Τι είναι ο εκφοβισμός; Ως εκφοβισμός έχει ορισθεί κάθε επιθετική, σκόπιμη πράξη ή συμπεριφορά (σωματική, λεκτική, άμεση ή έμμεση) που εκδηλώνεται από ένα άτομο ή ομάδα ατόμων επαναλαμβανόμενα, έχει διάρκεια στο χρόνο και απευθύνεται σε ένα άτομο που δεν μπορεί να υπερασπιστεί εύκολα τον εαυτό του (Olweus, 1993). Ο ορισμός αυτός υπογραμμίζει τη σκοπιμότητα του θύτη και την πρόκληση φυσικής ή ψυχολογικής βλάβης στο θύμα. Επιπλέον, η διαφορά του εκφοβισμού με τις συνηθισμένες διαμάχες μεταξύ των παιδιών είναι ότι αυτός εμφανίζει επαναληψιμότητα και ότι υπάρχει ανισορροπία ισχύος μεταξύ του θύτη και του θύματος, με την επιβεβαίωση της κυριαρχίας του θύτη πάνω στο θύμα (ως προς την ηλικία, τη φυσική δύναμη κ.λπ.) (Cullingford & Morrison, 1995). Στην ουσία του, πρόκειται για μια μορφή κατάχρησης δύναμης και εξουσίας.

Γιατί όμως ένα παιδί μπορεί να κάνει κάτι τόσο άσχημο, εσκεμμένα σε κάποιο άλλο παιδί; Η απάντηση είναι απλή: γιατί του δίνει δύναμη. Και ευτυχώς ή δυστυχώς, όλοι έχουμε ανάγκη να νιώθουμε δυνατοί. Όταν λοιπόν ένα παιδί δεν έχει τη δυνατότητα να νιώσει δυνατό στη ζωή του με υγιείς τρόπους, ένα παιδί πληγωμένο, στερημένο συναισθηματικά, εκφοβισμένο το ίδιο, θα προσπαθήσει να νιώσει καλύτερα, να νιώσει πιο ισχυρό, προσπαθώντας να υπερισχύσει υπέρ κάποιου που το ίδιο αντιλαμβάνεται ως πιο αδύναμο. Και δυστυχώς, αυτό θα το κάνει να νιώσει καλύτερα, θα το κάνει να νιώσει πιο δυνατό. Ένα παιδί που πονάει είναι συνήθως ένα παιδί που θα προσπαθήσει να προκαλέσει πόνο.

Θα υπάρχουν πάντα άνθρωποι, παιδιά και ενήλικες, που πονούν και έχουν ανάγκη να πονέσουν κάποιον άλλο για να νιώσουν καλύτερα. Και όλα τα παιδιά θέλουν να περνάει το δικό τους, που σημαίνει πως κάποιες φορές θα προσπαθήσουν να καταχραστούν τη δύναμη τους, κι αυτό είναι φυσιολογικό και κομμάτι της αναπτυξιακής διαδικασίας, που συνήθως δεν κρατάει πολύ, αν υπάρχουν οι κατάλληλες συγκυρίες για να αναπτύξουν ενσυναίσθηση, δηλαδή την ικανότητα για συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση ενός άλλου ατόμου, και την κατανόηση της συμπεριφοράς και των κινήτρων του.

Στόχος μας δεν πρέπει να είναι θωρακίσουμε το παιδί μας από κάθε κίνδυνο (αυτό άλλωστε είναι αδύνατον), αλλά να σταθούμε δίπλα του και να το βοηθήσουμε να αναπτύξει και να καλλιεργήσει την ικανότητα να αναγνωρίζει τους κινδύνους, να προστατεύει το ίδιο τον εαυτό του όποτε χρειάζεται και να ζητάει βοήθεια όποτε αυτό είναι απαραίτητο.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αναπτύξουν τις ικανότητες να μπορούν να αναγνωρίζουν τον εκφοβισμό όταν τον υφίστανται ή όταν απλά γίνονται μάρτυρες αυτού και να αντιδρούν σωστά. Όμως, το πιο σημαντικό δεν είναι απλά να φροντίσουμε τα παιδιά μας να μη γίνουν θύματα, αλλά να μη γίνουν και θύτες. Γιατί μοιάζει πως όλοι προσεγγίζουν το θέμα από την πλευρά του θύματος, αλλά φαίνεται πως ξεχνάμε πως για να υπάρχουν θύματα, υπάρχουν θύτες και οι θύτες είναι και αυτά παιδιά κάποιων γονιών.

Πώς;

1. Τα παιδιά μαθαίνουν από αυτά που βλέπουν, όχι από αυτά που ακούν. Κάντε τη συμπεριφορά σας μοντέλο προς μίμηση. Διδάξτε τα από μικρά, μέσα από τις πράξεις σας τις έννοιες του σεβασμού, της συμπόνιας, της κατανόησης. Αν τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα σε ένα περιβάλλον αποδοχής, αγάπης, σεβασμού και κατανόησης, τέτοιες συμπεριφορές θα έχουν μεγαλώνοντας. Αν μεγαλώνουν σε ένα σπίτι όπου το μέσο ελέγχου είναι η δύναμη, ο εκφοβισμός και η επικράτηση του ισχυρότερου, αυτό θα μάθουν να κάνουν. Αν χτυπάτε το παιδί σας, του διδάσκετε πως η βία είναι ο τρόπος επίλυσης των διαφορών. Αν του μιλάτε άσχημα ή το μειώνετε, του μαθαίνετε πως η ανθρώπινη ύπαρξη δε χρήζει σεβασμού. Κάθε μέθοδος πειθαρχίας που στηρίζεται στη δύναμη του φαινομενικά ισχυρότερου, διδάσκει στο παιδί πως μπορεί και το ίδιο να επιβάλλεται μέσω της κατάχρησης της.

2. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να νιώθουν πως είστε συναισθηματικά δίπλα τους και διαθέσιμοι στα εύκολα και στα δύσκολα. Ένα παιδί που νιώθει μόνο, είναι πιο εύκολο και να στοχοποιηθεί και να μην αντιδράσει για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, αλλά κυρίως είναι πιο πιθανό να μη στραφεί σε εσάς για να ζητήσει βοήθεια. Το πρώτο συναίσθημα που νιώθει ένα παιδί όταν πέφτει θύμα εκφοβισμού, μετά το φόβο, είναι η ντροπή. Και ένα παιδί που ντρέπεται, δύσκολα θα μιλήσει. Να θυμάστε ότι το να είμαστε γονείς, σωστοί γονείς, έχει να κάνει πρώτα και κύρια με το να είμαστε πραγματικά συνδεδεμένοι με το παιδί μας και ύστερα και σε πολύ μικρότερο βαθμό, να το καθοδηγούμε σωστά. Άλλωστε, δε μπορείς να καθοδηγήσεις ένα παιδί το οποίο δε σε νιώθει 100% δίπλα του πραγματικά. Καμία συμβουλή δε θα έχει αποτέλεσμα αν δεν υπάρχει η σωστή σχέση να την υποστηρίξει.

3. Διδάξτε του πώς να διεκδικεί αυτά που θέλει και να χτίζει την αυτοπεποίθηση του, χωρίς να ξεχνάει ποτέ να σέβεται τους άλλους και να αναγνωρίζει τα δικαιώματα τους. Διδάξτε του πώς να λέει αυτά που θέλει και να μην κάνει πίσω όταν διεκδικεί κάτι δίκαια, χωρίς να προσβάλλει, να μειώνει ή να υπονομεύει τον άλλο.

4. Διδάξτε του κοινωνικές δεξιότητες. Κανένα παιδί δε γεννιέται γνωρίζοντας πως πρέπει να φέρεται, γνωρίζοντας πως πρέπει να πλησιάζει τους άλλους, πώς να γίνεται μέλος μιας ομάδας, πώς να συνεργάζεται, να μοιράζεται, να μιλάει και να ακούει πραγματικά.

5. Μιλήστε του για τον εκφοβισμό. Εξηγήστε του τι είναι και τι δεν είναι εκφοβισμός. Μιλήστε για τις δυναμικές που αναπτύσσονται ανάμεσα σε θύματα και θύτες. Είναι σημαντικό τα παιδιά να ξέρουν ότι συνήθως ο εκφοβισμός ξεκινάει λεκτικά. Το πώς θα εξελιχθεί εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα αντιδράσει ένα παιδί την πρώτη φορά. Αν η στάση του παιδιού δώσει στο θύτη την αίσθηση ότι επικράτησε πάνω στο θύμα του, η επιθετικότητα θα συνεχίσει και θα κλιμακωθεί. Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν πώς να υπερασπιστούν τον εαυτό τους εάν χρειαστεί, όχι να το μάθουν αφού προκύψει αυτή η ανάγκη.

6. Εξηγήστε του πως αν και είναι αδύνατον να ελέγχουμε τη συμπεριφορά των άλλων, μπορούμε πάντα να ελέγχουμε την αντίδραση μας σε αυτήν και αυτή είναι η δύναμη μας. Άρα το πώς αντιδράει ένα παιδί σε μια άσχημη συμπεριφορά είναι το κλειδί για το εάν θα την πυροδοτήσει περαιτέρω ή θα τη σταματήσει. Και το παιδί μας πρέπει να ξέρει ότι πρέπει πάντα να κάνει ότι μπορεί για να διατηρήσει την αξιοπρέπεια του, χωρίς ποτέ να μειώνει αυτή του άλλου.

7. Πείτε του πως δεν είναι ποτέ ντροπή το να απευθυνθεί σε κάποιον μεγάλο για να ζητήσει βοήθεια, δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, είναι ένδειξη ωριμότητας.

8. Όσο υπάρχουν θύματα και θύτες, πάντα θα υπάρχουν και μάρτυρες. Και το παιδί σας μπορεί να είναι απλά αυτό. Ο ρόλος του μάρτυρα όμως είναι εξίσου σημαντικός. Και η αντίδραση μας όταν γινόμαστε μάρτυρες τέτοιων περιστατικών μπορεί να είναι καθοριστική για την εξέλιξη τους.

9. Μη διστάσετε ποτέ να παρέμβετε. Όσο κι αν έχουμε προσπαθήσει να προετοιμάσουμε το παιδί μας, ο ρόλος μας σαν γονείς θα είναι πάντα να το προστατεύουμε. Αν έχει πέσει οτιδήποτε στην αντίληψη σας, μη διστάσετε να το συζητήσετε, να επικοινωνήσετε με το σχολείο και κάθε υπεύθυνο φορέα. Μη θεωρείτε πάντα πως τα παιδιά θα τα βρούνε μόνα τους.

Info: Βασιλέως Ηρακλείου 47

T: 6974580769

Email: pantelidoukofidou@gmail.com