Σε ενεργειακό καταφύγιο στον ευρύτερο χώρο των Βαλκανίων αλλά και σε μία μεγάλη αγορά φυσικού αερίου μετατρέπεται σταδιακά η Βόρεια Ελλάδα με τα φιλόδοξα εγχειρήματα που βρίσκονται σε εξέλιξη να αναδιατάσσουν ραγδαία τις ισορροπίες.

Με την παρατεινόμενη ενεργειακή κρίση να πιέζει ασφυκτικά και την χώρα μας, την ώρα που η Ευρώπη έχει χαράξει πλώρη πλήρους απεξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, καθίσταται σαφές πως ο ρόλος χωρών που μπορούν να αποτελέσουν ενεργειακές πύλες για τη μεταφορά ενέργειας στους γείτονές τους και όχι μόνο καθίσταται κάτι παραπάνω από καθοριστικός.

Ειδικότερα, η Βόρεια Ελλάδα, λόγω της κεφαλαιώδους γεωγραφικής και γεωπολιτικής της θέσης και σημασίας στον ενεργειακό χάρτη των Δυτικών Βαλκανίων έχει όλα τα φόντα και τις προϋποθέσεις να εξελιχτεί σε έναν παίκτη - βαρόμετρο στην αγορά, που θα αναλάβει τη διοχέτευση πηγών ενέργειας και στους βόρειους γείτονές μας.

Η κατασκευή σημαντικών αγωγών φυσικού αερίου, με σκοπό την αύξηση της ασφάλειας του εφοδιασμού και την διαφοροποίηση των πηγών έχει ήδη μπει στις ράγες.

Τα επενδυτικά σχέδια μακράς πνοής από τη Θράκη μέχρι τη Δυτική Μακεδονία, τη Βουλγαρία και τη Βόρεια Μακεδονία στόχο έχουν να ανοίξουν τις… κάνουλες του αερίου για τα Βαλκάνια, «παγώνοντας» τους ρωσικούς εκβιασμούς.

Με τα έργα αυτά και εν μέσω σφοδρότατου ενεργειακού τυφώνα και ενώ η Ευρώπη οδεύει μετά κόπων και βασάνων στην κλιματική ουδετερότητα, η Ελλάδα πέρα από πύλη εισόδου LNG (υγροποιημένο αέριο) στην Γηραιά Ήπειρο και τη Βαλκανική γειτονιά στοχεύει βήμα - βήμα στην ενεργειακή της ανεξαρτησία (σε ένα βαθμό), διαφοροποιώντας τις ενεργειακές πηγές για την κάλυψη των δικών της αναγκών και επιταχύνοντας παράλληλα τις επενδύσεις σε ΑΠΕ.

Η Αλεξανδρούπολη θα «ζεστάνει» τα Βαλκάνια

Μέχρι το 2025 αναμένεται να λάβουν σάρκα και οστά τρία FSRUs (πλωτές μονάδες αποθήκευσης υγροποιημένου φυσικού αερίου - LNG) που έχουν αναλάβει διώτες επενδυτές.

Το FSRU Αλεξανδρούπολης είναι πιθανό μέχρι το τέλος της τρέχουσας χρονιάς να μπορεί να εξάγει τις πρώτες ποσότητες φυσικού αερίου προς τα Βαλκάνια δίνοντας το έναυσμα για την πλήρη αντικατάσταση του ρωσικού καυσίμου από τις χώρες της περιοχής.

Η Gestrade που έχει αναλάβει να φέρει εις πέρας την υλοποίηση του απαιτητικού έργου κόστους 380 εκατ. ευρώ δίνει μάχη με το χρόνο ώστε η καίριας γεωστρατηγικής σημασίας υποδομή να μπορέσει να κατασκευαστεί και να λειτουργήσει μέχρι τον Ιανουάριο του 2024.

Το FSRU, χωρητικότητας 153.500 κυβικών μέτρων LNG, θα συνδεθεί με το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου της Ελλάδας με αγωγό μήκους 28 χλμ., μέσω του οποίου το αεριοποιημένο LNG θα προωθείται στις αγορές της Βαλκανικής και της Μολδαβίας και Ουκρανίας. 

Ο τερματικός σταθμός αναμένεται να λειτουργήσει στα τέλη του 2023, με τη συμβολαιοποιημένη δυναμικότητα αεριοποίησης να φθάνει ήδη μέχρι και το 50% της τεχνικής δυναμικότητας των 5,5 δισ. κ.μ. ανά έτος.

Η μονάδα που θα κατασκευαστεί και θα λειτουργήσει στην Αλεξανδρούπολη, θα τροφοδοτεί με φυσικό αέριο όλες τις χώρες εξασφαλίζοντας έτσι την ενεργειακή αυτοτέλεια της περιοχής και την απεξάρτησή τους από το ρωσικό φυσικό αέριο. 

Κι αυτό σε συνδυασμό και με τις ποσότητες του αζέρικου φυσικού αερίου που θα μπαίνουν στο σύστημα από τον TAP και θα μεταφέρονται μέσω του αγωγού φυσικού αερίου Κομοτηνής - Στάρα Ζαγόρα αρχικά στη Βουλγαρία και στη συνέχεια στις υπόλοιπες χώρες.

Το δεύτερο FSRU, της Θράκης, ανήκει επίσης στην Gastrade και θα αναπτυχθεί στο Θρακικό Πέλαγος, ανοικτά της Αλεξανδρούπολης με τη λειτουργία του να αναμένεται μέχρι το 2025. Το FSRU θα έχει ικανότητα αποθήκευσης 170.000 κ.μ. LNG και θα μπορεί να παραδώσει έως και 22,7 εκατ. αερίου ημερησίως.

Πλωτή πύλη LNG o Θερμαϊκός

Στη Θεσσαλονίκη, ανοιχτά στο Θερμαϊκό Κόλπο θέλει να εγκαταστήσει πλωτή μονάδα αερίου (FSRU) η ELPEDISON, βάζοντας την πόλη δυναμικά στην ενεργειακή παρτίδα.

Η κατασκευή του «Thessaloniki FSRU» θα ενισχύσει την ασφάλεια εφοδιασμού, θα επιτρέψει διευρυμένη πρόσβαση στις αγορές φυσικού αερίου και θα συμβάλλει στην αποσυμφόρηση του Εθνικού Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου. Παράλληλα, θα αποτελέσει σημείο εφοδιασμού πλοίων με καύσιμο LNG για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

Το FSRU που σχεδιάζεται να λειτουργήσει εντός του 2025 θα έχει ικανότητα αποθήκευσης 170.000 κ.μ. Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου και θα μπορεί να παραδώσει έως και 20 εκ. κ.μ. φυσικού αερίου ημερησίως. 

Το έργο θα περιλαμβάνει επίσης ένα σύστημα χερσαίων και υποθαλάσσιων αγωγών που θα συνδέει το FSRU με τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής της ELPEDISON στη Θεσσαλονίκη (μία υφιστάμενη και μία υπό σχεδιασμό), καθώς και με τους υφιστάμενους αγωγούς μεταφοράς του ΔΕΣΦΑ στην περιοχή.

Στη «μάχη» και η Πτολεμαΐδα 5

Μέχρι τον Μάρτιο του 2023 θα τεθεί σε κανονική λειτουργία και η τελευταία καινούργια λιγνιτική μονάδα της ΔΕΗ. Πρόκειται για την Πτολεμαΐδα 5 ισχύος 660 MW, η οποία κόστισε περί το 1 δισ. ευρώ.

Η νέα μονάδα θα παρέχει πρόσθετη ασφάλεια στο σύστημα αλλά θα είναι ικανή και για την εξαγωγή ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας προς τις γειτονικές χώρες.

Υπενθυμίζεται ότι το κόστος της «Πτολεμαΐδα 5» ξεπέρασε το 1,4 δισ. ευρώ για τη ΔΕΗ, αποτελώντας την πιο σύγχρονη λιγνιτική μονάδα της ΔΕΗ, έχοντας και το χαμηλότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα συγκριτικά με το υπόλοιπο λιγνιτικό χαρτοφυλάκιο. 

Οι εκπομπές ρύπων θα είναι χαμηλότερες κατά 60% και των σωματιδίων κατά 90%. Η έναρξη λειτουργίας της έρχεται σε μία συγκυρία όπου έχει δρομολογηθεί η αύξηση της συμμετοχής του εγχώριου ορυκτού καυσίμου στο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής, ώστε να θωρακισθεί η ενεργειακή ασφάλεια.

Ενεργειακή σύνδεση και με τη Βόρεια Μακεδονία

Φουλάρει τις μηχανές του ο ΔΕΣΦΑ με στόχο τους επόμενους μήνες να αρχίσει η κατασκευή του διασυνδετήριου αγωγού αερίου Ελλάδας - Βόρειας Μακεδονίας, ώστε το γειτονικό κράτος να προστεθεί στους δυνητικούς προορισμούς εκτός συνόρων, ποσοτήτων καυσίμου που καταφθάνουν στις εγχώριες υποδομές.

Ο αγωγός προβλέπεται να ξεκινά από τη Νέα Μεσημβρία και να καταλήγει στην περιοχή του Νεγκότινο στη Βόρεια Μακεδονία. Το ελληνικό σκέλος θα έχει συνολικό μήκος 57 χιλιόμετρα, καταλήγοντας στην περιοχή των Ευζώνων, από όπου θα ξεκινά το δεύτερο σκέλος του αγωγού, μήκους 68 χιλιομέτρων.

Η αρχική ικανότητα μεταφοράς θα φθάνει τα 1,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) ετησίως, με δυνατότητα επέκτασης στα 3 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. O βασικός σχεδιασμός του έργου είναι υπό αναθεώρηση, για να συμπεριλάβει τις απαιτήσεις για την συμβατότητά του με τη μεταφορά υδρογόνου.

Οι «ξεχασμένοι» αγωγοί που ξαναπαίρνουν μπρος

Το ενεργειακό παζλ συμπληρώνεται και από δύο αγωγούς που επανέρχονται από τη λήθη.

Στο πλαίσιο λοιπόν του ενεργειακού οργασμού, αναβιώνει, μετά και από δικαστικές αποφάσεις που δικαιώνουν την Helleniq Energy, το σενάριο της επαναλειτουργίας του αγωγού μεταφοράς πετρελαίου από τη Θεσσαλονίκη στα Σκόπια που είχε διακοπεί το 2013.

O αγωγός θα έχει δυναμικότητα 1 εκατ. τόνους ντίζελ ετησίως για την κάλυψη των αναγκών της γειτονικής χώρας. Προκειμένου να επαναλειτουργήσει ο αγωγός η εταιρεία Vardax S.A. που τον ελέγχει αγωγό (80% Helleniq Energy 20% Naftovod Dooel Skopjie) υπέβαλε αίτημα στη Ρυθμιστική Αρχή της Βόρειας Μακεδονίας για την επαναλειτουργία του.

Ο αγωγός, μήκους 213 χλμ. και ικανότητας μεταφοράς 350.000 μετρικών τόνων πετρελαίου, έπαυσε να λειτουργεί το 2013 όταν τα ΕΛΠΕ έκριναν ως ασύμφορη τη δραστηριότητα της διύλισης των ΟΚΤΑ. Κατασκευάστηκε το 2002, προκειμένου να συνδέσει τα διυλιστήρια της Θεσσαλονίκης με το διυλιστήριο της εταιρείας ΟΚΤΑ στα Σκόπια, την οποία έχουν εξαγοράσει τα Ελληνικά Πετρέλαια το 1998.

Μέχρι το 2013 και τη διακοπή λειτουργίας της μονάδας διύλισης της ΟΚΤΑ στη γείτονα χώρα, χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά αργού πετρελαίου προς διύλιση στις εγκαταστάσεις της εταιρείας στη Βόρεια Μακεδονία, από το διυλιστήριο των Ελληνικών Πετρελαίων στη Θεσσαλονίκη. 

Τον Ιανουάριο του 2013, τα ΕΛΠΕ αποφάσισαν το shut-down των εγκαταστάσεων διύλισης στη Βόρεια Μακεδονία, κρίνοντας οικονομικά ασύμφορη τη λειτουργία τους, με συνέπεια να τεθεί εκτός λειτουργίας και ο πετρελαιαγωγός.

O αγωγός συνδέει τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης του διυλιστηρίου των ΕΛΠΕ στη Θεσσαλονίκη (δύο δεξαμενές χωρητικότητας 80.000 κυβικών η κάθε μία) με τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις αποθήκευσης του διυλιστηρίου της ΟΚΤΑ. Ο αγωγός διαμέτρου 16 ιντσών έχει μήκος 213 Km, πίεση σχεδιασμού 102 barg και δυνατότητα μεταφοράς 2,5 εκατ. τόνων ετησίως αργού πετρελαίου και προϊόντων προς την ΟΚΤΑ.

Το θέμα της επαναλειτουργίας του πετρελαιαγωγού Θεσσαλονίκης-Σκοπίων συζητήθηκε κατά την τριμερή συνάντηση Ελλάδας, ΠΓΔΜ και ΗΠΑ κατά την επίσκεψη του τότε υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο το 2020. Προσπάθειες για το άνοιγμα του έχουν ξεκινήσει από το 2016-2017.

Στο μεταξύ, ο αγωγός έχει καθαριστεί -καθώς δεν χρησιμοποιείται πια για μεταφορά αργού- και σε περίπτωση επαναλειτουργίας του θα μεταφέρει στη Βόρεια Μακεδονία τελικά προϊόντα πετρελαιοειδών.

Το σχέδιο επαναλειτουργίας προβλέπει την αναβάθμιση του αγωγού, για τη μεταφορά προϊόντων διύλισης στη Βόρεια Μακεδονία, τα οποία θα αποθηκεύονται στο πρώην διυλιστήριο της ΟΚΤΑ, που στο ενδιάμεσο έχει μετατραπεί σε αποθηκευτικό χώρο.

Αξίζει να σημειωθεί πως από το 2013 η Βόρεια Μακεδονία τροφοδοτείται οδικώς με καύσιμα, με συνέπεια το κόστος ανεφοδιασμού να είναι υψηλό. Επίσης, η διακίνηση καυσίμων οδικώς καθιστά πιο εύκολη τη λαθρεμπορία, η οποία έχει σαν συνέπεια την απώλεια εσόδων.

Με την επαναλειτουργία του αγωγού, η Βόρεια Μακεδονία θα μπορούσε να ανεφοδιάζεται με υψηλής ποιότητας καύσιμα, και με μικρότερο κόστος. 

Παράλληλα, η Helleniq Energy θα μπορούσε να αξιοποιήσει τις εγκαταστάσεις της ΟΚΤΑ ως κέντρο διακίνησης καυσίμων στην ευρύτερη περιοχή και κυρίως προς το Κόσοβο και τη Σερβία.

«Τροχοπέδη» για την επαναλειτουργία του μήκους 213 χλμ. αγωγού αποτελούν οι αποζημιώσεις που διεκδικούν τα ΕΛΠΕ από το κράτος της Βόρειας Μακεδονίας, στο πλαίσιο αθέτησης των συμβατικών του υποχρεώσεων για εξαγορά τουλάχιστον 500.000 τόνων πετρελαίου σε ετήσια βάση. Για την περίοδο 2008 - 2011, το ποσό αυτό αγγίζει τα 32 εκατ. ευρώ.

Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη

Η κατασκευή αγωγού πετρελαίου από το Μπουργκάς της Βουλγαρίας στην Αλεξανδρούπολη, αποτέλεσε στο παρελθόν εμβληματικό πρότζεκτ μέχρι τη στιγμή που... ακυρώθηκε. Πρόσφατα όμως, ξαναμπήκε στο τραπέζι των συζητήσεων μεταξύ των δύο χωρών.

Αιτία τα υψηλά τέλη διέλευσης της Τουρκίας, που κάνουν εξαιρετικά κοστοβόρα τη χρήση των Στενών από τάνκερ, ενώ την ίδια στιγμή ένας αγωγός θα μπορούσε να αποτελέσει μια αποτελεσματική και συγχρόνως πιο οικονομική λύση.

Η ελληνική πλευρά εμφανίζεται ανοιχτή στο να συζητήσει περαιτέρω για πλευρές του συγκεκριμένου project, θεωρώντας μάλιστα ότι θα αναβαθμίσει το ρόλο της χώρας μας στην περιοχή, δεδομένου ότι ο αγωγός έχει νόημα ως «αντίστροφης ροής» σε σχέση με το αρχικό σχέδιο. Δηλαδή να μεταφέρει πετρέλαιο και από την Αλεξανδρούπολη προς το Μπουργκάς και όχι από το Μπουργκάς στην Αλεξανδρούπολη.

Ο αγωγός Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη ήταν σχεδιαζόμενος διαβαλκανικός τεχνητός αγωγός μεταφοράς αργού πετρελαίου από το βουλγαρικό λιμένα Μπουργκάς στη Μαύρη Θάλασσα, στον ελληνικό λιμένα της Αλεξανδρούπολης.

Το αν ο αγωγός θα πάρει μπρος θα φανεί μέσα στους επόμενους μήνες καθώς σε αυτό το διάστημα θα ληφθούν οι οριστικές αποφάσεις για το κατά πόσο θα προχωρήσει η υλοποίηση του εγχειρήματος που θα συνδέει την Αλεξανδρούπολη με το Μπουργκάς.

Η υπηρεσιακή κυβέρνηση της γειτονικής χώρας ενέκρινε πρόσφατα το σχετικό μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ των δύο κρατών. Πρόκειται για ένα σημαντικό βήμα, καθώς η έγκριση του μνημονίου συνεργασίας αποτελεί την πρώτη ουσιαστική πολιτική πράξη για την υποστήριξη ενός έργου για το οποίο υπάρχουν σημαντικά αγκάθια και περιπλοκές που καθιστούν ενδεχομένως ασύμφορη την υλοποίησή του.

Φαίνεται, όμως, ότι το ενδιαφέρον της Βουλγαρίας είναι ζωηρό καθώς η βουλγαρική πλευρά απεργάζεται διάφορα σενάρια προκειμένου να ενισχυθούν οι προοπτικές βιωσιμότητας του έργου.

Το μνημόνιο συνεργασίας που θα υπογραφεί την προσεχή εβδομάδα προβλέπει τη συγκρότηση μιας ειδικής ομάδας εργασίας, με τη συμμετοχή εκπροσώπων του ΥΠΕΝ, του υπουργείου Ενέργειας της Βουλγαρίας, καθώς και άλλων ενδιαφερόμενων μερών από τις δύο χώρες.

Η εξειδικευμένη αυτή ομάδα θα διεξάγει τις απαραίτητες προκαταρκτικές μελέτες, θα διερευνήσει τις πιθανότητες ανάπτυξης του έργου και θα αναλύσει τις επιλογές για τη χρηματοδότησή του.

Στόχος της ομάδας εργασίας θα είναι η εκπόνηση ενός Σχεδίου Δράσης για την ανάπτυξη του έργου μέχρι το τέλος του 2024.

Η χωρητικότητα του πετρελαιαγωγού προβλέπεται να είναι τόση ώστε να μπορούν να αντικατασταθούν πλήρως από εναλλακτικές πηγές οι ποσότητες ρώσικου αργού πετρελαίου που μέχρι σήμερα εισάγει δια της θάλασσας η Βουλγαρία.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 15.01.2023