Της Αιμιλίας Αξιωτίδου,

Οικογενειακής-Συστημικής ψυχοθεραπεύτριας, ψυχοπαιδαγωγού

Η γιορτή του πατέρα σήμερα μας προκαλεί έναν αναστοχασμό σχετικά με το ρόλο του στην εξέλιξη του παιδιού. Ένα ρόλο που αλλάζει καθώς αλλάζει και η κοινωνία μας με το να θέλει και τους δύο γονείς στον επαγγελματικό χώρο. Η παραδοσιακή αντίληψη με τον πατέρα κουβαλητή και ταυτόχρονα θεατή και την μητέρα πρωταγωνίστρια στο σπίτι και στην φροντίδα των παιδιών έχει αλλάξει. Πολύ συχνά στις μέρες μας η γυναίκα εργάζεται τις ίδιες ώρες με τον πατέρα, πολλές φορές και περισσότερες, ή συχνά και μόνο εκείνη, αναλαμβάνοντας ο πατέρας τη φροντίδα των παιδιών στο σπίτι. Έχουν επίσης αυξηθεί τα διαζύγια και η μονογονεϊκές οικογένειες, βλέπουμε συχνά πατεράδες να αναλαμβάνουν οι ίδιοι την ανατροφή των παιδιών τους.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως έχει εκλέιψει να είναι ισχυρή στην ελληνική κοινωνία η πεποίθηση πως το μεγάλωμα των παιδιών είναι καθαρά γυναικεία υπόθεση, και πως οι άντρες δεν έχουν τα βιολογικά ένστικτα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των μικρών παιδιών.

Μέσα από τις έρευνες όμως σχετικές με το ρόλο του πατέρα, αναγνωρίζεται ο σημαντικός ρόλος του στο οικογενειακό σύστημα και στην ανάπτυξη του παιδιού.

Ο τρόπος με τον οποίο ένας πατέρας συμμετέχει στο γάμο του, στην σχέση του και στην φροντίδα του παιδιού, είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζεται όλοι οικογενειακή δομή. Ο τρόπος με τον οποίο ένας πατέρας θα σταθεί δίπλα στην σύντροφο του όταν γίνεται μητέρα, είναι σημαντικός στο πως η ίδια θα ανταπεξέλθει στο ρόλο αυτό.

Ο ρόλος του πατέρα είναι επίσης πολύ σημαντικός όσον αφορά την κοινωνικοποίηση του παιδιού, αλλά και στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.

Οταν και οι δύο γονείς μοιράζονται την φροντίδα του μωρού, ντύσιμο, λούσιμο, τάισμα είναι πιθανόν να προσφέρουν στο βρέφος την ικανότητα να φοβάται λιγότερο την παρουσία ενός ξένου και να ανοίγεται περισσότερο στους άλλους.

Το νομικό πλαίσιο

Την σημασία της παρουσίας του πατέρα στη ζωή του παιδιού, βλέπουμε να στηρίζουν και τα νομικά πλαίσια στις διάφορες χώρες, όπως και στην Ελλάδα όπου τον Φεβρουάριο του 2021, ψηφίστηκαν μέτρα στήριξης για τους γονείς. Με σημαντική την άδεια τοκετού 14 εργάσιμων ημερών στον πατέρα, την πρόσθετη εξάμηνη γονική άδεια για όλους τους πατέρες, τις ειδικές ρυθμίσεις για γονείς διδύμων, τρίδυμων, αλλά και για μονογονεϊκές οικογένειες.

Ενώ μέχρι πρόσφατα η γονική άδεια είχε διάρκεια τέσσερις μήνες, ήταν άνευ αποδοχών και μπορούσε να την πάρει μόνο η μητέρα, σύμφωνα με τη νέα ρύθμιση, και οι δύο γονείς όταν εργάζονται έχουν δικαίωμα στην άδεια την οποία μπορούν να την χρησιμοποιήσουν συνεχόμενα η τμηματικά μέχρι το παιδί να γίνει οκτώ ετών.

Γεγονός είναι επίσης ότι προστατεύονται οι πατέρες από την απόλυση, επί δύο μήνες για το πρώτο παιδί, τέσσερις για το δεύτερο και έξι για κάθε επόμενο. Κάτι που τονίζει πόσο σημαντική είναι η πατρική και η μητρική φιγούρα στην ψυχοσωματική και ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη του παιδιού καθόλη τη διάρκεια της ανάπτυξής του.

Επειδή η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να έχει πολλά από τα παραδοσιακά της στοιχεία και υπάρχουν βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις και στερεότυπα με βάση τα οποία οι γυναίκες είναι κυρίως επιφορτισμένες και υπεύθυνες για την φροντίδα της οικογένειας, ενώ οι άνδρες είναι εκείνοι οι οποίοι θα συνεισφέρουν στην οικονομική ενίσχυση της οικογένειας, υπάρχουν δυσκολίες ακόμη και σε νέους ανθρώπους, στο να αλλάξουν αυτές οι αντιλήψεις.

Παρόλο που η πολιτεία όμως νομοθετικά προσπαθεί να στηρίξει τους εργαζόμενους πατέρες, συχνά από την ίδια την ελληνική κοινή γνώμη παρατηρείται μία επιφύλαξη ως προς την ανάγκη να ενθαρρυνθούν οι πατεράδες να αναλάβουν ενεργό συμμετοχή στην φροντίδα των παιδιών τους .

Παρόλο που στις δυτικές κουλτούρες παρατηρούμε μία τάση να ενδυναμωθεί ο ρόλος του πατέρα στην ελληνική κοινωνία το θέμα αυτό μόλις έχει την εμφάνιση του και αρχίζουμε να παρατηρούμε αλλαγές στις ανδρικές στάσεις και συμπεριφορές απέναντι στην οικογένεια και στα παιδιά ιδιαίτερα στους νεότερους άντρες.

Ο ρόλος του πατέρα

Στις σημερινές συνθήκες ο ρόλος του πατέρα είναι πιο πολύπλευρος και απαιτεί παράλληλα με την οικονομική στήριξη την συναισθηματική κάλυψη των παιδιών και της μητέρας. Είναι πολύ σημαντικό στο πλαίσιο αυτό, να λάβουμε υπόψη το στρες μεταξύ των άλλων που βιώνουν και οι νέοι άνδρες - πατέρες στην προσπάθειας τους να εξισορροπήσουν τον επαγγελματικό και οικογενειακό τους ρόλο.

Περισσότερες μελέτες και έρευνες που έχουν γίνει στην σύγχρονη κοινωνία σχετικά με την έννοια της πατρότητας και το ρόλο του πατέρα, έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στις επιπτώσεις που έχει η απουσία του πατέρα στην ψυχο- συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Επίσης η απουσία του πατέρα συνδέεται με χαμηλές σχολικές επιδόσεις, με μειωμένη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, με αυξημένα ποσοστά καταστροφικών και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.

Τις προηγούμενες δύο δεκαετίες η συμμετοχή των ανδρών στις οικιακές εργασίες και την ανατροφή των παιδιών αφορούσε κυρίως εξωτερικές δουλειές όπως για παράδειγμα πληρωμή λογαριασμών και ψώνια, τις μετακινήσεις των παιδιών σε διάφορες δραστηριότητες, ενώ ήταν χαμηλότερο το ποσοστό των πατέρων που ασχολούνταν με εσωτερικές δουλειές του νοικοκυριού όπως το μαγείρεμα και την καθαριότητα.

Σε αυτό το διάστημα η έννοια της πατρότητας ήταν συνδεδεμένη με τις έννοιες ευθύνη, προστασία, στήριγμα σε μεγαλύτερο ποσοστό από ότι με τις έννοιες αγάπη, φροντίδα, συντροφικότητα, φιλιά, ευαισθησία. Επίσης η έννοια του να είσαι αγόρι ήταν ταυτισμένη περισσότερο με την έννοια της υπευθυνότητας, της δύναμης, του στηρίγματος, γενικά με το να «γίνει κανείς άντρας» και λιγότερο με τις έννοιες της στοργής της προσφοράς στους συνανθρώπους, της εκδήλωσης της αγάπης και παρόμοιες έννοιες.

Έτσι λοιπόν στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες όπου προωθεί την ισότητα των φύλων και ο ρόλος των πατέρων στην οικογενειακή ζωή, η παραδοσιακή έννοια της πατρότητας τείνει να αντικατασταθεί από τον παραδοσιακό ρόλο του πατέρα με περισσότερους τύπους πατρότητας Αυτό έχει άμεση σχέση με την δυναμική παρουσία των γυναικών στην επαγγελματική ζωή, αλλά και τις αλλαγές που έχουν επέλθει στην δομή της οικογενειακής ζωής στις δυτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Αλλαγή νοοτροπίας

Έχει αρχίσει να παρατηρείται μεγαλύτερη συμμετοχή των ανδρών στην φροντίδα των παιδιών, και ιδιαίτερα στην ελληνική κοινωνία καταγράφονται σημαντικές διαφορετικές στάσεις των ανδρών απέναντι στην φροντίδα και την ανατροφή των παιδιών που διαφοροποιούνται από τις προηγούμενες γενιές χωρίς αυτό να σημαίνει όμως, πως δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά παραδοσιακά στερεότυπα.

Η ελληνική οικογένεια και ο ρόλος του πατέρα βρίσκεται σε μια διαδικασία μετασχηματισμού, Καθώς και οι δύο γονείς πιστεύουν πως η ευθύνη για την ανατροφή των παιδιών ανήκει και στους δύο. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχει και μια σημαντική μειοψηφία η οποία παραμένει προσκολλημένη σε παραδοσιακές πρακτικές και αντιλήψεις αφήνοντας στη γυναίκα την κύρια ευθύνη της ανατροφής των παιδιών.

Παρατηρούνται λοιπόν αλλαγές όσον αφορά το παραδοσιακό σχήμα που διακρίνει την πατρότητα από τη μητρότητα με βάση τις στερεοτυπικές αναπαράστασης για τα δύο φύλα. Ο πατέρας προστάτης, το στήριγμα της οικογένειας, και σε μικρότερο βαθμό αυτός που δείχνει αγάπη, φροντίδα, συντροφικότητα, φιλιά, ευαισθησία τείνει να αλλάξει.

Το δύσκολο και ευαίσθητο έργο των σημερινών πατέρων είναι να μπορούν να μεταφράσουν στο παιδί τους τι συμβαίνει έξω από την οικογένεια, να εισάγουν όρια και κανόνες, να διαθέτουν εργαλεία και εμπειρίες που είναι απαραίτητα στο παιδί για να μπορέσει να ανοιχτεί στον κόσμο και να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες.

Η σημερινή κοινωνία έχει μία τάση στο να αρνείται την απογοήτευση και γι’ αυτό μπορεί να είναι δύσκολα σήμερα σε έναν πατέρα να θέσει όρια και να εκπαιδεύσει τα παιδιά του στο να δέχονται την ματαίωση της προσδοκίας και στο να δέχονται ένα ”όχι”.

Η εικόνα ενός νέου πατέρα που συμμετέχει στην οικογενειακή ζωή αλλά κυρίως εμπλέκεται συναισθηματικά στη σχέση με τα παιδιά του κυριαρχεί ολοένα και περισσότερο στις μέρες μας. Σήμερα όμως και οι ίδιοι οι πατέρες βρίσκονται μπροστά σε μια σύγκρουση: από τη μια καλούνται να παίξουν το ρόλο του καθοδηγητή, να στηρίξουν τα παιδιά τους, να αυξήσουν την ανάπτυξη της αυτονομίας και της ωριμότητάς τους, να ασκήσουν εξουσία και από την άλλη αποθαρρύνονται στο να συμμετέχουν στην ρύθμιση των οικογενειακών σχέσεων, να συνδέονται με τα παιδιά τους δημιουργώντας ένα συναισθηματικό δεσμό που βασίζεται στην οικειότητα και στην έκφραση των συναισθημάτων. Περιμένει κανείς από αυτούς να ξέρουν να εξασκούν ταυτόχρονα δικαιοσύνη και φροντίδα, κανόνες και στοργή.

Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές για να γίνει κανείς επιτυχημένος πατέρας. Η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου αλλάζει και μέσα από τον ρόλο του. Πατέρας δε γεννιέσαι αλλά γίνεσαι.

Ο μπαμπάς μαθαίνει στο παιδί να προχωρά όπως όταν του μαθαίνει ποδήλατο. Με το χέρι του σπρώχνει το παιδί προς τα μπρος για να το βοηθήσει να ανεβάσει ταχύτητα, μετά το ακολουθεί, κάποιες φορές στέκεται δίπλα του για να ισιώσει το τιμόνι όταν στρίβει, είναι εκεί να το σηκώσει αν πέσει.

Μεταφορικά είναι αυτό που κάνει ένας πατέρας στην καθημερινή ζωή. Με την παρουσία του καθοδηγεί την ανάπτυξη του παιδιού το συνοδεύει σε κάθε βήμα του και του ανοίγει το δρόμο προς την αυτο-ανακάλυψή του και στην εξερεύνηση του έξω κόσμου!