοί λόγω προστατευόμενων περιοχών οπότε δεν μπορούν να γίνουν μεγάλες παρεμβάσεις) είναι στα δυτικά σε κάποιες περιοχές του δήμου Θερμαϊκού. Επίσης, και σε κάποια σημεία του δήμου Καλαμαριάς (π.χ. για τις κολυμβητικές δεξαμενές στην πλαζ Αρετσούς).

Η περίπτωση της Αθήνας

Πρόσφατα ο πρωθυπουργός εξήγγειλε ότι προχωρά η ανάπλαση του παραλιακού μετώπου της Αθήνας, από τον Πειραιά έως το Σούνιο, μήκους 70χλμ., οπότε η σύγκριση με την περίπτωση της Θεσσαλονίκης ήταν μοιραίο να γίνει. «Μελετητικά υστερούμε 15 χρόνια σε σχέση με την Αθήνα. Στην Αττική από το 2005 έκαναν σχέδιο χρήσεων γης που έγινε Προεδρικό Διάταγμα και δεν μπορεί να το προσβάλλει. Δημιούργησαν έναν ενιαίο φορέα αξιοποίησης του παραλιακού μετώπου, ωρίμασαν μελέτες. Παίζει ρόλο η… εγγύτητα με τα υπουργεία και τους φορείς εξουσίας, αλλά υπάρχουν και ολόκληροι οργανισμοί που μελετούν συνολικά μία περιοχή και προετοιμάζουν τέτοια έργα, υπάρχει συντονισμός και συναινέσεις» αναφέρει στη «ΜτΚ» πηγή με ευρεία γνώση θεμάτων σχεδιασμού και υλοποίησης δημόσιων έργων μεγάλης κλίμακας.

Πάντως, ούτε η Αττική δεν ξέφυγε από τον κανόνα των καθυστερήσεων και των πισωγυρισμάτων (π.χ. η Παράκτιο Αττικό Μέτωπο ΑΕ καταργήθηκε λίγα χρόνια μετά τη σύσταση της, το master plan του 2012 του Ρεντζο Πιάνο ξεχάστηκε και το κομμάτι ανάπλασης του Φαληρικού Όρμου πέρασε στην περιφέρεια που ακόμα δεν έχει ολοκληρώσει τα έργα, ενώ για το τμήμα από τη Βουλιαγμένη έως το Σούνιο, μήκους 48 χλμ., η ανάπλαση θα προχωρήσει μέσω ειδικού πολεοδομικού σχεδίου που μένει να ανατεθεί από το υπουργείο Περιβάλλοντος).

Γεγονός πάντως είναι ότι πολλά άλλαξαν την τελευταία δεκαετία σε μεγάλα τμήματα αυτού του χώρου. Εξάλλου έχουν ήδη επενδυθεί ή πρόκειται να επενδυθούν σημαντικά ιδιωτικά κεφάλαια (π.χ. Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σ. Νιάρχος, Ελληνικό, Αστέρια Γλυφάδας) κάτι που μέχρι στιγμής δεν υπάρχει στον ορίζοντα για τη Θεσσαλονίκη.