Η φιλοσοφική πρόταση που διατυπώνει σε αυτό το βιβλίο ο Παναγιώτης Δόικος επιδιώκει να δείξει την αόρατη διεργασία, η οποία καθορίζει το είδος της σύνδεσης του κατόχου της εξουσίας με το κάθε μέλος της κοινωνίας. Μόνο από τον τίτλο να πιαστεί κανείς, «Η πολιτική της φαντασίας» εύκολα πέφτει στον πειρασμό να συνδέσει την πρώτη του ερώτηση με τον «Μάη του ’68»…

Σε τι διαφέρει «η πολιτική της φαντασίας» από το ιστορικό σύνθημα στους τοίχους του Γαλλικού Μάη ’68 «Η φαντασία στην εξουσία»;

Η πολιτική της φαντασίας συνδέει την άσκηση εξουσίας με την εσωτερική ζωή. Κάθε πολιτική πράξη δεν μπορεί να υλοποιηθεί στην εξωτερική πραγματικότητα, χωρίς προηγουμένως να έχει αποτελέσει εσωτερικό γεγονός, το οποίο συλλαμβάνεται, σχηματίζεται και αποφασίζεται πρωταρχικά μέσα στη φαντασία. Έτσι η πολιτική, ως σχέση δύναμης ανάμεσα στον εαυτό και τον άλλο, αποκαλύπτει τη θεμελιακή υπαρξιακή της διάσταση. 

Σύμφωνα με την έκβαση της αναμέτρησης ανάμεσα στα θετικά και τα αρνητικά νοήματα μέσα στο ψυχικό πεδίο, προκαλείται είτε άνοιγμα προσέγγισης είτε ατμόσφαιρα επιβολής μεταξύ του φορέα της εξουσίας και του εξουσιαζόμενου. Αντίστοιχα, η πράξη εξουσίας θα εκφραστεί ως ψυχικό γεγονός, το οποίο, όταν υλοποιηθεί στον εξωτερικό κόσμο, θα δημιουργήσει σύγκλιση ή απόσταση ανάμεσα στον φορέα εξουσίας και την κοινωνία. Το σύνθημα «Η φαντασία στην εξουσία» του γαλλικού Μάη του 1968, ενώ έχει αντιαυταρχικό χαρακτήρα, δεν διαθέτει μια λογική σύλληψης της κρίσιμης σχέσης της εξουσίας με την εσωτερική ζωή, όπου διαμορφώνεται για πρώτη φορά αυτή η σχέση.

Γράψατε αυτό το βιβλίο, στοχεύοντας ποιους; Θέλετε να διαβαστεί πιο πολύ από κατόχους εξουσίας ή από τους απλούς πολίτες;

Η φιλοσοφική πρόταση που διατυπώνω σε αυτό το βιβλίο επιδιώκει να δείξει την αόρατη διεργασία, η οποία καθορίζει αφενός το είδος της σύνδεσης του κατόχου της εξουσίας με το κάθε μέλος της κοινωνίας και, αφετέρου, τα ορατά -δηλαδή τα φανερά σε όλους μας- εξωτερικά πολιτικά γεγονότα. Έτσι γίνεται φανερή η επιθυμία μου να διαβαστεί αυτή η μελέτη από τον κάθε άνθρωπο που εμπλέκεται, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, στην πολιτική πραγματικότητα.

Η ποιότητα της εξουσίας ως υπαρξιακή επιλογή. Υπήρξε άραγε ποτέ «έλεγχος ποιότητας», όταν, όπως έγραψε ο Αριστοφάνης, «οι άνθρωποι καθορίζονται από τα συμφέροντα, δηλαδή από την ανάγκη;».

Η ποιότητα της εξουσίας εκφράζεται αναπόφευκτα μέσα σε αντίστοιχα ψυχικά γεγονότα και γεννά συγκεκριμένα αποτελέσματα στην εξωτερική πολιτική ζωή. Έτσι διαμορφώνονται ανάλογα είτε η συνεξύψωση -δηλαδή η δημιουργική ενότητα- των φορέων της εξουσίας και των εξουσιαζομένων είτε η τάση επιβολής των πρώτων στους δεύτερους. Από τη φύση της, αυτή η διεργασία προηγείται κάθε ελέγχου και της όποιας εκ των υστέρων απόδοσης σκοπών στην πολιτική πράξη. Η θεώρηση του ελέγχου της ποιότητας, στην οποία αναφέρεστε, συνήθως λειτουργεί ως άλλοθι για την αποφυγή της αληθινής αναμέτρησης με το περιεχόμενο της εξουσίας.

Μας προτρέπετε να σκεφτούμε πιο προσωπικά τη σχέση μας με την πολιτική. Τι λέτε ότι θα αποκομίσουμε;

Θα αποκομίσουμε ό,τι αποζητούμε -ομολογημένα ή ανομολόγητα- από την πολιτική μας ζωή, δηλαδή την αντίληψη και την αίσθηση της δυνατότητας της προσωπικής -και της διαπροσωπικής- συμμετοχής μας στο γίγνεσθαι των αποφάσεων που μας καθορίζουν.

Στο βιβλίο επιχειρώ να επισημάνω και να αναλύσω το φωτεινό, το σκοτεινό και το φωτοσκιαζόμενο χαρακτήρα των εσωτερικών γεγονότων, από τα οποία εξαρτάται σε αφάνταστο βαθμό η πολιτική μας ζωή. 

Ο καθένας μας μπορεί να αισθανθεί και να διαπιστώσει την κρισιμότητα και την κυριολεξία μιας τέτοιας σχέσης ανάμεσα στο φως και το σκότος της ενδοψυχικής πραγματικότητας, η οποία καθορίζει αντίστοιχα την άμεση αλήθεια του πλέγματος εξουσίας που μας προσδιορίζει. Από αυτήν την άποψη, η αποφυγή του προσωπικού τρόπου να σκεφτόμαστε την πολιτική διαιωνίζει το αδιέξοδο εξουσίας, στο οποίο προσκρούει η ελευθερία μας.

Υπάρχει περίπτωση η πολιτική πράξη να γίνει ποτέ συνεπής προς τις πολιτικές εξαγγελίες και τα «οράματα»;

Θέλω να μιλήσω κυριολεκτικά, γι’ αυτό και χρειάζεται να διευκρινίσουμε το περιεχόμενο της λέξης όραμα, όταν αυτή δεν τίθεται εντός εισαγωγικών. Πρόκειται για ένα προνομιακό εσωτερικό γεγονός απόλυτης διαφάνειας, μέσα στο οποίο τα θετικά νοήματα της σχέσης μας με τον άλλο οδηγούνται στο σημείο μιας πλήρους εξύψωσης σε ένα επίπεδο πνευματικής πραγματικότητας. Υπάρχει ασφαλώς περίπτωση -όπως, παραδείγματος χάρη, συνέβη με τον Mahatma Gandhi- η πρωταρχική πολιτική πράξη, όπως σχηματίζεται στον εσωτερικό κόσμο και ενόψει της υλοποίησής της στον εξωτερικό, να συνιστά όραμα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν ηγέτη, σεμνό και μεγαλειώδη, ο οποίος θέλει να γεφυρώσει την απόστασή του από τους εξουσιαζόμενους μέσα σε μια προοπτική συνεξύψωσης, στον αντίποδα μιας τάσης για επιβολή. 

Κατά τη διαμόρφωση ενός τέτοιου προσανατολισμού της, η πολιτική της φαντασίας παράγει εξ ορισμού και από τη φύση της συνέπεια προς το όραμα που την εκφράζει. Επομένως, της είναι αδύνατο να προδίδει το συγκλονιστικό ρεαλισμό των αποφάσεών της και τη μεταφυσική ελευθερία των έργων της, τα οποία φανερώνουν τις αυθεντικότερες κινήσεις ανατροπής του συστήματος επιβολής που όριζε και ορίζει ακόμη -με έναν οριακό, είναι αλήθεια, τρόπο- τη ζωή των εξουσιαζόμενων. 

Η αγαθότητα και η γενναιότητα των πράξεων εξουσίας αυτής της τάξης αναγνωρίζονται στον ψυχισμό του προσώπου, από το οποίο συλλαμβάνονται και αποφασίζονται, χάρη στη θέρμη και τη διαύγεια του ενδότερου φωτός που τα διαπνέει. 

Στο βιβλίο αναλύω και εξηγώ τη διεργασία δημιουργίας αυτού του φωτός και της ορμής, με την οποία τα γεγονότα του είναι έτοιμα να υλοποιηθούν -με την ευστοχία της προσαρμογής που απαιτείται- στην πολιτική πραγματικότητα του εξωτερικού κόσμου. Από αυτήν την άποψη, μια ερώτηση όπως αυτή, στην οποία τώρα απαντώ, θα μπορούσε να τεθεί μόνο εκτός της προβληματικής του βιβλίου.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 30 Ιουνίου 2019