ΑΠΟΨΕΙΣ

Ας είμαστε δίκαιοι. Σε ποιον θα έλειπε η δουλειά που κάνουμε αν τη χάναμε; Πολλοί από μας έχουμε αναρωτηθεί. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Αφορμή για το σημερινό μας σημείωμα πήρα από ένα άρθρο που έγραψε το 2013 ο καθηγητής Ανθρωπολογίας στο London School of Eonomics David Graeber στο περιοδικό «STRIKE!» και έγινε viral. Πρόσφατα κυκλοφόρησε και το βιβλίο του «αιρετικού» συγγραφέα, βασισμένο σε αυτό το άρθρο, το οποίο μου έθεσε υπόψη ένας φίλος και το βρήκα συναρπαστικό και ενδιαφέρον.

Τίτλος: «Bullshit Jobs: A Theory by David Graeber». Ένα βιβλίο «θεαματικό και τρομοκρατικά αληθινό», έγραψε ο γνωστός βρετανός πολιτικός σχολιαστής και αρθρογράφος Owen Jones. Έψαξα λίγο το θέμα.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις και «θαύματα» δεν οδήγησαν σε 15ωρη εβδομάδα εργασίας, όπως προέβλεψε ο σημαντικότερος ριζοσπαστικός πολιτικός και στοχαστής της εποχής του, το 1930, ο οικονομολόγος John Maynard Keynes, αλλά σε «ανούσιες θέσεις εργασίας».

Ο J.M. Keynes προφήτευσε ότι μέχρι το τέλος του αιώνα η κοινωνία θα απαλλασσόταν από την πολύωρη απάνθρωπη εργασία και λόγω του ελεύθερου χρόνου θα είχαμε έκρηξη δημιουργικότητας και πολιτισμού. Αλλά αντ’ αυτού, κάτι περίεργο συνέβη. Ο χρόνος εργασίας δεν μειώθηκε, αλλά αυξήθηκε. Και τώρα, σε ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο, τα τρία τέταρτα όλων των θέσεων εργασίας βρίσκονται σε υπηρεσίες ή διοίκηση, θέσεις εργασίας που δεν φαίνεται να προσθέτουν τίποτα στην κοινωνία. Στο «Bullshit Jobs», ο David Graeber διερευνά πώς συνέβη αυτό το φαινόμενο -ακόμα ένα που συνδέεται με την αλήστου μνήμης Σοβιετική Ένωση του 20ού αιώνα, τη φιλοσοφία της οποίας υποτίθεται ότι ο καπιταλισμός έπρεπε να εξαλείψει και το 1989 έδειξε να τα καταφέρνει!

Αν επιχειρήσουμε να αποδώσουμε τον όρο στα ελληνικά, το bullshit αναφέρεται μεταφορικά στην ηθελημένη υπερβολή, στο «παραμύθι» με την έννοια το ψέματος (are you bulshitting me?, με παραμυθιάζεις; / με δουλεύεις;). Στη χώρα μας χρησιμοποιούνται σε μετάφραση και τα «βλακείες», «τρίχες», «μ…κίες» κτλ. Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούν και τη συντομογραφία B.S., για να αποφύγουν τη χυδαιότητα της έκφρασης.

Εδώ ο συγγραφέας με τον όρο «bullshit job» εννοεί τη «δουλειά του αέρα», την «αεριτζίδικη απασχόληση», αναφερόμενος περισσότερο σε υπαλληλική θέση και όχι τόσο σε ελεύθερο επάγγελμα όπως χρησιμοποιείται στην Ελλάδα.

Η διαπίστωση του συγγραφέα είναι ότι οι περισσότερες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται (τουλάχιστον για «professionals», δηλαδή μορφωμένους, από πανεπιστήμιο κτλ.) σήμερα στον προηγμένο καπιταλιστικό κόσμο είτε είναι bullshit job είτε πλησιάζουν τον ορισμό σε μεγάλο ποσοστό (π.χ. 85% bullshit και 15% ουσιαστική και παραγωγική προσφορά). Αυτό γιατί πολύς χρόνος χάνεται σε γραφειοκρατικές δραστηριότητες, ανταλλαγή άχρηστων email, ανιαρά meetings, ατέλειωτες φόρμες, καταχωρήσεις, strategy. Τύποι όπως organizational capability experts, eficiency experts, financial consultants, marketing consultants, real estate brokers, corporate lawyers, υπάλληλοι ιδιωτικών ασφαλειών, χρηματιστές κτλ.

Αντίθετα, άτομα που κάνουν παραγωγική δουλειά (ιδίως οι blue collars όπως χειριστές μηχανημάτων, οδοκαθαριστές, εργαζόμενοι σε μέσα μεταφοράς, δάσκαλοι, νοσοκόμες, αγρότες, εργάτες βιομηχανίας) βλέπουν για διαφόρους λόγους (αυτοματοποίηση, εξαγωγή των θέσεων εργασίας, εντατικοποίηση) τις δουλειές τους και τους μισθούς τους να συρρικνώνονται και παράλληλα να γίνονται και αντικείμενο περιφρόνησης από αυτούς με τις αποκαλούμενες BS jobs.

«Αυτά που λέει τα έζησα και εγώ προσωπικά στις αμερικανικές εταιρείες που δούλεψα» μου λέει ο φίλος μου, πρώην κορυφαίο στέλεχος μεγάλων επιχειρήσεων χημικής βιομηχανίας στις ΗΠΑ και ισχύουν περισσότερο για χώρες του προηγμένου καπιταλισμού και λιγότερο ακόμα στην Ελλάδα της κρίσης και της ανεργίας, όπου τέτοιοι προβληματισμοί είναι μάλλον πολυτέλεια, εκτός ίσως από τον δημόσιο τομέα».

Τι συμβαίνει όμως αν βρίσκεις ευχαρίστηση σε αυτό που κάνεις; Για παράδειγμα, ο συγγραφέας τον οποίο ως καθηγητή Ανθρωπολογίας θα μπορούσαν να τον κατηγορήσουν οι επικριτές του ότι έχει και αυτός ανούσια δουλειά, δεν έχει πέσει σε κατάθλιψη και τότε εξ ορισμού δεν κάνει BS job, ανεξάρτητα από το αν το προϊόν της δραστηριότητάς του έχει κοινωνική συμβολή η όχι.

Η λύση του καθηγητή, που θεωρείται ουτοπικός αντιεξουσιαστής από ορισμένους, είναι μάλλον η καθιέρωση παγκόσμιου εισοδήματος (universal income), ανεξάρτητα από το αν δουλεύεις ή όχι, ώστε τελικά να δουλεύουν μόνο όσοι θέλουν να παράγουν κάτι ουσιαστικό, διότι όπως τονίζει «αυτοί που παράγουν αέρα περισσότερο ζημιά κάνουν και στην κοινωνία και στους εαυτούς τους».

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ"