Ερμητικά κλεισμένοι στις ατομικές μας σφαίρες
Προχθές, η νεοδιορισμένη διευθύντρια του ερευνητικού κέντρου Γκόνταρντ αποφάσισε να ορκιστεί πάνω σε βιβλίο του Καρλ Σαγκάν. Ενδιαφέρουσα επιλογή και διόλου παράλογη, δεδομένου του κατορθώματος του Αμερικανού αστροφυσικού να βάλει το αληθινό διάστημα στις ζωές μας, το μακρινό ’80. Επίσης αρκετά συνηθισμένη και προφανώς νόμιμη επιλογή, καθώς στις ΗΠΑ Κράτος και Εκκλησία αποτελούν ξεκάθαρα διακριτές οντότητες.
Περιττό να γράψω πόσα θ’ ακούγαμε εδώ σε αντίστοιχη περίπτωση, ενώ ομολογουμένως και πέραν του Ατλαντικού δε σπανίζουν σήμερα οι υστερικές καταδίκες παρόμοιων πρωτοβουλιών. Εξυπακούεται ότι οποιοσδήποτε στοιχειωδώς φιλελεύθερος δεν αντιδρά αρνητικά σε τούτη την είδηση, σεβόμενος την ατομική ελευθερία αυτοπροσδιορισμού ακόμη και έναντι του θείου: είναι αναφαίρετο δικαίωμα του καθενός μας να πιστεύει και να ομνύει σε ό,τι επιθυμεί, όπως φυσικά είναι αναφαίρετο δικαίωμα και των υπολοίπων να αξιολογούμε τους συνανθρώπους μας και βάσει ανάλογων επιλογών τους. Όσο καλοπροαίρετος και αν είναι κανείς, η κοινή λογική επιβάλλει αλλιώς να κρίνεται ο όρκος πάνω σε σύγγραμμα του Σαγκάν, και αλλιώς σε τεύχος του Ιζνογκούντ. Σωστά; Φοβάμαι πως όχι.
Βλέπετε, αν και τα μοδάτα περί δικαιωμάτων επιχειρήματα ακούγονται εύλογα και ανθρωπιστικά, ταυτόχρονα επανακαθορίζουν ό,τι είθισται να ονομάζουμε αντικειμενική αλήθεια. Την τελευταία εξηκονταετία ο σχετικισμός πέρασε βαθμιαία από το θεωρητικό πεδίο της φιλοσοφίας στην καθημερινότητά μας. Εν έτει 2023 η πολιτικά ορθή τάση σταδιακά επιβάλλει κάθε δοξασία, κάθε παρόρμηση και κάθε απαίτηση να τυγχάνουν πλήρους αποδοχής• αποδοχής, όχι σκέτου σεβασμού, ασχέτως των όποιων εγγενών προβλημάτων τους. Εδώ όμως γεννάται το πρακτικό ερώτημα τι θα συγκολλά ένα σύνολο με ελάχιστες κοινές αναφορές, όπου δε θα υφίσταται πλειοψηφική συναντίληψη περί όμορφου και άσχημου, περί σοβαρού και γελοίου, περί ευφυούς και βλακώδους, περί ιερού και βέβηλου, περί καλού και κακού. Άραγε τι θα μπορεί να εναρμονίζει μία κοινωνία με κυρίαρχα στοιχεία τον υποκειμενισμό, τον ατομικισμό, τη γενικευμένη απενοχοποίηση; Τι θ’ αντικαταστήσει γραπτό δίκαιο, θρησκευτικές επιταγές και ανθρώπινες συμβάσεις; Τι μορφή θα έχει ο αυριανός Φυσικός Νόμος, τα επόμενα αξιακά συστήματα μετά την τρέχουσα μεταβατική σύγχυση;
Πολλοί από μας πιστεύουν ότι δε μας αφορούν τέτοιες θεωρίες, ότι έθιμα σαν το ελληνικό Πάσχα πάντα θα μας ξεχωρίζουν και θα μας συνενώνουν. Δυστυχώς, παρά τη σχετική αξία της παραπάνω πεποίθησης, η αξία αυτή είναι μόνο επιφανειακή. Ορισμένες γιορτές και παραδόσεις -των οποίων το προαιώνιο αληθινό νόημα και εσωτερικό μήνυμα κατά κανόνα αγνοούμε- δεν αρκούν για να διαφυλάξουν την εθνική ταυτότητά μας όταν κάθε βράδυ, αντί να λειτουργούμε ως… παραδοσιακές οικογένειες ή παρέες, επιλέγουμε να προσλαμβάνουμε την παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα μέσα από τάμπλετ και κινητά, ερμητικά κλεισμένοι στις ατομικές μας σφαίρες.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 15-16.04.2023
